انگیزه‌های پنهان ایالات‌ متحده در ترور سردار سلیمانی

سید رضا تقوی نژاد، دانشجوی دکتری روابط بینالملل دانشگاه علامه طباطبایی

دیپلماسی ایرانی: اقدام ایالات‌متحده در ترور سردار سلیمانی به‌عنوان یکی قدرتمندترین فرماندهان نظامی جهان و یکی از پیشگامان عرصه مبارزه با گروههای تروریستی عملی نبود که بتوان به‌سادگی از کنار آن عبور کرد. این در حالی است که ترامپ در طی سه سال گذشته با خویشتن‌داری در مقابل ایران تلاش کرد بدون متوسل شدن به اقدامات خشن، ایران را همانند کره شمالی پای میز مذاکره بیاورد و حتی در مواردی مثل حمله به آرامکو (که بسیاری از درون و بیرون آمریکا ایران را مسئول آن میدانستند)، سرنگونی پهپاد فوق پیشرفته ایالات‌متحده با انفعال نسبی بی‌میلی خود به اقدام نظامی و تمایل به حل‌وفصل اختلافاتش با ایران را نشان داد. با این‌وجود دولت ایالات‌متحده در کل و دونالد ترامپ به طور خاص با آگاهی به این‌که سردار سلیمانی بر اساس تحلیلهای خودشان دومین فرد قدرتمند ایران و با 61 درصد محبوب‌ترین شخصیت سیاسی جمهوری اسلامی ایران بود به ترور او اقدام کردند. از طرف دیگر چنین اقدامی که ممکن است ایالات‌متحده را به یک جنگ دیگر بکشاند دهن‌کجی ترامپ به کنگره ایالات‌متحده بود؛ چراکه ترامپ همواره اعلام کرد اقدامات نظامی دولت‌های ایالات‌متحده در خاورمیانه اشتباه بود و هزینه‌های جانی و مالی زیادی برای ایالات‌متحده به دنبال داشته است؛ در این یادداشت کوتاه قصد داریم به این سؤال پاسخ دهیم که چه محاسباتی در اندیشه دونالد ترامپ و دولت تحت هدایتش به وجود آمد که حاضر شد به چنین قمار خطرناکی دست بزند؟ برای پاسخ به سؤال شش هدف و انگیزه پنهانی ایالات‌متحده را از این اقدام موردبررسی قرار میدهیم.

ایالات‌متحده از زمان خروج انگلیس از منطقه خاورمیانه و به عهده گرفتن وظایف آن کشور در منطقه اهداف بسیار زیادی را دنبال میکرد؛ ولی بعد از حادثه یازده سپتامبر تحلیلگران در مورد اهداف ایالات‌متحده در منطقه روی مبارزه با تروریست، مبارزه بانفوذ ایران در منطقه، حفظ امنیت اسرائیل و هم‌پیمانان عرب منطقه-ای و مراقبت از جریان آزاد نفت از خلیج‌فارس به اجماع رسیدند. بر همین اساس باید همه اقدامات ایالات‌متحده ازجمله اقدام اخیر این کشور در ترور سردار سلیمانی و دیگر فرماندهان مقاومت در منطقه ازجمله ابو مهدی مهندس (معاون حشد الشعبی در عراق) را در این چارچوب مورد ارزیابی قرارداد. هرچند که وزارت دفاع ایالات‌متحده و دیگر مقامات مربوطه در دفاع از اقدامات نظامی چند روز اخیر ازجمله ترور سردار سلیمانی در عراق هدف خود را پیشگیرانه با هدف حفظ جان سربازان آمریکایی و منافع این کشور در خاورمیانه اعلام کردند؛ شواهد و مدارک نشان میدهند که علاوه بر هدف فوق ایالات‌متحده انگیزه‌های پنهان دیگری از این اقدام ناقص حقوق بینالملل داشت. 

