دهلی نو در پی تعامل حداقلی با تهران و حفظ رابطه نزدیک با واشنگتن است

فرزاد رمضانی بونش، تحلیل گر ارشد مسائل منطقه

دیپلماسی ایرانی: سفیر هند در اسفندماه گذشته در تهران، از تلاش هند برای ایجاد یک سازوکار مالی ویژه که به این کشور اطمینان می‌دهد روابط تجاری‌اش با ایران از گزند تحریم‌ها حفظ شود و برای تسهیل و شتاب بخشیدن به روابط تجاری با ایران از طریق دو بانک هندی UCO و IDBI ارتباط مالی داشته باشد، سخن گفت و تأکید کرد که کشورش برای حفظ روابط تجاری خود با ایران، مذاکرات بسیار سختی را با مقامات آمریکایی داشته است. در همین راستا سفیر جدید هند در تهران از تصمیم راسخ مقامات هندی برای تداوم همکاری‌های خود با ایران خبر داد و با اشاره به حجم 14 میلیارد دلاری روابط ایران و هند تأکید کرد اگر بتوانیم در روند تجارت خود، محصولات جدیدی را اضافه می کنیم.

این در حالی است که سطح تجارت دو کشور بر اساس آمارهای رسمی گمرک ایران در سال 97، به غیر از صادرات نفت به این کشور در بخش تجارت کالاهای غیرنفتی، ایران موفق به صادرات 2 میلیارد و 42 میلیون دلار به هند (نسبت به سال 1396 بالغ ‌بر 25.34 درصد کاهش) شده است. همچنین در حوزه واردات نیز هند، چهارمین صادرکننده عمده به ایران بوده و جمعاً مدت 2 میلیارد و 529 میلیون دلار به ایران صادرات (نسبت به سال 1396، افزایش 14.91 درصدی) داشته است. 

با این حال هند در دور نخست تحریم ها ضد ایران توسط امریکا تلاش کرد با انجام مذاکراتی با امریکا از شمول تحریم ها مستثنی شود. اما از اردیبهشت ماه گذشته نیز با برقراری دور نوین تحریم ها ضد تهران هند تلاش کرده است با درنظر گرفتن منافع ملی خود روابط با ایران را سامان دهد. در این حال به راستی گرایش های هند موجب حفظ چه سطحی از روابط نفتی با ایران می شود؟

گزینش نفتی هند

هند سومین مصرف‌کننده بزرگ نفت در جهان است و حدود 80 درصد نفت مورد نیاز خود را وارد می‌کند. این کشور همچنین دومین واردکننده بزرگ نفت ایران پس از چین است. هند نزدیک به سه چهارم نفت خام مورد نیازش را وارد می‌کند که حدود ۱1 درصد آن را از ایران تامین می کند. هند یکی از هشت کشوری بود که معافیت شش ماهه برای خرید نفت از ایران را دریافت کرد. مهلت این معافیت در اول ماه مه پایان یافت و هند را به‌همراه هفت کشور دیگر چین، ژاپن، کره جنوبی، تایوان، ترکیه، ایتالیا و یونان با مشکل مواجه کرد. در واقع هند، تحت معافیت ۶ ماهه دولت آمریکا می‌توانست روزانه بیش از ۳۰۰ هزار بشکه نفت از ایران وارد کند. این رقم تقریبا نیمی از حجم واردات نفت از ایران در دوره لغو تحریم‌ها بود. اما در واقع آمریکا در نظر دارد صادرات نفت ایران را به صفر برساند و هیچ معافیتی تمدید نمی‌شود، یعنی لفظ «کاهش چشمگیر» دولت اوباما به «کاهش به صفر» ترامپ تغییر کرده است. لذا این اقدام قطعا دهلی‌نو و واکنش مقامات دولت مودی به عدم تمدید معافیت‌ها را بیشتر با سکوت همراه کرده است.

در این میان از یک سو تصمیم اخیر برای عدم تمدید معافیت‌ها موجب شده است دهلی نو نگاهی به واردات بیشتر نفت از عربستان و عراق، برای جایگزینی نفت ایران به علاوه، بازسازی پالایشگاه‌های دولتی که نفت خام ایران را پالایش می‌کنند، داشته باشد. همچنین هر چند پالایشگاه‌های هندی برای این وضعیت آماده شده است‌ و این کشور تامین‌کنندگان جایگزین هم‌تراز از کشور‌های عرب حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان و امارات و حتی واردات نفت از آمریکا را برای پر کردن این شکاف دارد اما هند تمایل دارد ضمن همکاری نزدیکش با آمریکا، همانند هر کشوری تامین منافعش را در اولویت قرار دهد. بنابراین پس از اعلام عدم تمدید معافیت‌ها برای خرید نفت ایران توسط واشنگتن، هند در شرایط سختی قرار گرفته است. اگر هند تحریم های آمریکا را زیر پا گذارد و به واردات نفت خود از ایران ادامه ‌دهد سومین عرضه‌کننده نفت خود را از دست نمی دهد اما در عین حال رابطه خوبش با آمریکا را هم حفظ نمی کند.

لذا همچنان که دارمندا پرادهان، وزیر نفت و گاز طبیعی هند قبلا گفته بود هند جای خالی نفت ایران را از طریق سایر تولیدکنندگان بزرگ نفت پر می‌کند. به نظر می رسد هند با توجه به شرایط معافیت‌های شش‌ماهه‌ای قبلی، توانسته وابستگی خود را به نفت ایران کم کند. هند طی این مدت واردات نفت از ایران را  تقریباً نصف کرده و به نظر می رسد این روند کاهشی را ادامه می‌دهد.

از سوی دیگر اما دهلی نو مایل است منافع ژئوپلتیکی و ملی خود را با لحاظ متغیرهای سیاسی و امنیتی نیز در نظر بگیرد و با تصمیمی سیاسی هم تنها تحریم‌های تایید شده سازمان ملل را به رسمیت بشناسد و هم در عمل با تنظیم واردات حداقلی نفت و تعاملات ضروری با ایران، با آمریکا همراه شود. از این نگاه هر چند شرکت‌های بزرگ نفتی این کشور و بانک‌ها و موسسات تجاری (به دلیل حجم بالای روابط خود با آمریکا) نمی توانند و نمی خواهند با ایران ارتباط نفتی داشته باشند، اما گزینش نفتی هند در پرتو احتمال عدم تغییر دولت در هند است که در واقع یک سازوکار روپیه – ریال برای ادامه تجارت تحت تحریم‌های یکجانبه آمریکا را مناسب می داند و یافتن راهکار بین منافع متناقض و ارتباط از راه بانک‌های کوچک و متوسط و شرکت های هندی با ایران و حفظ سطحی حداقلی از واردات نفت احتمالی حدود صد هزار بشکه نفت در روز از ایران را در نظر خواهد داشت.