تحریم، مانع دیدار روحانی و ترامپ شد

نویسنده: باربارا اسلاوین (Barbara Slavin)، مدیر ابتکار آینده ایران در شورای آتلانتیک

دیپلماسی ایرانی: نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد می تواند برای آب شدن یخ دشمنی های طولانی ایران و آمریکا فرصت مناسبی باشد؛ اما به دلیل اصرار ایران بر لغو کامل تحریم های تحمیلی آمریکا پس از خروج یکجانبه از برجام؛ احتمال این که پرزیدنت دونالد ترامپ و حسن روحانی با یکدیگر دیدار کنند بسیار ضعیف است. پس از اعمال تحریم های بیشتر علیه شرکت های حمل و نقل چینی حامل نفت ایران و تحریم مقامات دولتی و خانواده های آنها؛ هر گونه شانس دیدار بین طرفین از بین رفته است. در همین حال دولت ترامپ با چالش های داخلی ناشی از استیضاح روبه روست.

دونالد ترامپ در سخنرانی خود در 24 سپتامبر در مجمع عمومی سازمان ملل به شدت از ایران انتقاد کرد. اما در لابه لای اظهارات وی، شاخه زیتونی هم به ایران نشان داد: «بسیاری از نزدیک ترین دوستان امروز آمریکا، بزرگترین دشمنان ما بودند. ایالات متحده هیچ وقت به دشمنان دائمی اعتقاد ندارد. ما به جای دشمن، شریک می خواهیم. آمریکا می تواند به سمت جنگ برود اما تنها شجاع ترین افراد می توانند صلح را انتخاب کنند.» 

امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه برای شکل دهی به دیدار بین ترامپ و روحانی در حاشیه سازمان ملل تلاش های گسترده ای انجام داد. اما حسن روحانی به جای دیدار با ترامپ، برای نخستین بار با کانال تلوزیونی محبوب ترامپ یعنی فاکس نیوز مصاحبه کرد. روحانی طی مصاحبه با فاکس نیوز؛ در پاسخ به آمادگی برای دیدار با ترامپ در حاشیه سازمان ملل، اظهار داشت: «چرا ما باید با یکدیگر دیدار کنیم؟ اگر ما به دنبال دستیابی به اهداف بالاتری به سود هر دو کشور هستیم، باید برنامه ریزی شود... اما قبل از آن باید اعتماد متقابل ایجاد کنیم. اعتماد چیزی است که ترامپ با خروج از برجام از بین برد.»

حسن روحانی در سخنرانی خود در سازمان ملل در 25 سپتامبر، این نکته را تکرار کرد و گفت: «گرفتن عکس یادگاری در آخرین ایستگاه مذاکره است نه در ابتدای مذاکره.» وی افزود: «ایران مایل به مذاکره بیشتر با آمریکا و جامعه بین الملل است اما به شرطی که آمریکا به برجام بازگردد.» به نظر می رسد این اظهارات در راستای پیشنهاد محمد جواد ظریف در مورد تصویب پروتکل الحاقی پیمان منع گسترش سلاح هسته ای و اجازه بازرسی به تاسیسات هسته ای ایران در عوض رای کنگره بر لغو دائمی تحریم هاست. هر چند که پذیرش این پیشنهاد بعید به نظر می رسد. حسن روحانی افزود: «من به روشنی می‌گویم: اگر به حداقل‌ها قانع هستید، ما هم به حداقل‌ها بسنده می‌کنیم. برجام، حداقل بود؛ چه برای شما چه برای ما. اما اگر بیشتر می‌خواهید، باید بیشتر بپردازید.» بنابراین طرفین از بستر سازمان ملل برای ایجاد ائتلاف های گسترده تر علیه یکدیگر هر چند با موفقیت محدود استفاده می کنند. 

حسن روحانی برای احیای ثبات در خلیج فارس از طرح «ائتلاف امید» و «ابتکار صلح هرمز» سخن می گوید. در حالی که اعتقاد بر این است که ایران مسئول مجموعه ای از حملات به تاسیسات حمل و نقل نفت است. این ابتکار خواستار خروج حدود 70 هزار نیروی آمریکایی در منطقه است. روحانی اظهار داشت: «امنیت منطقه با خروج نظامیان آمریکا، تأمین می‌شود و نه با سلاح و مداخله آنان.» روحانی با اشاره به عربستان سعودی برای ضعف در دفاع از پالایشگاه اصلی نفت علی رغم میلیاردها دلار هزینه سخت افزار نظامی آمریکا گفت: «امنیت توسط دولت های خارجی قابل خریداری یا تامین نیست». در حالی که حسن روحانی در راستای طرح «ائتلاف امید» سخنرانی می کرد؛ دولت ترامپ برای ایجاد ائتلاف گسترده تر علیه ایران تلاش می کرد. 

اندکی قبل از سخنرانی حسن روحانی؛ مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا در اتحاد علیه ایران هسته ای از اقدام مشترک انگلیس، فرانسه و آلمان برای صدور بیانیه در مورد نقش ایران در حمله به تاسیسات نفتی عربستان تقدیر کرد. وی اظهار داشت: «این بیانیه آغاز بیداری است که ایران متجاوز است نه مظلوم.» وی با اعلام تحریم های جدید علیه شرکت های چینی که نفت ایران را غیرقانونی انتقال می دادند؛ از کشورهای بیشتری خواست تا ایران را تحت فشار قرار دهند و در بازگرداندن ایران به میز مذاکره به ما کمک کنند. در همین زمان؛ مقامات اروپایی با همتایان ایرانی خود در مورد چگونگی حفظ برجام با یکدیگر صحبت می کردند. 

دولت ترامپ درصدد اعمال کمپین حداکثر فشار برای دستیابی به مذاکره جدید است. اما پیام ایالات متحده با دوستی مقامات آمریکا با گروه های حامی تغییر حکومت ایران مبهم است. به عنوان مثال، پمپئو در اجلاس سالانه اتحاد علیه ایران هسته ای صحبت می کند در حالی که یک روز قبل این سازمان میزبان اعضای مجاهدین خلق و سایر گروه های مخالف ایرانی بود که حامی سرنگونی حکومت ایران هستند.

یکی از راه های تنش زدایی بین دو کشور می تواند مذاکره در مورد تبادل زندانیان باشد. ایران در اوایل امسال میلادی هنگامی که نزار زکا، دارای گرین کارت آمریکای با اصلیت لبنانی را آزاد کرد خواستار برگزاری چنین مذاکراتی شد. در مجموع، تا زمانی که طرفین در یک بن بست گرفتار شده اند، چشم انداز تحریم های بیشتر و شکل گیری بحران های بیشتر در منطقه خلیج فارس و حتی تقابل مستقیم وجود دارد. اما دولت ترامپ تا زمانی که سرنوشت استیضاح وی یا انتخابات آمریکا مشخص نشود، حداقل از تقابل نظامی با ایران خودداری می کند.

منبع: شورای آتلانتیک / مترجم: علیرضا علیپور