1.    انتخابات 2020 ایالات‌متحده: ترامپ از زمان روی کار آمدن در آمریکا قول داد که سیاست بهتر و مؤثرتری در مقابل ایران اتخاذ کند و به توافق بهتری با ایران دست یابد که علاوه بر کنترل برنامه هستهای ایران از نفوذ منطقه¬ای این کشور بکاهد؛ ولی در طی سه سال اول با خروج از برجام و استراتژی فشار حداکثری در کنار میانجیگری‌هایی که تدارک میدید نتوانست ایران را به میز مذاکره بازگرداند. از طرف دیگر با نادیده گرفتن سرنگونی پهپادش توسط ایران، حمله به آرامکو و افزایش مداخلات ایران در عراق و سوریه و یمن و لبنان؛ در حال از دست دادن کارت بازی ایران در انتخابات ایران 2020 بود و حتی اگر ایران به میز مذاکره بازمیگشت تا زمان انتخابات نمی¬توانست امتیازی به دست بیاورد که او را درنبرد انتخاباتی کمک کند. با این اقدام اکنون تلاش خواهد کرد با قرار دادن قتل ابوبکر البغدادی در کنار شهادت فرماندهان مقاومت در عراق افکار عمومی آمریکا را متقاعد کند که اقدامات مؤثری در راستای دستیابی به دو هدف مبارزه با تروریسم و نفوذ ایران در منطقه انجام داده است. در تائید این فرضیه همین بس پنتاگون در اولین واکنش به این اقدام صریحا اعلام کرد این حمله با دستور مستقیم رئیس جمهوری انجام شد؛ همچنین جو بایدن و برنی سندرز دو کاندیدای دموکرات ریاست جمهوری ایالات‌متحده و نانسی پلوسی رئیس دموکرات مجلس نمایندگان امریکا با انتقاد از این اقدام، آن را زمینه‌ای برای جنگ جدیدی در منطقه دانستند که احتمال دارد دامن¬گیر آمریکا شود.

2.    پایان داعش در منطقه: ایالات‌متحده بر اساس قاعده معروف دشمن دشمنم دوست من است حضور و اقدامات سپاه قدس به فرماندهی سردار سلیمانی را در مبارزه با گروههای تروریستی بسیار مناسب می¬دید به نحوی که تعداد زیادی از مقامات و فرماندهان آمریکایی به تحسین او پرداختند: باراک اوباما، رئیس‌جمهور اسبق امریکا در دیدار با حیدر العبادی در توصیف سردار سلیمانی گفت "او دشمن من است، ولی من برای او احترام ویژه‌ای قائل هستم"، همچنین جان کری در پاسخ به اعتراض کشورهای عربی مبنی بر همکاری با قاسم سلیمانی در مبارزه با داعش گفت‌ "کل جهان عرب یک نفر قاسم سلیمانی برای مبارزه با داعش ندارد"؛ حتی در جریان مذاکرات جان کری از ظریف درخواست کرد "برای یک بار هم شده مایلم قاسم سلیمانی را از نزدیک ببینم". مک‌کریستال، فرمانده سابق عملیات‌های ویژه آمریکا در عراق، در این‌باره می‌گوید: "با ظهور یک پدیده شرور و شیطانی به نام داعش، اکنون سلیمانی نقش شوالیه سفید را در مقابل آن پیدا کرده است. تا اندازه‌ای که به نظر می‌رسید که سلیمانی متحد آمریکا شده باشد، اما این دو طرف برای یک مدت بسیار محدود و در رابطه‌ای غریب کنار هم بودند". "فرمانده سایهها"، "دشمن شایسته"، "دشمن شکست‌ناپذیر"، و .... از دیگر اصطلاحی بودند که مقامات و فرماندهان آمریکایی در زمان مبارزه با داعش در توصیف سردار سلیمانی به کار بردند، و اکنون با از بین رفتن داعش زمان تسویه‌حساب با "دشمن شایسته" فرا رسیده بود.  

3.    دلگرمی دادن به هم‌پیمانان منطقهای و هشدار به روسیه: از زمانی که استراتژی نگاه به شرق و خروج از خاورمیانه در سیاست خارجی ایالات‌متحده مطرح شد ترس و هراس زیادی بین هم‌پیمانان عربی و اسرائیل به وجود آمده بود که آمریکا آن‌ها را در مقابل اقدامات تحریک‌کننده ایران در منطقه تنها گذاشته و با انفعال در مقابل حمله به آرامکو و حمله اردوغان به هم‌پیمانان کرد امریکا در سوریه این ترس بسیار تقویت‌شده بود. ترامپ و مجموعه دولت ایالات‌متحده با این اقدام همزمان به اسرائیل و اعراب اطمینان دادند که به تعهدات خود مبنی بر جلوگیری از نفوذ ایران در منطقه و حمایت از هم‌پیمانان پایبندند. همچنین پس از پروژه خروج آمریکا از خاورمیانه و به دنبال آن سفرهای مکرر پوتین به کشورهای حاشیه خلیج‌فارس این ابهام به وجود آمد که روسیه قصد دارد جای خالی آمریکا را پر کند. ترامپ با این اقدام به نحوی خواست به روسیه نیز هشدار دهد که هنوز دست برتر را در تحولات خاورمیانه دارد و در آینده نزدیک قصد ندارد خاورمیانه را به روسیه واگذارد.

