جناب وزیر تبعات اظهاراتتان را دریابید

نویسنده: علی امیدی، استادیار روابط بین الملل دانشگاه اصفهان

دیپلماسی ایرانی: آنتونی بلینکن در بامداد پنجشنبه ۲۸ ژانویه 2020 در اولین موضع گیری رسمی در خصوص برجام در مقام وزیر امور خارجه آمریکا پس از اینکه از سوی مجلس سنای آمریکا تایید شد اظهار داشت ایران ‌باید ابتدا به تعهداتش عمل کند و سپس چنانکه جو بایدن، رئیس جمهوری هم پیش از آن اعلام کرده بود، آمریکا به برجام برمی‌گردد. بلینکن گفت: "ایران از چندین جنبه تعهداتش در برجام را انجام نمی‌دهد. زمان می‌برد تا آنها به تعهداتشان برگردند و اگر ما هم بخواهیم بررسی کنیم که آنها [تا چه حد] به تعهداتشان عمل می‌کنند، این هم زمان می‌برد." بلینکن سپس گفت: "می‌توانم بگویم ما هنوز به این نقطه نرسیده‌ایم." وزیر امور خارجه آمریکا در ادامه این نشست خبری گفته است در صورت بازگشت ایران به برجام، آمریکا در پی دستیابی به توافقی مستحکم‌تر برای حل «مشکلات ژرف» خواهد بود.

این موضع گیری در داخل آمریکا ممکن است چندان عجیب نباشد و خریدار هم داشته باشد اما برای ایرانی‌ها عجیب و پیامدهای بدی دارد. پیش فرض موضع‌گیری وی چنین است که با تحریم های شدید ترامپ، آمریکا در مسابقه فوتبال سه – هیچ بر ایران جلو است و الآن این ایران است که باید التماس بکند. آمریکا چیزی برای از دست دادن ندارد. اما این موضع گیری سه پیامد منفی دارد. 

اول، نوعی بی توجهی و غفلت از دینامیک‌های سیاسی داخل ایران است. بر دولت روحانی فشار شدیدی است که از برجام کاملا خارج شود. هم اکنون موضع محافظه‌کاران  و اصولگرایان خریدار زیادی دارد و مراکز مهم قدرت مانند پارلمان در اختیار آنهاست. بی تردید ایران نیز در اجرای برجام پا پیش نخواهد گذاشت و قطعاً مصوبه پارلمان ایران در خروج تدریجی از برجام اجرا خواهد شد. از طرف دیگر در ژوئن ۲۰۲۰ انتخابات ریاست جمهوری در ایران است و با توجه به تحولات موجود، آمریکا با یک رئیس جمهور با پیشینه نظامی یا محافظه کاری چون آقای احمدی‌نژاد مواجه خواهد شد. آن وقت امکان خروج ایران حتی از این پی تی نیز متصور است. مضافا، پافشاری اصولگرایان مبنی بر این که آمریکای دموکرات و جمهوری خواه برای ایران فرقی نمی‌کند بیشتر تقویت می‌شود. این روند برای امنیت خود آمریکا نیز نتیجه عکس خواهد داد. چون ایران زمان گریز هسته ای را نزدیکتر خواهد کرد. 

پیامد دیگر، پیچیده شدن معادلات سیاسی منطقه‌ای است. ادامه تحریم های آمریکا انگیزه همکاری ایران برای حل بحران های منطقه ای مانند یمن، سوریه و فلسطین را کمتر خواهد کرد و شبه نظامیان در عراق، لبنان و سوریه تقویت خواهند شد. همچنین، استفاده ایران از اهرم‌های فشاری چون طالبان که هم اکنون نمایندگان آنها در تهران هستند بیشتر خواهد شد. 

مهمتر این که تنش های بین نیروهای ایران و آمریکا در خلیج فارس بیشتر خواهد شد و سایه جنگ کماکان در منطقه سنگینی خواهد کرد. 

به عبارت دیگر، ایران از دیپلماسی با آمریکا کاملاً مایوس خواهد شد و کافی است یک حادثه تحریک آمیز از سوی نیروهای آمریکایی و ایرانی علیه یکدیگر در منطقه پیش بیاید. این ممکن است آتش جنگ گسترده ای را بر افروزد. 

پیامد سوم اثرات روانشناسی و تصویر سازی بلند مدت تاریخی است. طبق نظرسنجی‌های پیو و سایر مراکز معتبر و بین المللی نظرسنجی، مردم ایران خصوصا به دنبال سیاست فشار حداکثری ترامپ و ترور ژنرال سلیمانی شدیدا نسبت به آمریکا بدبین هستند. عدم ترمیم این بدبینی توسط دولت بایدن منجر به تقویت تصویر منفی ایرانیان نسبت به امریکا و سیاست های آن صرف نظر از احزاب دموکرات و جمهوریخواه خواهد شد. 

وقتی شکاف بدبینی بزرگتر می شود هیچ  دولتمرد بعدی در ایران و آمریکا قادر به پر کردنش نخواهد بود. آن وقت هر دو کشور، هر چند نابرابر، ضرر خواهند کرد.