در بررسی تصمیم ایران به همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی

نویسنده: کان کالین

دیپلماسی ایرانی: تصمیم اخیر ایران در دادن دسترسی به بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی را باید در پس زمینه تهاجم دیپلماتیک این کشور با هدف لغو تحریم های تسلیحات متعارف بررسی کرد. ایران و آژانس چند ماهی بر سر ممانعت ایران از دسترسی بازرسان به دو سایتی که آنها تصور می کردند به برنامه هسته ای مربوط است، درگیر بودند. بازرسان سایت به این مساله مظنون بودند که از این سایت ها برای توسعه و ذخیره مواد هسته ای مرتبط با «برنامه تسلیحاتی گذشته» استفاده شده باشد. سیا معتقد است که این برنامه تا سال 2003 در جریان بوده است.

کارشناسان هسته ای در آژانس بین المللی انرژی هسته ای معتقدند که این سایت ها در اوایل دهه 2000 فعال بودند، اما ایران به رغم امضای توافق هسته ای در سال 2015، مکررا مانع از دسترسی بازرسان سازمان ملل به این سایت ها شده است. بن بست بین تهران و آژانس بر سر سایت ها به علاوه اختلافات بر سر سایر موضوعات حل نشده آژانس را در ماه مارس به برداشتن گامی بی سابقه در انتشار گزارش ویژه دربار سوالات بی پاسخ باقی مانده درباره فعالیت های هسته ای ایران و همکاری اندک با بازرسان، وا داشت. پس از این گزارش هم هیئت حکام آژانس در ماه ژوئن به رهبری ایالات متحده و کشورهای اروپایی امضا کننده برجام یعنی بریتانیا، فرانسه و آلمان در اقدامی کم سابقه ایران را به دلیل سنگ اندازی در مسیر بازرسان محکوم کردند و از این کشور خواستند دسترسی بازرسان به دو سایت اعلام نشده را فراهم آورد. این قطعنامه اولین مرتبه ای از سال 2012 بود که سازمان انرژی اتمی به طور رسمی از جمهوری اسلامی انتقاد کرد.

از آن زمان یک تیم ارشد از مقامات آژانس بین المللی انرژی اتمی با دکتر علی اکبر صالحی، رئیس آژانس انرژی اتمی ایران، برای حل اختلاف مذاکره می کردند. گشایش اوایل ماه میلادی گذشته و زمانی حاصل شد که ایران نشان داد آماده است به مخالفت خود با دیدار بازرسان از سایت های مورد مناقشه پایان دهد. این مساله به سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، به ایران برای دیدار با مقامات ارشد این کشور از جمله محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه، و دکتر صالحی انجامید. آژانس و ایران در بیانیه مشترکی اعلام کردند که پس از مشاوره های دوجانبه درباره زمان دسترسی و شیوه اعتبارسنجی به توافق رسیده اند.

درباره اینکه ایران حقیقتا مطابق شرایط توافق امضا شده توسط آقای گروسی و دکتر صالحی پیروی می کند یا اینکه به تاکتیک هایی برای محدود کردن دسترسی آژانس متوسل خواهند شد، تردید وجود دارد. در واقع، اعمال تحریم تسلیحاتی علیه ایران برای اولین مرتبه در سال 2007 پس از آن صورت گرفت که این کشور به عدم همکاری کامل با آژانس انرژی اتمی درباره برنامه هسته ای متهم شد. اما اگرچه یک سری سوالات جدی درباره فعالیت های هسته ای ایران از جمله فعالیت های انجام شده در سایت های هسته ای اعلام نشده و اندازه دقیق ذخایر مواد هسته ای که ایران از زمان امضای توافق سال 2015 داشته باقی مانده، اکنون اولویت اصلی ایران کسب اطمینان از لغو تحریم تسلیحات متعارف در ماه اکتبر است. و در آن جبهه، همه شواهد حاکی از آن است که ایران می تواند به هدف خود برسد.

ایران تحت حمایت چین و روسیه بر این مساله تاکید دارد تحریم تسلیحاتی که تحت یک سری از قطعنامه های شورای امنیت اعمال شده است به دلیل تصمیم های یکجانبه دولت ترامپ در رابطه با خروج از توافق هسته ای در سال 2018 دیگر معتبر نیست. آمریکا اصرار دارد که چنین نیست و مساله توافق هسته ای از بحث تحریم تسلیحاتی جداست. اما تلاش های مایک پمپئو، وزیر خارجه ایالات متحده، برای جلب حمایت اروپایی ها در این زمینه موفق نبوده است.

بن بست دیپلماتیک در سازمان ملل به طور قطع سبب شده ایران به این باور برسد که می تواند حمایت بین المللی کافی برای رفع تحریم تسلیحاتی در ماه اکتبر به دست آورد و بدین ترتیب، در بازار بین المللی سلاح خریداری کند. به ویژه روسیه و چین اعلام کرده اند که پس از برچیده شدن تحریم ها در صدد مذاکره درباره توافق تسلیحاتی با ایران خواهند بود. شاید به همین دلیل است که ایران سعی می کند اختلافات خود با آژانس بین المللی انرژی اتمی را حل کند. یک دیپلمات غربی آگاه از مذاکرات گفت: «اولویت ایران لغو تحریم تسلیحاتی است چرا که آن را یک کودتای دیپلماتیک بزرگ علیه ایالات متحده می داند. این مساله تصمیم گیری ایران درباره پایان دادن به اختلافات با آژانس بین المللی انرژی اتمی را توضیح می دهد. سوال مهم این است که ایران به تعهدات خود درباره موارد جدید بازرسی عمل می کند یا خیر؟»

بی شک، توافق بین آژانس و ایران تاثیر زیادی در نگرش خصمانه دولت ترامپ به ایران نخواهد داشت. پومپئو به صراحت اعلام کرد که آمریکا حتی بدون حمایت متحدان اروپایی و بدون در نظر گرفتن اینکه توافق هسته ای دوام خواهد داشت یا خیر، موضع خود را تغییر نمی دهد. او به همین منظور به سازمان ملل سفر کرد تا با تشکیل یک شکایت رسمی علیه ایران و متهم کردن آن به نقض تعهدات هسته ای، این نهاد را به حفظ تحریم ها ترغیب کند. اما شورای امنیت ابتکارعمل ایالات متحده را رد کرد. این تصمیم سازمان ملل اکنون ایالات متحده را منزوی و با چشم اندازی نگران کننده درباره آزادی خرید و فروش تسلیحات توسط ایران مواجه کرده است.

منبع: نشنال / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34