شطرنج سیاست، بازنده و برنده آنی ندارد

سیاست های تهران و آنکارا در قبال باکو

۲۷ مهر ۱۴۰۰ | ۱۰:۰۰ کد : ۲۰۰۶۹۴۴ آسیا و آفریقا نگاه ایرانی
نویسنده خبر: صادق ملکی
صادق ملکی در یادداشتی برای دیپلماسی ایرانی می نویسد: امروز ایران به عنوان ام القرای تشیع و فرهنگ ایرانی متکی بر عاشورا و نوروز در حیات تاریخی خویش با جدی ترین خطرات مواجه است. در حالی که در شرق آن فرهنگ و زبان و ادبیات فارسی با خطر مواجه شده در شمال غربی آن تشیع، این مهمترین ابزار نفوذ و حضور، به حاشیه رانده شده و تکیه بر قومیت به ابزار پیروزی بر ارمنستان و تهدید برای ایران تبدیل شده است.
سیاست های تهران و آنکارا در قبال باکو

دیپلماسی ایرانی: شطرنج سیاست بازنده و برنده آنی ندارد. در صحنه سیاست هیچ تحول و رودیداد آنی نداریم. تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در طول زمان بسترسازی شده است و در سیر خود منجر به تغییرات می شود.

تحولات روی داده درقفقاز جنوبی و بطور مشخص پیروزی آذربایجان در آزادسازی اراضی اشغالی و به تبع آن اثرات مترتب این تحول بر ایران و ترکیه از این نگاه کلی مستثنا نیست. 

قفقاز از دیرباز بخشی از ایران فرهنگی بوده است که در نتیجه جنگ تلخی که محاسبه هماوردی در آن مدنظر واقع نشد از حاکمیت سیاسی ایران جدا شد. نگاه آرمانی برآمده از فرهنگ عاشورایی چون چالداران مانع از دیدن واقعیت اقتصاد قدرتمند و قدرت عظیم نظامی روسیه شد و نتیجه آن قراردادهای گلستان و ترکمنچای شد. 

چهار دهه است که نگاه ما در کشور داری درگیر نگاه آرمانی کربلاست. بی شک عاشورا که نقطه اوج حماسه در ابعاد مختلف است، در عمق خود یک تراژدی است. هیچ عقل سلیمی در امر کشور داری آرزوی تکرار عاشورا را ندارد.

امروز ایران به عنوان ام القرای تشیع و فرهنگ ایرانی متکی بر عاشورا و نوروز در حیات تاریخی خویش با جدی ترین خطرات مواجه است. در حالی که در شرق آن فرهنگ و زبان و ادبیات فارسی با خطر مواجه شده در شمال غربی آن تشیع، این مهمترین ابزار نفوذ و حضور، به حاشیه رانده شده و تکیه بر قومیت به ابزار پیروزی بر ارمنستان و تهدید برای ایران تبدیل شده است.

درک موقعیت خود بخشی از موفقیت است. به هنگام فروپاشی، وزیر امور خارجه وقت ایران هنگامی که پا به باکو گذاشت اعلام کرد ما از دروازه مسکو وارد باکو شدیم این در حالی بود که آنکارا از دروازه باکو و در هماهنگی با واشنگتن وارد جمهوری آذربایجان شد و توانست طی سه دهه تلاش در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی، فرهنگی به جایگاهی دست یابد که امروز  مهمترین شریک راهبردی باکو شود.

بسترسازی برای تقویت قومیت و به حاشیه راندن تشیع مهمترین برنامه آنکارا برای حضور و تثبیت موقعیت خویش در سایر عرصه ها بوده و و باکو نیز با آن مخالفتی نداشته است.

در حالی که ما دلخوش به روایت تاریخی خود از قفقاز و در نوستالوژی از دست دادن سرزمین های تاریخی خود بودیم، جمهوری آذربایجان روایت خود از تاریخ این جمهوری را ساخته و آذربایجان را نه بخش جدا شده از مام مهین بلکه سرزمینی عنوان کرده که در توافقی میان ایران و روسیه به دو بخش تقسیم شده و مشاهیر و پادشاهان ایرانی را مصادره به مطلوب کرده و نسلی را تربیت کرده است که امروز خوانشی خلاف از تاریخ واقعی آن دارند. جمهوری آذربایجان در کنار تغییر و تحریف تاریخ، خود را عزادار از دست دادن قراباغ و بیست درصد از خاک اصلی نکرده و توانسته است با رشد اقتصادی و سیاست چند وجهی و متوازن از این شکست پلی برای پیروزی بسازد. 

