آیا قطر از شورای همکاری خلیج فارس خارج می‌شود؟

نویسنده: صابر گل‌عنبری، کارشناس ارشد مسائل منطقه

دیپلماسی ایرانی: خروج قطر از سازمان اوپک این گمانه را قویا مطرح کرده است که این کشور به دلایلی نسبتا مشابه از شورای همکاری خلیج فارس (GCC) نیز خارج شود.

پرداختن رسانه‌های قطری به این گمانه و انتقادات تند اخیر مقامات این کشور از جی سی سی بیشتر به این احتمال دامن زده است.

اکنون پرسش این است که آیا قطر از این شورا خارج خواهد شد یا خیر؟ 

واقعیت این است که قطر انگیزه‌های منطقی برای خروج از جی‌سی‌سی دارد. این شورا آن زمان هم که بحرانی میان قطر و سه عضو آن یعنی عربستان، بحرین و امارات اتفاق نیافتاده بود، بر مدار سیاست‌های ریاض به عنوان قدرت چیره می‌چرخید.

بعد از بحران پیش‌آمده با قطر از ژوئن ۲۰۱۷ تا کنون نیز دبیر کل شورا که انتظار می‌رفت نقشی بی‌طرف و میانجی‌گر ایفا کند، در کنار جبهه محاصره کننده قطر قرار گرفت و اگر کویت و عمان همراهی می‌کردند، جی سی سی می‌رفت که تصمیمات خطرناکی علیه دوحه اتخاذ کند.

همین مسائل باعث شده است که قطری‌ها به شورای همکاری خلیج فارس به عنوان بخشی از مشکل و بحران بنگرند، نه راه‌حل. به همین خاطر در چند ماه گذشته نیز فعالان رسانه‌ای قطری هر از چند گاهی ماندن در شورا را بی فایده و بحث خروج از آن را مطرح می‌کردند.

البته قبل از آن هم در ماه‌های نخست شروع بحران، جبهه ضد قطر نیز به عنوان اهرم فشار، به اخراج این کشور از شورا تهدید می‌کردند.

در همین حال هم قطر بر این باور است که ادامه حضور در شورای همکاری خلیج فارس پرهزینه و خطرآفرین است؛ به نحوی که از یک سو جبهه مخالف در شورا به خصومت خود و محاصره دوحه ادامه می‌دهد و از سوی دیگر می‌خواهد قطر را در چارچوب شورای همکاری خلیج فارس به طرح‌های پرمخاطره‌ای چون ناتوی عربی برای مقابله با ایران بکشاند.

این مسائل انگیزه‌های قوی به دوحه برای خروج از این شورا می‌دهد؛ اما در کنار آنها هم یک سری موانع بر سر راه عملی ساختن این تصمیم وجود دارد. 

چه بسا مهم‌ترین آن‌ها این است که دوحه نمی‌خواهد مسئولیت "تاریخی" فروپاشی این نهاد "در اصل فروپاشیده" بر گردنش بیافتد و این بهانه را به طرف مقابل بدهد که با ویران کردن "خانه خلیجی" به ایران پیوسته و به "آرزوی" آن جامه عمل پوشانده است.

از دیگر سو، خروج از جی‌سی‌سی در این شرایط به عنوان تضعیف جبهه متحدان آمریکا در مقابل ایران تلقی خواهد شد و این چیزی نیست که دولت آمریکا در حال حاضر بخواهد.

واقعیت این است که این کشور کوچک، اما ثروتمند و تاثیرگذار در معادلات منطقه خیلی خوب توانست در این یک سال و نیم محاصره خود را جمع و جور کند؛ تا جایی که امروز حالت تهاجمی به خود گرفته است. از اوپک خارج می‌شود و تلویحا هم تهدید به خروج از جی‌سی‌سی می‌کند.

پس از بحران ترور خاشقچی، دولت عربستان برای منحرف کردن نگاه‌ها، دادن حق السکوت به ترکیه و "وجهه‌سازی" برای ولیعهد خود چند بار به طرق مختلف پیام آشتی به قطر داد؛ اما دوحه تا به حال روی خوش نشان نداده است. 

حتی چند روز پیش هم وقتی پادشاه عربستان نامه دعوت از شیخ تمیم برای شرکت در اجلاس آتی سران جی‌سی‌سی را از طریق دبیر کل آن "عبداللطیف بن راشد الزیانی" فرستاد، دوحه برخورد سردی کرد و وزیر مشاور در امور خارجه، سلطان بن سعد المریخی نامه را تحویل گرفت؛ نه خود شیخ تمیم یا وزیر خارجه‌اش.

این می‌تواند نشانه‌ای از آن باشد که همان دریافت کننده نامه به نیابت از شیخ تمیم در اجلاس شرکت می‌کند.

فعلا چیزی مشخص نیست، شاید هم با وساطت کویت خود امیر برود و گشایشی در بحران حاصل شود. 

در حقیقت قطر هم مایل به آشتی است، اما با توجه به وضعیت پیش آمده به دنبال "صلحی فرمالیته" نیست که طرف مقابل صرفا از آن برای سرپوش نهادن بر جنایت ترور خاشقچی بهره‌برداری کند و وقتی "خرش از پل گذشت" باز "آش همان آش و کاسه همان کاسه" شود.

ریاض هم که نمی‌تواند راسا بدون هیچ دیدار و گفت وگویی محاصره را بشکند و اوضاع با قطر را عادی کند، احتمالا بخواهد در صورت شرکت شیخ تمیم در اجلاس سران جی‌سی‌سی از آن به عنوان مدخلی توجیه‌گر جهت این مهم استفاده کند.

به هر حال حتی اگر شیخ تمیم خود هم دعوت را بپذیرد و بحران هم پایان یابد، باز قطر فراموش نخواهد کرد.

این کشور امروز خود را در بلوک دیگری همراه با ترکیه تعریف کرده است و در صورت آشتی هم در جبهه عربستان نخواهد بود.

به هر حال، تهدیدات تلویحی قطر به خروج از شورای همکاری خلیج فارس و طرح جدی این احتمال در رسانه‌های قطری درست نزدیک به برگزاری اجلاس سران شورا در ریاض قابل تامل است. حال سوال این است که بالاخره دلایل و موانع خروج کدام یک بر دیگری خواهد چربید؟