تغییر ژئوپلیتیک بزرگتر در پس فروش پهپادهای ایران به روسیه

نویسنده: استیون فلدستین

دیپلماسی ایرانی: پهپادهای کشنده ایرانی شاهد-136 که به دلیل صدای وزوز بی‌وقفه‎شان به «ماشین‏های چمن‌زنی» یا «موتورگازی» ملقب شده‌اند، شبکه‌‏های برق و پست‌های برق، خطوط لوله آب، خطوط ریلی، سدها و دیگر زیرساخت‌های حیاتی این کشور را تخریب کرده‌اند.‏ صدای آژیرهای حمله هوایی به شهرهای آن بازگشته و این یادآور روزهای اولیه جنگ است.‏ کارشناسان تخمین می‏زنند که روسیه 1700 پهپاد ایرانی از انواع مختلف را برای انجام حملات علیه نیروهای ویژه، واحدهای نظامی، پدافند هوایی و انبارهای سوخت اوکراین سفارش داده است.‏

یک هدف مهم برای مسکو جنبه روانی این جنگ است – گسترش ترس و ارعاب که روحیه اوکراین را تضعیف کرده و دولت را وادار به تسلیم کند – و تأثیر ذهنی هواپیماهای بدون سرنشین آزاردهنده بوده است.‏ عملیات‏ اطلاعاتی یکی از اجزای کلیدی جنگ مدرن است و مسکو می‌داند که وقتی صحبت از شکل‌دهی روایت‌های جنگی به میان می‌آید، در پایان بازنده بوده است.‏ روسیه پهپادهای کامیکازه را برای تغییر روایت در نظر گرفته است، با این حال تأثیر روانی کمپین پهپادی احتمالاً کم خواهد بود.‏ در حالی که این حملات رنج، آسیب و نقض‏های متقابل حقوق بین‌الملل بشردوستانه را به همراه خواهد داشت، اما ممکن است عزم اوکراین را تقویت کند.‏ از نظر تاریخی، استراتژی‏های مجازات شکست می‌خورند: برای مثال حمله رعدآسا در لندن در سال‌های 1940-1941 به‌ جای تسلیم کردن، مردم بریتانیا را به فداکاری برای دستیابی به پیروزی تشویق کرد.‏

ورود ایران به این درگیری – شبیه به عرضه هواپیماهای بدون سرنشین TB2 توسط ترکیه به ارتش اوکراین - نشان‌ دهنده یک تغییر ژئوپلیتیکی معنادارتر است.‏ در دهه گذشته فناوری پهپادی به سرعت پیشرفت کرده است و قدرت‌های نوظهوری مانند ایران، ترکیه، اسرائیل و امارات متحده عربی در خط مقدم قرار گرفته‎ اند. از نظر مسکو یک موضوع مهم برای خرید پهپادهای ایران، قیمت پایین آنهاست.‏ به عنوان مثال، شاهد-186 دارای یک بال مثلثی متمایز است و به طور مستقل عمل می‏کند.‏ این پهپاد یک کلاهک حدود 80 پوندی حمل می‏کند که برای انفجار در هنگام برخورد طراحی شده است.‏ این واحدهای تک کاربردی تنها 20هزار دلار قیمت دارند.‏ در مقابل، موشک‏های کروز کالیبر روسیه که به طور گسترده توسط مسکو در جنگ مورد استفاده قرار گرفت، هر کدام یک میلیون دلار قیمت داشت. (پهپادهای TB2 ترکیه که توسط طرف اوکراینی استفاده می‌شود، با قیمتی بین 1 تا 2 میلیون دلار در هر واحد عرضه می‌شوند).