آذربایجان رها شده از تفکرات مارکسیستی، با رویکردی سکولار و با انتخاب  اقتصاد آزاد در فرآیندی طولانی و با تکیه بر منابع عظیم نفتی و گازی خود توانسته با دریافت چراغ سبز از مسکو و با  قدرتی که بدان دست یافته بود، با حمایت و کمک های مستشاری ترکیه در جنگی 44 روزه نه تنها بخش عمده سرزمین های اشغالی خود را آزاد کند، بلکه در سایه بازیابی روحیه ملی و  قدرت و پشتیبانی ها به هر آن کس که او را تهدید می کند، پاسخی بیش از ظرفیت خویش بدهد.

ما به عنوان ایران در حالی که همه نقاط پیرامونی با توجه به تحولات منطقه ای و بین المللی رویکردها و نگاه خویش را تغییر می دادند در جایی ایستاده ایم که چهل سال پیش ایستاده بودیم و این ایستایی در سیاست، سبب اصلی بحران هایی است که ایران در ابعاد داخلی و خارجی گرفتار آن است.

به هر حال عدم درک تغییرات و اتخاذ سیاست های منطبق بر آن شرایطی بر ایران تحمیل کرده است که در قیاس میان ایران و همسایگانش در ابعاد مختلف میزان موفقیت و عدم موفقیت کشور را در عرصه های مختلف آشکار می کند. 

ما تنها در ژئوپلتیک قفقاز بازنده نشدیم. این بازندگی مدت هاست در بغداد، دمشق و ...  علائم خود را نشان داده و پس از این بیشتر نشان خواهد داد. در حال حاضر نسبت به تغییرات ژئوپلتیکی با مواضعی که از سوی مسکو و ایروان اتخاذ شده است تغییرات ژئوپلتتکی همچنان که در جنوب با تکمیل خط لوله انتقال انرژی از مزیت های استراتژیک ایران خواهد کاست، در شمال نیز ما را در تنگنای استراتژیک قرار داده و فرصت های گذشته را به تهدید تبدیل خواهد کرد. دردناک تر آن که این تحولات بیش از آن که حاصل توطئه دشمنان ایران باشد، نتایج سیاست های اشتباه چهار دهه گذشته ماست. ما به عنوان ایران، معادله بازی در نظام بین الملل و در روابط منطقه ای را درک نکردیم و در دوری باطل به دور خود چرخیدیم. نه جام زهر و نه برجام، ما را بیدار نکرد. در کنار تداوم خصومت میان تهران و واشنگتن و با شرایط ایجاد شده در مرزهای پیرامونی و گرک های زخم خورده تاریخی که بزرگی و منابع عظیم آن برای آنان محل حسد و تهدید بوده است و با مد نظر قرار دادن حضور اسرائیل در جنوب و شمال ایران، اگر ما به عنوان ایران و ایرانی موقعیت و حجم خطر را درنیابیم، بیم آن می رود که جام زهر و برجام برایمان آرزو شود.

و اما در تحلیل تحولات قفقاز باید دقت کرد که بازیگر اصلی این تحولات مسکو بوده است و بدون موافقت روس ها امکان نداشته و ندارد تحولی به این وسعت تاثیرگذاری در این منطقه رخ دهد. در کنار آن تحولات اقتصادی و توسعه آذربایجان در کنار وسعت و جمعیت و زیرسازی بنیادی و از همه مهمتر قرار داشتن باکو در موضع کشوری که بخشی از خاک آن اشغال شده، آذربایجان را در  شرایطی قرار داد که  پیروزی در جنگ برایش امکان پذیر شد. در تحلیل  پیروزی باکو بر ایروان، نباید حضور داعش و اسرائیل در جمهوری آذربایجان آن قدر بزرگ شود که ما را از درک صحیح علل این تحول باز دارد. در عرصه خارجی مهمترین حامی باکو آنکارا بوده و طبیعی است که بیشترین سود این پیروزی نصیب ترکیه شود. در روند طولانی بحران قفقاز آنکارا همواره در کنار باکو بوده و در آزادسازی اراضی اشغالی جمهوری آذربایجان، ترکیه با قرار گرفتن در کنار باکو، ضمن تعقیب منافع و سیاست های خود، در تمامی عرصه ها در کنار باکو ایستاده و از هر گونه کمکی به این کشور دریغ نکرده است.

