گام‌های استوار ایران در راستای چندجانبه‌گرایی
چالش‌هایی که امروز جامعه جهانی با آنها روبرو است جز از طریق همکاری‌های مشترک و چندجانبه‌گرایی قابل حل نیست این مساله‌ای است که مقامات کشورمان به درستی بر آن تاکید می‌کنند.
به گزارش خبرنگار ایرنا، در حالی که جهان تا قبل از راهیابی ترامپ به کاخ سفید به دنبال نهادینه کردن چندجانبه‌گرایی از طریق سازوکارهای بین المللی بود، با قدرت‌یابی جریانات ملی‌گرا و افراطی در اقصی نقاط جهان و حضور ترامپ در کاخ سفید، اندیشه چندجانبه‌گرایی بیش از هر زمان دیگری آسیب‌پذیر شده است.
نکته قابل تامل اینکه یکجانبه گرایی ترامپ با رویکرد غیر مسوولانه راهکاری برای حل و فصل مسائل و مشکلات بین المللی همچون تکثیر تسلیحات کشتارجمعی، رشد افراط گرایی و تروریسم بین‌المللی، مسائل آب و هوایی و زیست محیطی، کمبود منابع انرژی، آب تازه و غذا، انفجار جمعیت و مهاجرت غیرقابل کنترل و تهدید بیماری‌های واگیر ارائه نمی کند.
این در حالی است که حداقل به لحاظ نظری و تا حدودی به لحاظ عملی چندجانبه گرایی راهکارهایی هرچند ناکافی برای مقابله و مواجهه با این پدیده ها ارائه کرده بود.
خروج آمریکا از توافق‌نامه هسته ای نشانه بارز یکجانبهگرایی است که آمریکای ترامپ در پیش گرفته است. از نگاه ناظران مسائل خلع سلاح توافق هسته ای می‌توانست یکی از ستون‌های نظام عدم اشاعه باشد که با رفتارهای غیر منطقی ترامپ در معرض خطر قرار گرفته است. با این حال به نظر می‌رسد کماکان چندجانبه گرایی ابزاری موثر و در دسترس برای تامین منافع مشترک جامعه جهانی است.
وجه مهمی از چندجانبه گرایی در قالب نهادهای منطقه گرایی قابل ارزیابی است در این راستا جمهوری اسلامی تلاش‌های زیادی برای چندجانبه‌گرایی هم بویژه در سطح منطقه انجام داده است. گذشته از نهادهای سنتی همانند اکو در منطقه که ایران از اعضای مهم و تاثیرگذارآن است، جمهوری اسلامی راهکارهای اجرایی کردن همکاری و چندجانبه گرایی را با هدف ارتقای ثبات و امنیت منطقه ای ارائه کرده است که آخرین آن ابتکار صلح هرمز است.
نکته قابل تامل در رویکرد ایران اعتقاد به کشورها و همسایگانی قوی و مقتدر است کما اینکه محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه چندی پیش در آیین روز سازمان همکاری اقتصادی «اکو» گفت: ایران معتقد به سیاست همسایگی قدرتمند است. ما معتقدیم که با داشتن همسایه‌های قوی قادر خواهیم بود بسیار بهتر و با سهولت بیشتر به اهداف خود برسیم تا اینکه بخواهیم این اهداف را به تنهایی محقق کنیم.
وزیر امور خارجه با تأکید بر لزوم تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در عین حال تصریح کرد: ایران علاقه‌مند است همان نوع روابطی را که با سایر شرکای خود در اکو دارد، حفظ کرده و به شرکای خود در خلیج فارس تسری دهد.
ظریف با اشاره به طرح و تلاش ایران برای برقراری صلح و آرامش در منطقه، گفت: پیشنهاد ما در مورد طرح صلح منطقه‌ای، طرحی دیرینه است که نخستین بار در اوج جنگ ایران و عراق در سال ۱۹۸۵ مطرح شد و اخیراً نیز طرح امید یا طرح صلح هرمز توسط رییس جمهوری روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل متحد ارائه شد.
ایده ای که ظریف از آن نام برد ایده ابتکار صلح هرمز است که رییس جمهوری در جریان سفر به نیویورک آن را مطرح کرد. پیشنهاد تهران در حالی مطرح شده است که منطقه خلیج فارس به انبار تسلیحات وارداتی عمدتا غربی و آمریکایی تبدیل شده است و رقابتی تسلیحاتی در این منطقه ایجاد کرده است این شرایط ایجاب می‌کند که چندجانبه گرایی بار دیگر در مرکز توجه قرار گیرد و لازم است کشورهای منطقه با تجدید نظر در راهکارهای تامین امنیت خود به این باور برسند که دستیابی به امنیت امری است که در گرو همکاری کشورهای منطقه به دست می‌آید. علاوه بر این این کشورها بایدب ه این باور برسند که امنیت کالایی نیست که وارداتی باشد. چرا که اولا کسانی که امنیت را تامین می کنند می توانند آن را تبدیل به ابزاری برای گروکشی از این کشورها کنند و هر روز خواسته های نامعقول و غیر منطقی از این کشورها داشته باشند.