4.    فروش امنیت: در کنار همه استراتژیهایی که ایالات‌متحده از ابتدا تاکنون در منطقه اجرا کرده ایجاد بازار برای فروش اسلحه که یکی از پرسودترین تجارتهای جهانی است از اولویت برخوردار بوده است؛ بنابراین هرگاه که یک بحران یا تنش در منطقه خاموش میشود با یک حرکت تحریک‌کننده و با ناامن کردن منطقه کشورهای عربی را برای خرید سلاحهای بیشتر متقاعد میکند. اکنون نیز با خاموش شدن نسبی بحران تروریسم در منطقه ایالات‌متحده با یک اقدام غافلگیرکننده و ناامن کردن منطقه زمینه را برای گرم کردن بازار اسلحه در منطقه فراهم کرد که در ادبیات امنیتی روابط بین-الملل به‌عنوان "فروش امنیت" معروف است. 

5.    حمله پیشگیرانه: با بمباران مواضع حشد الشعبی توسط ارتش آمریکا در عراق که چند روز پیش اتفاق افتاد مطمئناً تمامی دستگاه¬های اطلاعاتی امریکا در حال رصد حرکات این گروه در عراق بودند و با ورود سردار سلیمانی به عراق به این نتیجه رسید که محور مقاومت در حال برنامه‌ریزی برای یک اقدام تلافی جویانه است؛ بنابراین با این حمله پیشگیرانه تلاش کردند از آن جلوگیری کنند. وزیر دفاع آمریکا قبل از این اقدام و در پی بمباران مواضع حشد الشعبی عنوان داشت «شواهدی در دست است که ایران یا گروه‌های شبه‌نظامی موردحمایت آن به دنبال انجام حملات بیشتری هستند. اگر این اتفاق بیفتد به آن واکنش نشان می‌دهیم و اگر کوچک‌ترین حمله یا شواهدی دال بر آن ببینیم، دست به اقدام پیشگیرانه برای حفاظت از نیروهای آمریکایی می‌زنیم تا از جان آمریکایی‌ها مراقبت کنیم».

6.    انتقام از اقدامات یک سال اخیر ایران: طی یک سال اخیر ایران علاوه بر اقدامات همیشگی که در منطقه داشت هم پهپاد فوق پیشرفته امریکا را سرنگون کرد و هم به شدت به عنوان متهم ردیف اول حمله به آرامکو معرفی شده بود ولی اقدام خاصی از سوی ایالات‌متحده و ترامپ که امیدوار بودند ایران در نهایت پای میز مذاکره بیاید انجام نشد. علاوه بر این‌ها بر اساس اخبار قبل از بمباران مواضع حشد الشعبی توسط ایالات متحده 11 مورد حمله به پایگاه‌های آمریکایی در عراق ثبت شده که آخرین آنها یک تبعه آمریکایی کشته و چند سرباز نیز زخمی شدند؛ و همان‌طور که همه میدانیم یکی از خطوط قرمز مورد قبول تمامی جناح‌های آمریکایی جان شهروندان و سربازان آمریکایی است که همواره با پاسخ شدید این کشور روبه رو شده است؛ بنابراین فرصت مناسبی بود که ترامپ پاسخی به اقدامات یک سال گذشته ایران بدهد.

آنچه مشخص است ترامپ با یک اقدام خودسرانه دیگر دست به قمار بسیار خطرناکی در خاورمیانه زده است؛ هر چند که با در نظر گرفتن این پیشرانها تلاش داشت بیشترین سود و کمترین هزینه را برای خود به بار آورد ولی به دلایل زیر موفق نخواهد بود. اول این‌که با این کار بیش از همه امنیت منطقه را به خطر انداخته است که مطمئناً دودش به چشم همه کشورهای همپیمان امریکا در منطقه خواهد رفت. دوم در سطح داخلی هم دموکراتهای کنگره که به‌شدت از ترامپ ناراضی بودند و طرح استیضاح ترامپ را پیش میبرند از یک طرف و دیگر کاندیدای ریاست جمهوری از جمله سندرز و جو بایدن اجازه نخواهند داد ترامپ به راحتی از این کارت برای موفقیت در انتخابات 2020 استفاده کند؛ سوم از نظر حقوق بینالملل نیز ترامپ نخواهد توانست جامعه بینالمللی را به راحتی قانع کند که از اقدامش حمایت کنند به طوری که در همین روز اول نماینده حقوق بشر سازمان ملل در عراق این اقدام را به شدت محکوم کرد؛ و اقدامات قانونی ایران در این زمینه میتواند تا حدی هزینههای این اقدام را برای ترامپ افزایش دهد. واکنش درست و به موقع جمهوری اسلامی در کنار فعال شدن سه عامل بالا بدون شک میتواند تا حد زیادی ترامپ و دولتش را از دستاوردهای این اقدام جنایتکارانه محروم کند.