دقت کنیم در روند پیروزی باکو بر ایروان، بخشی که  در ایران به داعش و اسرائیل بیش از وزن  آنها، قدرت تاثیرگذاری قایل است، در واقع تلاش دارد ضمن سرپوش گذاشتن به علل شکست سیاست های خود، به رقیب و عامل اصلی خارجی پیروزی جمهوری آذربایجان که ترکیه است نپردازد. اتهام متقابل قاچاق مواد مخدر در کنار ملاحظات خاص خود در همین نگاه ارزیابی می شود. 

متاسفانه سیاست های تک بعدی اتکا به مذهب در گسترش دامنه نفوذ ایران، ما را در جمهوری آذربایجان هم از تاثیرگذاری مذهبی دور کرد و هم فاکتور اصلی پیروزی را تکیه بر قومیت در این جمهوری قرار داد. البته باید توجه وافر داشت در جمهوری آذربایجان، ترکیه هم در تضعیف نقش مذهب تشیع و هم در تقویت عامل قومیت، نقش اساسی داشته و در فرآیند آن نقش راهی فراتر از این جمهوری دارد. اگر مشکلات ایران در بعد هسته ای حل نشده و بطور مشخص عادی سازی روابط تهران و واشنگتن شکل نگیرد باید انتظار داشت تحریکات قومی و در این میان پان ترکیسم به مهمترین ابزار باکو و آنکارا علیه ایران با توجه به شرایط مورد استفاده قرار بگیرد.

گام برداشتن ایران در مسیرگذشته با توجه به صدمات وسیع تحریم ها در همه ابعاد بر کشور، می تواند کیان ایران را با جدی ترین خطر ممکن مواجه سازد. لذا بر همه دلسوزان و دغدغه مندان ایران واجب است که نسبت به دور کردن کشور از این خطر تلاش مضاعف کنند.

نکته آنکه 

ترکیه در بهترین شرایط روابط، رقیب ماست. ترکیه نه تنها در جمهوری آذربایجان، بلکه در عراق و سوریه و... در مقابل ما ایستاده و جنگ نیابتی در سوریه حاصل این نگاه حاکم بر آنکارا نسبت به ایران بوده است. با این وجود همواره باید تلاش شود در کنار توسعه روابط از تبدیل این رقابت به تضاد و. ... جلوگیری شود. هدف نهایی دشمنان ایران و ترکیه راه اندازی جنگ میان تهران و آنکاراست که بدنبال آن بستر اجرایی سایکس پیکو جدید می تواند در خاورمیانه آماده شود.

صادق ملکی

نویسنده خبر

صادق ملکی، کارشناس، استراتژیست و تحلیلگر ارشد مسائل سیاسی است.

اطلاعات بیشتر

کلید واژه ها: ایران و ترکیه ایران و آذربایجان ترکیه آذربایجان جمهوری آذربایجان ایران و ارمنستان جنگ آذربایجان و ارمنستان ایران و آذربایجان و ارمنستان ایران و ترکیه و ارمنستان ترکیه و ارمنستان شیعه پان ترکیسم زبان فارسی صادق ملکی


( ۲۰ )

نظر شما :

