پاکستان به کدام سو می‌رود: چین یا آمریکا؟

نویسنده: مبارکه صداقتی دبیر انجمن دانشجویی روابط بین الملل دانشگاه خوارزمی و مسئول شاخه دانشجویی انجمن ایرانی روابط بین الملل در دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: در سال 2020، منطقه جنوب آسیا شاهد یک تغییر بزرگ، یعنی خروج نظامیان آمریکایی پس از توافق ترامپ و طالبان بود. در ادامه، طی مذاکرات صلح بین‌الافغانی کشورهای بزرگ و مهم دنیا ازجمله چین، پاکستان و آمریکا حضور موثری را ایفا کردند. سرانجام در سال 2021 گروه طالبان پس از دو دهه توانست بر کابل، پایتخت افغانستان مسلط و کنترل مناطق عظیمی از افغانستان را در دست بگیرد. هرچند که طالبان هنوز به‌صورت رسمی توسط هیچ دولتی، به رسمیت شناخته‌نشده؛ اما با کشورهای زیادی به‌ویژه همسایگان در تبادل و گفت وگوست. سؤال یادداشت حاضر این است که در چنین شرایطی، با توجه به اوضاع پیش‌آمده در افغانستان، پاکستان همسایه این کشور به سمت کدام دو قدرت آمریکا و یا چین خواهد رفت؟ تحولات افغانستان چه تاثیری در گرایش پاکستان به‌سوی چین و یا آمریکا دارد؟ 

با نگاهی تاریخی به معادلات قدرت (در دو دهه گذشته) در این منطقه، پاکستان و هند در تنش هستند و ارتباط پاکستان به‌ویژه به لحاظ نظامی با چین که رقیب هند است برقرار است. درباره ارتباط آمریکا با پاکستان، باید گفت که اخیراً روابط امیدوارکننده‌ای میان این دو کشور وجود ندارد. عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان، بر این عقیده است که مشارکت با آمریکا در افغانستان به ضرر پاکستانی‌ها تمام شد. نخست‌وزیر پاکستان سابقه روابط با ایالات‌متحده را در دو دهه اخیر وحشتناک توصیف کرد و اعلام داشت که پاکستان به‌عنوان متحد آمریکا در جنگ با گروه¬های افغانی بارها مورد حملات پهبادی قرار گرفت. همچنین عمران خان از جهان خواست تا به طالبان زمان دهند.

از طرفی مخالفان طالبان، پاکستان را به‌عنوان یک حامی بزرگ این گروه که حالا در کابل مستقر است دانسته‌اند. مناسبات تیره واشنگتن با پکن، به‌عنوان دوست و شریک راهبردی اسلام‌آباد و روابط نزدیک آمریکا با هند به‌عنوان رقیب سنتی و دیرینه پاکستان، می‌تواند مشکلاتی را در مسیر تعمیق روابط واشنگتن با اسلام‌آباد در دور جدید ایجاد کند. 

از نظر پاکستان، موفقیت تلاش‌های صلح در افغانستان و خروج مسئولانه نظامیان آمریکایی از افغانستان یک دستاورد بزرگ و پیروزی برای اسلام‌آباد خواهد بود. همچنین وزیر خارجه پاکستان از دولت بایدن خواست به روند صلح افغانستان و خروج نظامیان از این کشور پایبند باشد. واشنگتن نگاه سختی به اشتباهات خود در افغانستان دارد و پاکستان بخشی از این معادله برای آمریکاست. در مجلس سنای آمریکا توسط جمهوری خواهان لایحه‌ای پیشنهاد شد که خواهان تحریم دولت جدید طالبان تمامی دولت‌هایی که از طالبان حمایت کرده‌اند می‌شود. رسانه‌های پاکستانی این لایحه را لایحه «ضد پاکستانی» می‌نامند و پاکستان استدلال می‌کند که برای ناکامی‌های ایالات‌متحده و رهبری افغانستان مورد ضرب‌وشتم قرارگرفته است. 

