همه برای میانجی گری دست به کار شده اند
بخت دوباره دیپلماسی؟
دیپلماسی ایرانی: بخت دیپلماسی دوباره گل کرده است؟ ترامپ از علاقه خود به گفت‌وگو با ایران می‌گوید. نخست‌وزیر ژاپن در تدارک سفر به تهران است. وزیران امورخارجه قطر، عمان و عراق دیپلماسی رفت و برگشت به تهران و واشنگتن را در دستور کار خود قرار داده‌اند. «محمد جواد ظریف»، وزیر امورخارجه و معاونش «عباس عراقچی»، در سفرهای دوره‌ای خود به چین، هند، روسیه، ژاپن، پاکستان، عراق، قطر، کویت و عمان به گفت‌و گو با مقام‌های این کشورها در‌باره چگونگی کنترل بحران رو به تزاید میان ایران و امریکا پرداخته‌اند. گفته می‌شود؛ «دونالد ترامپ» هم اصلی‌ترین دستور کار خود را در توکیو به مجاب کردن «شینزو آبه»، نخست وزیر ژاپن برای سفر به تهران قرار داده است. او در توکیو تأکید کرده که دولتش خواستار جنگ با ایران نیست و تغییر نظام سیاسی در این کشور هدف نیست. در این مدت تندروهای امریکایی، اسرائیلی و عربی نیز فتیله تهدیدها علیه ایران را پایین کشیده‌اند و در‌این‌باره کمتر اظهار نظر می‌کنند. آیا به راستی تغییری در اوضاع ایجاد شده است؟ آیا تلاش‌ها برای بازگشت دیپلماسی به صحنه نتیجه داده است؟
پاسخ روشن به پرسش بالا نیازمند ارزیابی سطح مطالبات دو طرف از یکدیگر و شناسایی هرگونه تغییر در آن است. دونالد ترامپ در حالی بر پرهیز از جنگ با ایران تأکید می‌کند که هر روز با اجرای اقدام‌های تازه به تنگ کردن فضای تنفس اقتصادی ایران می‌افزاید. آرایش نظامی ارتش امریکا در حوالی مرزهای آبی ایران با افزایش شمار نیروهای نظامی، پیچیده‌تر و آتش‌افروزانه‌تر از گذشته شده است. در این‌حال، ترامپ همچنان خواستار اجرای طرحی نو و مطابق با الگوی مطلوب خود برای وادار کردن تهران به توافق هسته‌ای جدید است که در آن علاوه‌بر بازنگری در «برجام» تهران باید تعهدات تازه‌ای را در‌باره توانمندی موشکی، حوزه نفوذ در منطقه خاورمیانه و سرانجام برخی تغییرات اصولی در سیاست خارجی خود بپذیرد. تهران نه در گذشته و نه اکنون به خواست‌های واشنگتن تن نداده است و همچنان از برجام، حفظ اصول سیاست‌خارجی و توانمندی‌های نظامی خود به ویژه در حوزه آزمایش‌های موشکی دفاع می‌کند.
حضور اروپا، روسیه، چین و سازمان ملل متحد در این میان کمرنگ‌تر از هر زمان دیگر است. به نظر می‌رسد اروپا یا درگیر انتخابات پارلمانی اتحادیه خود است و یا به عمد، سیاست بنشین و ببین را در این معرکه دنبال می‌کند. شاید اروپا می‌خواهد با توجه به ظرفیت‌های دو طرف به سنجش روشنی از انتخاب موضع نهایی خود دست یابد. روسیه در موضعی عافیت طلبانه تکلیف خود را روشن کرده است؛ اینکه نمی‌تواند و نمی‌خواهد نقش آتش‌نشان را داشته باشد. چین با نگاه به ضرورت کاهش تنش‌های اقتصادی با ایالات متحده، کج‌دار و مریز سیاست‌های آتش افروزانه کاخ سفید را نقد می‌کند. با این وصف، ترامپ بازی روانی تازه‌ای را آغاز کرده است. او با به انزوا بردن تاکتیکی چهره‌های افراطی مانند «جان بولتن»، مشاور امنیتی و «مایک پمپئو»، وزیر امور خارجه خود می‌کوشد چنین القا کند که برخلاف جریان بازها در دولتش، مخالف جنگ با ایران است. در واقع این بار، بازی پلیس خوب و بد در درون دولت امریکا جریان دارد. ترامپ می‌خواهد چنین القا کند که او نقش مرد مثبت را عهده‌دار خواهد بود اگر تهران به خواست‌هایش تن دهد. از این رو نه تنها در گفت‌وگو با شینزوآبه بلکه با دیگر نمایندگان دولت‌های همسایه ایران از سیاست پرهیز از جنگ می‌گوید بی‌آنکه کمترین انعطاف را در مواضع خود برای گفت‌وگوی احتمالی با ایران اعلام کند.
در این میان شماری از دولت‌های عربی و آسیایی با نگرانی و چشم‌اندازی نه چندان روشن می‌کوشند از برخی فرصت‌ها برای ایجاد شرایط تازه در خدمت به سیاست پرهیز از جنگ بهره‌گیری کنند. آنان در وهله نخست در پی کنترل بحران نزدیک به جنگ میان ایران و امریکا هستند. آنچه روشن است اینکه هیچ یک از طرف‌ها خواستار جنگ نیست؛ نه ایران، نه امریکا و نه همه دولت‌هایی که فعالانه برای گشودن راهکارهای دیپلماتیک در بحران روابط ایران و امریکا تلاش می‌کنند. تفاوت در انگیزه و نگرش‌های هریک از طرف‌هاست. واشنگتن می‌خواهد به پیروزی بدون جنگ دست یافته و تهران را وادار به تسلیم در برابر خواست‌های خود کند. تهران با مقاومت در برابر سیاست فشار حداکثری واشنگتن، مراقب است گرایش‌های آتش‌افروزانه دولتمردان امریکایی و متحدان منطقه‌ای آنان، به ورطه‌ای نغلطد که مطلوب جنگ طلبان است. بسا در حال حاضر دو دیدگاه به شکل هم‌پوشاننده عمل می‌کنند؛ از یکسو مراقبت در عدم تشدید بحران و از سوی دیگر به عنوان راه حل کنترل کننده، خواستار حفظ وضع موجود تا ایجاد فرصت‌های تازه در آینده است. به این ترتیب دیپلماسی، کلیدی و اصلی‌ترین ابزار در حال حاضر است؛ اگرچه نمی توان با اطمینان گفت که بخت دیپلماسی دوباره گل کرده است./ابتکار
نظر شما :