فدوی ۲۷ مهر ۱۴۰۰ | ۱۰:۵۸
مذهب فراموش . زبان فراموش . فقط اقتصاد . اگر عاقل بودیم و طی چند دهه گذشته کشورهای اطرافمان را از نظر اقتصادی به ایران وابسته می کردیم الان دردسرهای فعلی را نداشتیم . وقتی کشورهای همسایه مان دارویشان از یک جا ، انرژیشان از جای دیگر ، هواپیمایشان از فلان جا ، اداوات نظامیشان از فلان سو ، خدمات فنی مهندسیشان چینی ، تلویزیون و موبایلشان کره ای ، لباسشان از فلان و ماشینشان از بهمان جای دیگر است ، چه نیاز دارند در برابر ما کرنش کنند که هیچ هر جا لازم باشد در تیم دشمنانمان بازی خواهند کرد . نگاه ایدئولوژیک حاکمیت باید به سمت اقتصاد تغییر کند و لاغیر .
زنجان ۲۷ مهر ۱۴۰۰ | ۱۱:۱۳
شما هرچه دوست دارید ببافید، آذربایجان پیروز شد و خاک ملت ترک آذربایجان در قره باغ آزاد شد و ما خوشحالیم. شما دوست دارید با برچسب اسرائیل داعش تروریست و موارد مشابه پیروزی آذربایجان را کم رنگ کرده و کمک های تان به دشمن آذربایجان را پاک کنید
آتیلا ۲۷ مهر ۱۴۰۰ | ۱۳:۳۵
فدوی جان عزیزم برو به زندگیت برس با این ترکستیزی افراطیت هم به خودت آسیب می رسانی و هم به اطرافیانت آخه عزیز این همه حرص و خود خوری غیر از عذاب خودت چه چیزی برایت عایدی داشته اصلا کسی برای امثال تو تره هم خورد می کنند با این افکار مریض و مالیخولیای یت غیر از کین و نفرت دیگران برایت هیچ چیزی ندارد
ایران دوست ۲۷ مهر ۱۴۰۰ | ۱۶:۴۸
عزیز پانترک اگر ایران نبود در همان جنگ اول قره باغ با اشغال باکو کار یکسره شده بود و اگر ایران میخواست توازن قوا را با حمایت از ارمنستان طوری تنظیم می‌کرد که باکو جرات کوچکترین حرکتی نداشته باشد.
هشترودی ۲۷ مهر ۱۴۰۰ | ۱۷:۰۳
جناب زنجان فکر کنم یا تعصب بیش از حد اجازه نداده مطلب خوب متوجه بشی یا مطلب بیش از توان درک شما بوده یه بار دیگه خوب مطلب بخون شاید فرجی حاصل بشه
مصطفی ۲۷ مهر ۱۴۰۰ | ۱۸:۳۲
آتیلا جان من که تو نوشته های فدوی ترکستیزی ندیدم برعکس تو ولی حالا باشه هم اشکال نداره مگه شما با کرد و فارس و تالش و گیلک و ارمنی و آشوری ستیزی چیزیتون شد که فدوی بشه اینهمه شما با دیگران ستیز کدید حالا کمی هم با خودتون بشه در طول تاریخ کسی اندازه شکا سر ستیز با بقیه نداشته
فدوی ۲۷ مهر ۱۴۰۰ | ۱۸:۵۱
آتیلا ؛ از طلا مجسمه ای بساز به شمایل فردی که گفت " تحریم کاغذ پاره است " که اگر تحریم نبود زبان پانترکها کوتاه تر از آن بود که می نمایند . اون مجسمه را بساز و هر روز بعد از ادای احترام ، تشکری هم به زبان اسلامبولی ازش بنما .
از جهان سوم هستم ۲۷ مهر ۱۴۰۰ | ۲۰:۵۳
افرادی که با گرایشات افراطی قومی و یا مذهبی بر ضد منافع ملی کشور متبوع خود اقدام می کنند دقیقا وضعیت کسی رو دارند که در حال اره کردن شاخه ایه که روی آن نشسته.من از هموطنانی که تحصیلات دانشگاهی ندارند چندان توقعی ندارم ولی از دوستانیکه تحصیلات عالی رو گذروندن پرسشم این هست که واقعا تفاوت یک هموطن مثلا بلوچ با یک هموطن ترک برای شما در چیه؟مگر ما مردمانی از اقوام مختلف نیستم که تحت یک پرچم و یک کشور واحد برای پیشرفت و آزادی باید تلاش کنیم؟تعصب قومیتی خوبه ولی نه تا آنجا که اگر فلان شخص هم قوم ولی غیر ایرانی خواست منافع این کشور واحد رو تهدید کنه براش کف بزنیم.از خودتون سوال کنید که آیا اردوغان یا الهام علی اف واقعا دلشون برای ترک های ایرانی داره له له میزنه یا در واقع با تحریک تعصبات قومی به دنبال خرد کردن کشوری بزرگ با پتانسیل های عظیمی هستند که نه الان اما بالقوه میتونه یک ابرقدرت در دنیا باشه و همه اقوام ایرانی از این عظمت و شکوه بهره ببرند.بدبختانه در ابتدا تخم قومیت گرایی رو نه اردوغان ها بلکه معدودی از همان ساکنان کوته فکر و نادان پایتخت در کشور با جک های قومیتی پاشیدند و در برابر اقوامی مانند کرد و ترک و لر قومی به نام فارس مجازا پدید آمد که چنین قومی اصلا وجود خارجی ندارد و کلمه فارسی تنها نام یک زبان رایج در ایرانست و کشور ایران در متون قدیمی تر بین المللی پرشیا یا پارس یا فارس هست و ایرانیان را پرشین یا پارسی می نامیدند که شامل تمام اقوام ساکن ایران بود و هیچ ربطی به قومی به نام فارس ندارد
