مرز رازی؛ ترک‌ها راضی
دیپلماسی ایرانی: روز شنبه وزرای خارجه سه کشور هم مرز یعنی ایران، آذربایجان و ترکیه در ارومیه گرد هم آمدند تا باز هم برگ دیگری بر صفحه همکاری‌های ایرانی - ترکی بیفزایند. در مورد اهداف و نتایج این نشست با دکتر بهرام امیراحمدیان استاد دانشگاه و کارشناس مسائل قفقار به گفتگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید:
نشست سه جانبه ایران، ترکیه و جمهوری آذربایجان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
این نشست با حضور وزرای خارجه ایران، ترکیه و آذربایجان و برای بازگشایی مرز رازی برگزار شده است. به دلیل مشکلاتی که برای ایران در ارتباط با جهان خارج خصوصا مشکلاتی که ممکن است از طریق مرزهای دریایی ایجاد شود، ایران به دنبال گشایش مرزهای زمینی با ترکیه است و این اقدام مهم ارزیابی می‌شود. البته مرزهای فعال دیگری هم مانند مرز بازرگان وجود دارد اما این مرزها به دلیل افزایش چند برابری حجم مبادلات نسبت به سال‌های قبل، پاسخگوی نیازها نیستند. از این منظر بازگشایی مرز رازی برای تسهیل مبادلات کالایی، بسیار مهم است.
ترکیه عملا اعلام کرده است که با وجود این که از قطعنامه‌های سازمان ملل درباره ایران تبعیت می‌کند، اما از تحریم‌های یک‌جانبه‌ای که اتحادیه اروپا و امریکا علیه ایران وضع کرده اند، حمایت نمی‌کند. به نظر من ترکیه در حال حاضر فرصت بسیار خوبی برای کسب درآمدهای زیاد در تجارت خارجی در اختیار دارد. به این دلیل که در شرایط تحریم، بیش از آن که ایران از مبادله با ترکیه نفع ببرد، ترکیه نفع می‌برد. ایران در حال حاضر حق انتخاب محدودی دارد و ترکیه هم از این فرصت استفاده می‌کند. ترکیه در زمان جنگ ایران و عراق هم همین کار را می‌کرد و از این فرصت برای بازسازی اقتصاد خود استفاده کرد.
انگیزه ترکیه برای بازگشایی این مرز تا حدودی مشخص است، اما انگیزه جمهوری آذربایجان از این اقدام چیست؟
به نظر من انگیزه جمهوری آذربایجان هم بیشتر کسب سود اقتصادی از طریق صادرات مواد نفتی و حامل‌های انرژی با استفاده از خاک ایران به ترکیه است. به این دلیل که اگر جمهوری آذربایجان بخواهد از طریق راه‌های زمینی خود، مواد خام و کالاهای خود را از طریق گرجستان و بعد به ترکیه صادر کند، باید راه زیادی را طی کند. البته راه آهن قارص هم بهره برداری شده و ارتباط راه آهن ترکیه از طریق گرجستان با آذربایجان امکان پذیر است اما با این حال ساختارهای مناسبی وجود ندارد.
بنابراین بازگشایی این مرز فرصت خوبی برای جمهوری آذربایجان ایجاد می‌کند تا از نظر اقتصادی از این مسئله بهره ببرد. یعنی همان طور که وزرای خارجه ایران و ترکیه و جمهوری آذربایجان اعلام کرده اند، هر سه کشور از این همکاری‌های سه جانبه منتفع می‌شوند. علاوه بر این، این سه کشور اشتراکات دینی، تاریخی و فرهنگی زیادی با هم دارند و این اشتراکات هم به گسترش همکاری‌ها کمک می‌کند.
به نظر من این اقدام مثبتی بوده و با توجه به این که هر سه کشور عضو اکو و سازمان کنفرانس اسلامی‌هم هستند، می‌توانند در بعد منطقه ای نیز با هم کار کنند و تاثیر گذار باشند.
