مسکو می تواند تهران را به تعهد به «ان پی تی» ترغیب کند؟
چین و روسیه، میانجی های احتمالی بین ایران و غرب
نویسنده: مارک هیبز
دیپلماسی ایرانی: چند سال از زمان امضای توافق هسته ای بین ایران و قدرت های خارجی می گذرد و نگرانی ها درباره استفاده صلح آمیز ایران از مواد هسته ای مجددا افزایش یافته است. شاید در هفته ها، ماه ها و حتی سال های آینده روسیه و احتمالا چین بتوانند نقش رهبری را در ترغیب ایران به همکاری برای مدیریت این نگرانی، ایفا کنند.
بر اساس پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (ان پی تی)، ایران موظف است همه مواد و فعالیت های هسته ای خود را به آژانس بین المللی انرژی اتمی اعلام کند، اما آژانس 9 مارس 2020 در جلسه هیئت مدیره متشکل از 35 کشور گفت که ایران از فراهم آوردن دسترسی و ارائه توضیحات مربوط به 3 سایت هسته ای احتمالی امتناع می ورزد.
معماران توافق هسته ای ایران موسوم به برجام پیش بینی کرده بودند که اگر ایران همکاری خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی و اجرای توافق سال ۲۰۱۵ را متوقف کند، آنگاه دیگر اعضای توافق یعنی چین، سه کشور اروپایی، روسیه و ایالات متحده، در جبهه ای متحد ایران را به همکاری ترغیب خواهند کرد؛ اما پس از اینکه دونالد ترامپ، رئیس جمهوری ایالات متحده، در سال ۲۰۱۸ به طور یکجانبه کشورش را از توافق خارج کرد، ایران نهایتا با عقب نشینی از برخی تعهداتش پاسخ داد. شاید اگر ایالات متحده از برجام خارج نمی شد، ایران هم به همکاری با آژانس ادامه می داد. به هر حال، انتظار بر این است که ایران در راستای تعهداتش به «ان پی تی» و نه برجام، با بازرسان آژانس همکاری کند.
دیپلماسی عمومی کشورهای عضو هیئت مدیره آژانس بین المللی انرژی اتمی حاکی از آن است که احتمال دستیابی به راه حلی در کوتاه مدت برای این مشکل وجود ندارد: ایالات متحده در جلسه هیئت مدیره زنگ هشدار را درباره عدم همکاری ایران با آژانس به صدا درآورده و کارزار اعمال فشار حداکثری علیه ایران را به آژانس کشیده است؛ در مقابل، روسیه و چین اهمیت خودداری ایران از همکاری با آژانس و احتمال گام برداشتن این کشور در جهت تولید سلاح هسته ای را نادیده گرفته اند؛ کشورهای اروپایی حاضر در هیئت مدیره نیز از سوی بروکسل برای زنده نگه داشتن برجام تحت فشار قرار دارند که این مساله بدان معناست که اروپا ایران را دست کم تا پیش از انتخابات سال ۲۰۲۰ ایالات متحده تحت فشار نخواهد گذاشت.
ایران همچنین تهدید کرده است که اگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا مناقشات را به شورای امنیت سازمان ملل بفرستند، از «ان پی تی» خارج خواهد شد. اگر ایران نهایتا از همکاری با آژانس به طور کامل خودداری کند، آنگاه برداشتن این قدم ضروری می شود. شورای امنیت هم احتمالا اعمال تحریم علیه ایران را مد نظر قرار خواهد داد. در حال حاضر، هیئت مدیره آژانس بین المللی انرژی اتمی پس از آن که همه گیری ویروس کرونا و اینکه خودداری ایران از همکاری با آژانس احتمالا تحت فشار اصول گرایان در جریان انتخابات مجلس در ماه فوریه رخ داده است را در نظر گرفتند، به این نتیجه رسیدند که از هر گونه اقدام جمعی برای تحت فشار گذاشتن بیشتر ایران خودداری کنند.
اما دیپلماسی در سکوت در جریان است و می تواند حتی به یافتن یک راه حل بینجامد. این احتمال وجود دارد که روسیه و چین پیش از جلسه بعدی هیئت مدیره آژانس بین المللی انرژی اتمی در ماه ژوئن درصدد استفاده از اهرم نفوذ خود بر ایران برای ترغیب این کشور به همکاری با دیگر اعضا برآیند. از آنجایی که روسیه در سال های اخیر در بسیاری از زمینه ها با ایران همکاری دوجانبه داشته، برای کسب اطمینان از اینکه رفتارهای هسته ای تهران به نگرانی دیپلماتیک برای مسکو تبدیل نمی شود، خواهان همکاری شریک خود با آژانس است. ممکن است که کشورهای غربی روسیه و چین را به داشتن استانداردهای پایین در منع گسترش تسلیحات هسته ای متهم کنند، اما هیچ کدام از این کشورها از مجهز شدن ایران به بمب اتم سودی نمی برند.
مسکو در جریان جنگ سرد در تفاهمی دوجانبه با واشنگتن، کشورهای عضو اتحاد جماهیر شوروی سابق را از دنبال کردن فعالیت های حساس هسته ای بازداشت. امروز هم اگرچه ایالات متحده رویکرد خصمانه ای در برابر جمهوری اسلامی و منافع روسیه در خاورمیانه دارد، اما آژانس بین المللی انرژی اتمی احتمالا از میانجی گری مسکو برای ترغیب تهران به عمل مطابق تعهداتش در «ان پی تی» استقبال می کند. اما آینده تعاملات روسیه و چین با ایران در رابطه با نظارت هسته ای تنها زمانی از نظر اروپا و ایالات متحده معنادار خواهد بود که مسکو و پکن با پایتخت های غربی در رابطه با قدرت آژانس بین المللی انرژی اتمی هم عقیده باشند.
به نظر می رسد روسیه خواهان برخی تغییرات در تصمیم گیری های حراستی آژانس بین المللی انرژی اتمی از دبیرخانه فنی به هیئت عالی سیاسی حکام است: مسکو از سال 2011 در دفاع از متحد خود در دمشق برخی از نتیجه گیری های دبیرخانه مبنی بر اینکه زیرساخت های سوری نابود شده در یک حمله هوایی اسرائیلی در سال 2007 «به احتمال زیاد» یک رآکتور هسته ای افشا نشده در دست ساخت بوده است، رد می کند. با توجه به این پیش زمینه، کشورهای غربی احتمالا در صورت موافقت روسیه یا چین با میانجی گری بر سر توافقی برای دستیابی آژانس بین المللی انرژی اتمی به مناطقی در ایران، جانب احتیاط را رعایت خواهند کرد؛ به خصوص اگر مفاد چنین توافقی قدرت نظارتی آژانس یا کارآمدی آن را کاهش دهد.
منبع: کارنگی اروپا / مترجم: طلا تسلیمی
نظر شما :