آتیلا ۲۸ مهر ۱۴۰۰ | ۰۱:۰۹
بر خلاف خیلی از نوشته های ایشان این یاداشت تاحدودی واقعگرایانه است ولی اینکه اتحاد و همدلی دو کشور مسلمان با فرهنگ و زبان مشترک را که از قضا با بخش بزرگی از هموطنان کشور خودمان همپوشانی دارد را به عنوان تهدید بدانیم این نگاه خود یک نگاه انحصاری و ناسیونالیسم فارسی است چون در غیر این صورت این می تواند فرصتی برای نزدیکی و همکاری سیاسی افتصادی و فرهنگی فی مابین باشد. ولی در نگاه انحصار گرایانه ایرانشهری کشورهای اطراف و همسایگان را همواره با دید دشمن و تهدید تلقی کرده و نباید ارتباطی با آنها بر قرار کرد و بایستی خود را در انزوای خود خواسته قرارداد. به همین خاطر است بزرگترین تهدید و دشمن وحدت و یکپارچگی کشور همین تفکر و نگاه به سیاست و فرهنگ و جامعه است که هم انزوای خارجی ایجاد می کند و هم واکنش و مقاومت داخلی
عبدالرضا ۲۸ مهر ۱۴۰۰ | ۱۰:۵۷
تشیع صفوی از ازربایجان بوده زرتشت و عید نوروز نیز از ازربایجان منشا گرفته بنابراین این سلاحها در ازربایجان کارایی ندارد
آتیلا ۲۸ مهر ۱۴۰۰ | ۱۲:۱۶
فدوی جان می دانی مشکل تو و امثال تودر چیست؟ ذهن و اندیشه شماها در ۲۵۰۰ سال پیش موهوم گیر کرده و دوست ندارید با واقعیات و مسلمات کنار بیایید و همواره دوست دارید آنچیزی که در ذهنتان می گذرد و دوست دارید اتفاق بیافتد ولی وقتیکه با عکس آن روبرو می شوید به زمین و زمان فحش می دهید و از همه شاکی می شوید همیشه با واژه های اما و اگر چنان می شد و اگر چنان نمی شد درگیر هستید دنیای واقعی با دنیای اوهام و خیال تفاوت دارد باید این را درک کنید و با آن کنار بیایید
به آتیلا ۲۸ مهر ۱۴۰۰ | ۱۳:۵۷
تو انقدر عقده داری از فارسها که میگی ناسیونالیسم فارسی تو ایران بیشتر از فارسها ، کردها و لرها و ...از ترکیه متنفرن و البته حق هم دارن انقدر هم توهم داری که میگی بیشتر ایران همزبان ترکیه و آذرباییجانن به آذرباییجان غربی و زنجان هم نگاه کنی حتی بیشترشون ترک زبان نیستن چه برسه به جاهای دیگه ایران ضمنا منم فارس و کرد نیستم اما از مخالفان سرسخت ترکیه و آذرباییجانم
به علت الرضا ۲۸ مهر ۱۴۰۰ | ۲۰:۰۱
شیعه صفوی که با آوردن عالمان شیعه بعلبک لبنان و حمایت حکومتی و درباری و عید بایرامی ( که فقط تشابه نوروز) و آتش کدههای که نه تنها در آذربایجان بلکه در اصفهان و شیراز ریشه ی بوده چه طور منشا آن آذربایجان بوده که باورود مهاجران قبچاق بروز کرده
علی ۳۰ مهر ۱۴۰۰ | ۰۴:۲۳
با سلام متاسفانه بیشترین گرایشات بقول شما قوم گرایانه را مرکز نشینان بی دغدغه به جان مردم انداختند. درحالی که کل دنیا بدنبال ایجاد پیمان ها و اتحادیه های مختلف برای کسب قدرت بیشتر هستند در همین چند سطر که استاد عزیز نوشته نفرت پراکنی بین شیعه و سنی دیده می شود و به وضوح شیعه را عامل اتحاد می داند به بیان دیگر سنی عامل اتحاد نیست این درحالی هست که کلیه مرزهای ایران را اهل تسنن تشکیل می دهند نه فارس و شیعه. الان چند مقاله از سایت دیپلماسی را خواندم به این مهم رسیدم که طالبان افغانستان تهدید، پاکستان و ترکیه و آذربایجان تهدید، عربستان و بحرین وکویت و امارات تهدید، اسراییل و امریکا و انگلبس بماند سرجای خود، به تازگی در عراق هم دایره خودی ها کم و صدر و بارزانی تهدیدوووووووو.... بیایید کمی فکر کنیم مشکل از کجاست.