مقامات پاکستان اعلام داشتند به خاطر مردم افغانستان باید دولت کنونی  طالبان را تقویت و تثبیت کنیم. همزمان با خروج آمریکا از منطقه، چین ارتباط خود با پاکستان را افزایش داد و عمران خان نخست وزیر این کشور، آینده پاکستان و توسعه‌اش را در هم آمیخته با چین دانست. به عنوان مثال اگر کریدور اقتصادی چین- پاکستان –CPEC – به افغانستان گسترش یابد، چین می‌تواند به توسعه زیرساختهای بین افغانستان و پاکستان برای تسهیل مبادلات اقتصادی آن‌ها کمک کند. 

عمران خان همچنین در ژوئن 2021، اعلام کرد که کشورش تحت فشار آمریکا و غرب به خاطر رابطه محکم اسلام‌آباد- پکن قرار دارد. چین پیشاهنگ توسعه در منطقه جنوب آسیاست. این کشور با اعطای وام و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت زیرساختی حضور فعال و پویایی دارد. به ویژه پاکستان از این سرمایه‌گذاری‌ها بهره‌مند می‌شود و توسعه کشور خود را بر مبنای این گونه حمایت‌ها و استفاده از قدرت ثروتمندی مانند چین استوار می‌سازد. هم به لحاظ اقتصادی و هم به لحاظ نظامی، یک ارتباط قوی وغیر قابل کتمان میان چین و پاکستان است که به راحتی نمی‌تواند دچار آسیب شود. 

پاکستان در حال حاضر همانقدر که از سوی آمریکا طرد می‌شود به چین نزدیکتر می‌شود. از طرفی، چین نیز پاکستان را در رند صلح افغانستان و ثبات منطقه، مؤثر دانست و خواست که همکاری کند. مشکلات مرزی میان افغانستان و پاکستان با بازیگری آمریکا برطرف نشد؛ اما چین می‌تواند از طریق پیوندهای اقتصادی میان دو کشور، از تنش‌ها و اختلافات افغانستان و پاکستان بکاهد. 

نگاه آمریکا به پاکستان هم در تردید ویژه‌ای قرار دارد. مقامات امریکا میان هند و پاکستان که دو رقیب مهم یکدیگرند، ارتباط با هند را در اولویت دانسته‌اند. وندی شرمن، معاون وزیر امور خارجه آمریکا، در سفر به اسلام آباد به روشنی هشدارهای جو بایدن را به گوش مقامات پاکستان رساند و اعلام کرد که آمریکا رابطه خود با آن کشور را تنزل مرتبه داده است. خانم شرمن پیش از رفتن به پاکستان در هند بود و در یک سخنرانی عمومی در مومیای، صراحتاً از آینده روابط آمریکا و پاکستان سخن گقت. او تاکید کرد که روابط آمریکا با هند در حال تعمیق است و واشنگتن قصد برقراری سطح یکسانی از روابط با اسلام آباد (مانند آنچه با هند دارد) را نخواهد داشت.

در نتیجه اینکه، در شرایط کنونی ارتباط دولت طالبانی با پاکستان و چین در منطقه رو به گسترش است و تهدیدات و منافع مشترکی برای نزدیکی این سه کشور به یکدیگر وجود دارد. از طرفی ارتباط آمریکا با هندوستان، بسیار قوی‌تر (به ویژه در زمینه‌های نطامی، اتمی و اقتصادی) است؛ و استقبال چین از پاکستانی‌ها به ویژه در زمینه‌های عمرانی و زیرساخت که آن‌ هم برای حنثی‌سازی تهدیدات غربی به ویژه در منطقه هند – آرام، این دو کشور را به یکدیگر نزدیک می‌کند. هرچقدر که واشنگتن از منظر تردید به پاکستان می‌نگرد، پکن عناصر همکاری و نزدیکی بیشتر میان پاکستان – چین – افغانستان را فراهم می‌آورد.