موفقیت ترکیه در توسعه برنامه حائز اهمیت صادرات پهپاد برای ایران آموزنده است.‏ ده سال پیش، ترکیه عمدتاً به هواپیماهای بدون سرنشین ساخت خارجی از ایالات متحده و اسرائیل متکی بود.‏ اما در اوایل دهه 2010، رجب طیب اردوغان، رئیس‎ جمهوری ترکیه در واکنش به عدم تمایل فزاینده قانونگذاران ایالات متحده برای ادامه فروش هواپیماهای بدون سرنشین به آنکارا و همچنین بدتر شدن روابط با اسرائیل تلاش کرد تا ظرفیت داخلی برای تولید پهپاد و محصولات صنایع دفاعی مرتبط را توسعه دهد.‏ چرخه راه اندازی دشوار بود (اولین نمونه اصلی در سال 2010 طبق گزارش ‏ها پس از پانزده دقیقه پرواز سقوط کرد)، اما تا سال 2015 Baykar Technologies اولین آزمایش‏ های خود را در مورد قابلیت ‏های حمله دقیق برای مدل جدید TB2 تحت نظارت داشت.‏ متعاقباً شرکت‌های پهپادی ترکیه به مجموعه‌ای از نقاط عطف دست یافتند: توسعه توانایی انجام حملات هوایی تحت کنترل ماهواره، تکمیل اولین پرواز با استفاده از یک موتور تولید داخل، و پرواز مداوم هواپیماهای بدون سرنشین برای بیش از بیست و چهار ساعت.‏

جاه ‎طلبی‏های ترکیه برای هواپیماهای بدون سرنشین خود فراتر از مبارزه با این سازمان ‏ها و گروه ‏هاست.‏ در لیبی، پهپادهای پرسه‎ زن مستقل شرکت STM ترکیه، نیروهای تحت فرماندهی ژنرال خلیفه حفتر، رهبر ارتش ملی لیبی را در سال 2020 به عقب راندند.‏ در همان سال، نیروهای آذربایجان از پهپادهای TB2 ترکیه علیه خودروها و نیروهای ارمنی استفاده کردند. فیلمی که سپس روی بیلبوردهای دیجیتالی در باکو نمایش داده شد.‏ در سال 2021 در اتیوپی، نیروهای شورشی تیگرای با موفقیت ارتش ملی اتیوپی را تا 100 مایلی آدیس آبابا هدایت کردند، زمانی که حملات پهپادی پهپادهای خارجی ارتش تیگرای را به استان خود بازگرداند.‏ با این که پهپادهای ترکیه به تنهایی مسئول واژگونی میدان نبرد نبودند، اما اردوغان آشکارا خود را با دولت اتیوپی همسو کرده بود و در سال 2021 یک پیمان نظامی امضا کرد و به خود می ‏بالید که «حتی در آفریقا و هر جا که می‏ روم، از من پهپاد می ‏خواهند».‏

اقدامات ترکیه و جمهوری اسلامی ایران برای تضمین و تامین بازارهای جدید برای فناوری هواپیماهای بدون سرنشین خود و به دست آوردن مزایای ژئوپلیتیکی متناسب، موجب شده تا تصور اشتباهی درر خصوص این روند رو به رشد به وجود آید.‏ تنها در پنج سال، تعداد کشورهای تولیدکننده و صادرکننده پهپاد افزایش یافته است: در سال 2017، 9 کشور در حال توسعه یا تولید بیست و شش مدل مهمات انتحاری و پرسه زن بودند.‏ امروزه بیش از 100 مدل از این مهمات در حداقل بیست و چهار کشور، در حال توسعه و یا تولید هستند.‏

پیامدهای این گسترش و توسعه پهپادی نگران کننده است.‏ این امر تا حدودی، نشانه‏ای از شکاف و شکست ژئوپلیتیکی بزرگتر است، زیرا کشورهای در حال ظهور از فناوری دیجیتال و تسلیحات پیشرفته برای رقابت برای نفوذ و اعمال قدرت استفاده می ‏کنند.‏ بسیاری از تازه واردها در این عرصه به هنجارهای لیبرال یا قوانین بشردوستانه بین المللی توجه چندانی ندارند.‏ در حالی که تولیدکنندگانی از ایالات متحده امریکا، کشورهای اروپایی و سایر کشورهای دارای دموکراسی‌ با محدودیت‌های نظارتی روبه رو هستند که آنها را محدود و تعیین می‏ کند که به کدام یک از کشورها و مشتریان دولتی می‌توانند این مهمات را بفروشند، ترکیه با محدودیت‌های کمتری مواجه است و جمهوری اسلامی ایران اصلاً با هیچ محدودیتی مواجه نیست.

منبع: کارنگی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11