نقش برجسته پهپادها در جنگ های اخیر قره باغ و منطقه

نویسنده: جیسون لیال (Jason Lyall)

دیپلماسی ایرانی: جهان وارد عصر جنگ های پهپادی می شود و پهپادها می روند تا به ابزار چیره و چه بسا سرنوشت ساز جنگ های امروزی بدل شوند. برخی کارشناسان بر این باورند که پهپادها چنان پیچیده و آسیب پذیرند که در جنگ میان دولت ها، کارکردی محدود دارند یا چندان موثر نیستند. برخی دیگر می گویند که پهپادها به برقراری ثبات بین الملل کمک می کنند: سقوط یک پهپاد به اندازه سقوط یک هواپیمای سرنشین دار چرخه تنش را تشدید نمی کند.

با این حال، روندها به شواهد نگران کننده ای اشاره می کنند. چهار درگیری گذشته که در آنها از پهپادها استفاده شد، نشان می دهد که حتی پهپادهای متوسط نیز می توانند پیروزی های نظامی و دگرش های ژئوپلتیک را رقم بزنند. در حالی که پهپادها به زرادخانه کشورهای بیشتری اضافه می شوند – از هشت کشور در سال 2015 به 20 کشور در 2020 – بازیگران تازه ای آماده بهره برداری از فرصت ها می شوند.

پهپادها ارزان تر از هواپیماهای خلبانی بوده و دولت ها بدون ترس از دست دادن سرنشین، آنها را به ماموریت های پرخطر می فرستند. به این ترتیب، با کاهش هزینه های جنگی بی ثباتی افزایش می یابد. یک ارتش می تواند شمار زیادی از آنها را به خدمت بگیرد تا در نهایت اهداف خود را نابود کند. حتی اگر پهپادهای تکی آسیب پذیر باشند به کارگیری گسترده آنها می تواند یک ایمنی جمعی و قدرت دفاعی را به ارمغان آورد.

آذربایجان در جنگ اخیر با ارمنستان از پهپادهایی استفاده کرد که با طعمه قرار دادن رادارهای ارمنی مکان آنها را شناسایی و سپس با هواپیماهای بدون سرنشین هاروپ، ساخت اسرائیل، آنها را هدف قرار می دادند. آذربایجان در نهایت 11 پهپاد خود را به این شیوه از دست داد اما این راهبرد به ایجاد یک حفره در دفاع هوایی ارمنستان کمک کرد.

شواهد به دست آمده از درگیری های اخیر نشان می دهد که پهپادهای مسلح پایه، از آنچه در ابتدا تصور می شد دوام بیشتری دارند. در جنگ های لیبی، سوریه و قره باغ ثابت شد که سامانه های دفاع هوایی پیشرفته روسی همانند S-300 و سامانه کوتاه برد پنتسیر Pantsir، بسیار آسیب پذیرند. در هر مورد، پهپادهای نظامی قادر به گریز از شناسایی و استفاده از شکاف های پوششی بودند که در سامانه های قدیمی تر برای ردیابی هواپیماهای خلبان دار، ساخته شده بود.

برای کشورهایی که در جستجوی شکستن بن بست های دیرینه ژئوپلتیک هستند، پیدایش هواپیماهای بدون سرنشین مسلح نسبتا ارزان و با قابلیت خوب، جانشینی وسوسه انگیز است. این ابزارها می توانند به کشورها در تصرف سریع سرزمینی، سرکوب و مجازات مخالفان کمک کنند.

یک حمله هوایی سوری 36 سرباز ترکیه را در نزدیکی مرز ادلب کشت. آنکارا به کمک پهپادهای TB2 توانست ده ها تانک، پدافندهای هوایی و خودروهای مسلح سوری را نابود کند و صدها و چه بسا هزاران سرباز سوری را بکشد. پهپادهای ترکیه همچنین در شکست بن بست نظامی لیبی سرنوشت ساز بودند. 

با این حال، پهپادهای مسلح به تنهایی کار نمی کنند. سامانه های بدون سرنشین به عنوان یک عامل توان افزا، همراه با سخت افزارهای سنتی مانند توپخانه ها و موشک های دوربرد یا در پشتیبانی از واحدهای زمینی، بسیار کارآمد هستند. پهپادها می توانند جایگزینی کشنده تر برای نیروی هوایی سنتی باشند. حضور آنها در میادین جنگ، ارزیابی اهداف آنها در هر سطح تصمیم گیری را دگرش می دهد. به این ترتیب، نظامیان که می دانند دشمنان از پهپادها استفاده می کنند به ناچار رفتار خود را دگرگون خواهند داد.

خلاصه اینکه پهپادها در حال بازنویسی کتابچه جنگ مدرن در زمان واقعی هستند. حتی تجهیزات نسبتا ساده امروزی به اندازه کافی کشنده و بادوام هستند تا بتوانند تعادل در درگیری های منطقه ای را دگرش دهند. پهپادها با توانمندی های شگفت آور و محدود می توانند به دولت ها کمک کنند تا از فرصت های تازه در میادین جنگی بهره ببرند.

پهپادها اشکالاتی نیز دارند. آنها توانایی های محدودی دارند و نسبت به تراکم های الکترونیکی، اتصال به پایگاه های هوایی و همچنین شرایط نامساعد آب و هوایی حساس اند. برخی از آنها مانند TB2 با توانایی حمل بار متوسط دارای برد کوتاه 93 مایلی از ایستگاه های کنترل زمینی هستند. این پهپادها قابلیت تشدید تنش تا سرحد مورد نظر را ندارند اما همزمان پتانسیل های بی ثبات ساز آنها را نباید دست کم گرفت. پهپادهای مسلح فردا که مجهز به نوآوری های سریع در بخش تجاری هستند، چه بسا کارآمدتر باشند.

تولید انبوه پهپادهای بدون سرنشین با کاهش هزینه ها می توانند پدافندهای دشمن را به هم بزنند. ممکن است این پهپادها با ویژگی های یکدیگر ترکیب شده و از آسیب پذیری های دشمن بهره برداری کنند. به این ترتیب، مقاومت رهبران در برابر وسوسه آغاز جنگ های سرد یا حتی تحریک جنگ های تازه کاهش می یابد.

برخی از کشورها در حال سرمایه گذاری روی سامانه های مقابله با پهپادها هستند. با این حال، هزینه های واحد تولید پهپادها رو به کاهش و هزینه های مقابله با آنها رو به افزایش است. پر کردن این شکاف در سامانه های دفاعی سطح پایین کوتاه برد دشوار است. به علاوه، فناوری های هجومی ارزان تر هستند: یک سامانه موشکی S-400 Triumpf تقریبا 300 میلیون دلار هزینه دارد ولی تولید یک Pantsir تنها 14 میلیون دلار هزینه می برد. تازمانی که سامانه های دفاعی به سمت اقدامات متقابل پهپادی چرخش نکنند، این سامانه های پرهزینه احتمالا آسیب پذیر باقی خواهند ماند.

از ده کشوری که انتظار می رود پهپادهای نظامی را در آینده به دست آورند 9 کشور درگیر اختلاف دیرینه قلمروی یا جنگ های داخلی هستند. نظام بین الملل ممکن است به زودی با دور تازه ای از درگیری ها که به مدد گسترش پهپادهای مسلح ایجاد شده، روبه رو شود. 

منبع: فارن افرز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11