گذشته از نهادهای چندجانبه گرایی در عرصه منطقه ای به لحاظ تاریخی هم ایران از کشورهای اصلی و موسس در نهادهای چندجانبه گرایی در عرصه بین المللی بوده است. ایران از ۵۰ کشور موسس بود که در کنفرانس سان فرانسیسکو در آوریل ۱۹۴۵ شرکت کرده و منشور ملل متحد را به تصویب رساندند. جهت تدوین منشور، چهار کمیته عمومی تشکیل شده بود که ایران در سه کمیته عضویت داشت. هیات نمایندگی ایران، از ۱۱ نماینده، ۷ رایزن و یک منشی تشکیل می‌شد. مصطفی عدل، رییس هیات ایرانی در کنفرانس، از طرف ایران این اسناد را امضاء کرد. از ابتدای انقلاب اسلامی نیز تاکنون روسای جمهور و نمایندگانی از ایران اسلامی در مجمع عمومی سازمان ملل شرکت و سخنرانی کرده‌اند، نخستین مقام بلندپایه ایرانی هم شهید رجایی است که پس از انقلاب و در سال ۱۳۵۹ به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران به نیویورک ـ محل استقرار سازمان ملل ـ رفت و سخنرانی کرد. پس از آن روسای جمهور در ادوار مختلف نیز در جلسات مجمع عمومی سخنرانی کردند.
از سوی دیگر در مهر ماه امسال حجت الاسلام و المسلمین حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران در صدرهیات بلندپایه برای شرکت در اجلاس اتحادیه اورآسیا راهی ارمنستان شد و علاوه بر سخنرانی در این اجلاس و تشریح توانمندی‌ها و ظرفیت‌های گسترده کشورمان برای تعامل تجاری با اتحادیه اوراسیا، دیدارهای دوجانبه ای نیز با نخست وزیر و مقامات ارشد ارمنستان داشت.
ایران در سال ۱۳۹۵ به کمیسیون اقتصادی اتحادیه اوراسیا پیشنهاد ایجاد یک منطقه آزاد تجاری میان ایران و این اتحادیه را مطرح کرد؛ پیشنهادی که از جانب اعضای آن نیز مورد استقبال قرار گرفت. و طی دو سال مذاکرات متعدد و ارزیابی کمی و کیفی اقلام و میزان تعرفه ترجیحی آنها، بالاخره این موافقتنامه در تاریخ ۲۷ اردیبهشت ۱۳۹۷ در شهر آستانه قزاقستان به امضا رسید.
در مورد اروپا نیز جمهوری اسلامی همواره تلاش کرده تا روابط خویش با این اتحادیه را گسترش دهد. ایجاد شکاف میان سیاست های ایالات متحده و اروپا در خصوص برجام و تلاش اروژا برای ایجاد کانال مالی ویژه اروپا برای دور زدن تحریم‌های یکجانبه آمریکا و تسهیل دادوستد تجاری با ایران حاصل دیپلماسی و چندجانبه گرایی ایران بوده است.
اما با وجود آنکه چندجانبه گرایی محور یا هسته اصلی نظم بین‌الملل پس از جنگ جهانی دوم بوده است، در سال های اخیر تعدادی از کشورها به خصوص آمریکا نظام بین‌الملل چندجانبه گرا را تهدید کرده اند. خروج از موافقتنامه آب‌وهوایی پاریس، خروج از «آی‌اِن‌اف»، خروج از برجام و به‌دنبال آن، تهدید به خروج از بسیاری از معاهدات و پیمان‌های دیگر به‌عنوان ابزاری برای تهدید جامعه بین‌المللی فقط چند نمونه از اقدامات یکجانبه گرایانه آمریکا است.
یک ماه پیش حجت الاسلام والمسلمین حسن روحانی رییس جمهوری در سخنانی در اجلاس سران کشورهای عضو جنبش عدم تعهد با تبیین تاریخی نظم بین الملل و دوره گذار سال‌های اخیر گفت: «با فروپاشی نظام دوقطبی در عرصه بین‌المللی، ایالات متحده تلاش کرد با شعار نظم نوین جهانی، یک نظام تک‌قطبی و سلطه‌گرایانه را به اتکای قدرت نظامی و اقتصادی و رسانه‌ای خود بر جهان تحمیل کند. در مقابل، جنبش عدم‌تعهد تلاش مشترک خود را جهت مقابله با یکجانبهگرایی در نظام بین‌المللی متمرکز کرد. ابزارهایی که آمریکا برای تحقق نظام تک‌قطبی به‌کار گرفت، عمدتاً به ضدّ آن تبدیل شد. در عرصه اقتصاد، توسعه تجارت آزاد در جهان عملاً زمینه را برای رشد کشورهای درحال‌توسعه و ظهور قدرت‌های جدید اقتصادی و تکنولوژیک در جهان فراهم کرد؛ به‌گونه‌ای‌که امروزه، هژمونی آمریکا را در عرصه اقتصاد و تکنولوژی به‌طور جدی به چالش کشیده است.»
جمهوری اسلامی ایران به درستی نشان داده که با دیپلماسی قدرتمند خود تصمیم دارد در راستای حقوق بین الملل و به‌عنوان بخشی از جامعه بین‌المللی کنش‌گری کند و با توجه به بحران‌هایی که امروز جهان با آن روبرو است در راستای همکاری با کشورها در حوزه‌های امنیتی، محیط زیستی قدم بردارد.
نظر شما :