یارانه ها، رای می خرند

دیپلماسی ایرانی: در آستانه اعلام نامزدهای تایید صلاحیت شده برای انتخابات ریاست جمهوری 24 خرداد، توجه به یکی از اصلی ترین دغدغه رای دهندگان، اهمیت دارد و آن آینده پرداخت یارانه های نقدی است که می تواند به یکی از شعارهای انتخاباتی تبدیل شود.اواخر ماه گذشته، بانک مرکزی جمهوری اسلامی اعلام کرد از نرخ ارز مرجع برای واردات کالاهایی مانند گندم، ذرت و سویا استفاده می کند و اغلب وارد کنندگان باید از نرخ ارزی که هم اکنون دو برابر نرخ مرجع است، استفاده کنند. به همین دلیل با وجود مخالفت مجلس، هزینه بسیاری از کالاها به سرعت افزایش خواهد یافت.

این در حالی است که محمود احمدی نژاد رئیس جمهور، تلاش کرد با کاهش ارزش ریال و افزایش قیمت هر بشکه نفت در بودجه، برای افزایش هزینه ها باتوجه به کاهش درآمد نفتی، راهی بیابد. اما طرح دولت برای دو برابر کردن نرخ ارز در بوجه، با مخالفت مجلس روبرو شد.

موسسه مشاوره ای آتیه بین الملل در وین، بر این باور است که ارزش ریال پایین تر خواهد آمد اما با توجه به تاثیر روانی و پیامدهای اقتصادی منفی، این اتفاق تا پیش از انتخابات ریاست جمهوری ، نخواهد افتاد. اکنون پرسش اینجاست که چرا دولت برای افزایش هزینه های مصرفی در آستانه انتخابات تلاش می کند؟ برای توضیح این رویکرد می تواند سه دلیل را برشمرد:

نخست، فروش ارز به دو برابر قیمت قبلی به وارد کنندگان، این امکان را به دولت می دهد تا ریال سرگردان بیشتری برای کاهش ارزش در اختیار داشته باشد. این ریال های سرگردان به طور حتم برای کمک به تامین پرداخت های نقدی هزینه خواهد شد.

دوم، بار حمایت از صنایع داخلی – که دولت احمدی نژاد با طرح  هدفمندی اقتصادی به آن کمک نکرد – بر روی دوش مصرف کنندگان می افتد. بازار برنج یکی از این نمونه هاست. با شرایطی که وارد کنندگان با آن مواجه هستند، قمیت برنج ایرانی به برنج هندی نزدیک شده است. به این ترتیب یک راه بدون هزینه برای اجتناب از حمایت مستقیم صنایع داخلی برای دولت پدید آمده که به طور بنیادین با سیاست های کاندیداهای ریاست جمهوری برای حمایت از تجارت در تضاد است.

دلیل آخر اینکه، به نظر می رسد محدودیت های تبادل ارز از طریق دولت به کار گرفته می شود تا حمایت بخشی از جامعه نسبت به دولت افزایش یابد.

به موازات پرداخت یارانه نقدی، دولت و مجلس اخیرا در مورد انتشار کوپن برای قشر ضعیف جامعه به توافق رسیده اند. این کوپن ها، که برای خرید کالاهای اساسی به خدمت گرفته می شوند نخستین بار در دوران جنگ ایران و عراق به زندگی مردم وارد شدند.

به گزارش آتیه بین الملل، به نظر می رسد که نخبگان سیاسی همچنان بین رویکردی متمرکز بر قشر کم در آمد جامعه ، ارز با نرخ مرجع برای واردات کالاهای اساسی و اعلام بازگشت کوپن از سویی و از سوی دیگر رویکردی در جهت آزادسازی قیمت ها در نوسان هستند. اما آینده یارانه های نقدی چه خواهد شد؟

در گذشته بیژن خواجه پور، رئیس آتیه بین الملل، اعلام کرده بود که هدف از اصلاحات اقتصادی این است که رابطه بین دولت و شهروندان به یک رابطه پولی تبدل شود. به بیان دیگر دولت با ارایه یارانه های نقدی که در دهه های گذشته بی سابقه بود، یک قید و بند مالی و مستقیم بین مردم و دولت ایجاد کرده است.  

در سه سال گذشته،یارانه های نقدی احمدی نژاد به یک عامل اختلاف با مجلس شورای اسلامی تبدیل شده است. درواقع دولت با پیش بردن طرح پلیس خود و پلیس بد می کوشد نشان دهد مجلس به عنوان پلیس بد از پرداخت مستقیم یاران های نقدی جلوگیری می کند. به بیان دیگر، احمدی نژاد و تیم اش می کوشند از رابطه تحت تاثیر مراودات پولی با شهروندان برای رای آوری در انتخابات ریاست جمهوری استفاده کنند. در واقع دولت از ایجاد این رابطه برای تطمیع رای دهندگان بهره می برد.

در مبارزه های انتخاباتی، درک اهمیت نقش یارانه های نقدی در بخش های مختلفی از جامعه ایران، ضروری است. درآمد ماهانه متوسط برای یک ایرانی 5 میلیون ریال است که با نرخ ارز در بازار آزاد 142 دلار محاسبه می شود. این در حالی است که یک خانواده 4 نفره ماهانه 2 میلیون ریال یارانه نقدی ریافت می کنند که در بازار آزاد 57 دلار محاسبه می شود. به عبارت دیگر یارانه ها در سال 2011، حدود 50 درصد هزینه های مصرفی جامعه فقیر را تشکیل داده اند. نقش این یارانه ها در طبقه مرفه تر حدود 5 درصد هزینه های مصرفی بوده و این در حالی است که میزان مشارکت مردم در مناطق جنوبی تهران در انتخابات، بیش از مناطق شمالی پیش بینی می شود.

به این ترتیب کاندیداهای ریاست جمهوری باید به این نکته توجه داشته باشند که پویایی شناسی های زندگی شهروندی جامعه ایران در 3 سال گذشته و تحت اعمال سیاست های احمدی نژاد تغییر کرده و رابطه پولی برقرار شده بین دولت و مردم نیز یک عامل اساسی در این زمینه به شمار می رود.

منبع : المانیتور / تحریریه دیپلماسی ایرانی / 10

انتشار اولیه: یکشنبه 29 اردیبهشت 1392/ باز انتشار: پنجشنبه 2 خرداد 1392