ظاهرا قرار بوده که ارمنستان هم در این نشست شرکت کند، دلیل عدم شرکت ارمنستان در این نشست چه بوده است؟
در هر مناسبتی که جمهوری آذربایجان و ترکیه شرکت داشته باشند، ارمنستان حضور پیدا نمی‌کند. در روزهای اخیر روزنامه‌های باکو از قول آقای اردوغان نوشته بودند که ترکیه همواره منافع ملت آذربایجان را در نظر می‌گیرد. بنابراین هر نوع گشایش مرزی و برقراری رابطه مجدد،منوط به خروج ارمنستان از سرزمین‌های اشغالی است. بنابراین ممکن است که نامی‌از ارمنستان برده شود به این دلیل که ایران علاقمند است که در این گونه مسائل ارمنستان هم مشارکت داشته باشد، اما آذربایجان به هیچ وجه با این مسئله و هرگونه ترتیبات منطقه ای که ارمنستان هم در آن حضور داشته باشد، موافقت نخواهد کرد.
در اجلاس‌های بین المللی دیگر هم که برگزار می‌شود، در صورتی که یکی از کشورهای جمهوری آذربایجان یا ارمنستان در اجلاسی شرکت داشته باشند، کشور دوم تمایلی به شرکت در آن اجلاس نشان نمی‌دهد. این مسئله حتی در مانورهای مشارکت برای صلح ناتو هم به وضوح دیده می‌شود.
آیا می‌توان امید داشت که این همکاری در آینده به ایجاد اتحادیه اقتصادی ای فراتر از این کشورها منجر شود؟
اگر به تعریف اتحادیه توجه کنیم، به ویژه اتحادیه‌های اقتصادی شرایط خاص خود را دارند. مثلا اقتصاد‌ها باید مکمل یکدیگر باشند. در صورتی که اقتصاد این کشورها این ویژگی را ندارند. اقتصاد همه این کشورها نیازمند تکنولوژی‌های غربی هستند و تولید کننده تکنولوژی نیستند.
نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که اگر این همکاری‌ها بخواهد مبنای ترتیبات منطقه ای قرار بگیرد، در این گستره سازمان اکو وجود دارد که متاسفانه چندان کارآمد نبوده است. این نشان می‌دهد که ترتیباتی که کشورهای دیگر مانند پاکستان و افغانستان یا کشورهای آسیای مرکزی در آن حضور دارند، وزنی برای هم افزایی و افزایش بهره وری ندارند.
از این منظر انتظار نمی‌رود این ابتکار و همکاری‌های اقتصادی این سه کشور با یکدیگر فراتر از این سه کشور رود. اگر امکان ارتباط با کشورهای پیشرفته غربی برای ایران فراهم باشد، طبیعی است که ترکیه را کنار خواهد گذاشت. وضع برای ترکیه هم به همین صورت است. اگر ترکیه هم ببیند که در منطقه دیگری منفعت بیشتری را به دست می‌آورد، از خیر این همکاری‌ها خواهد گذشت.
لازم است در این جا به یک تجربه شخصی که بسیار برای من تعجب آور بود، اشاره کنم. آن هم این که من در حدود یک ماهی که در جمهوری آذربایجان حضور داشتم، کالای ایرانی در بازارهای این کشور مشاهده نکردم. کالاهای صنعتی ایرانی اصلا در بازار این کشور دیده نمی‌شود.
بنابراین این اقتصاد‌ها به دلیل عدم وابستگی به یکدیگر، نمی‌توانند با یکدیگر سازمان‌های منطقه ای قدرتمند و موفقی را شکل دهند. تنها در یک برهه از تاریخ یا شرایط خاص سطح روابط این کشورها با یکدیگر گسترش پیدا می‌کند و بعد به این دلیل که این همکاری‌ها زیربنایی و برنامه ای نیست، نمی‌تواند چشم انداز گسترش همکاری‌ها را نمایش دهد.
لذا به نظر من این همکاری‌ها غیربرنامه ای و موقتی است و در صورتی که شرایط دگرگون شود، این همکاری‌ها تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
نظر شما :