تحلیلی راهبردی درباره مذاکرات انجام شده با اروپایی‌ها
توازن دیپلماتیک ایران و ترویکای اروپایی در سایه فشارهای آمریکا
دیپلماسی ایرانی: نشست ژنو که میان ایران، ترویکای اروپایی (آلمان، فرانسه و بریتانیا) و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا برگزار شد، در مسیر حساس و تعیین‌کننده احیای برجام جایگاه بسیار مهمی دارد. این نشست در فضایی نسبتاً مثبت و با رویکردی دیپلماتیک مؤثر برگزار شد؛ جایی که طرفین تلاش کردند ضمن حفظ خطوط قرمز، گام‌هایی عملی برای تعمیق اعتماد و رفع تحریم‌ها بردارند. از یک سو، ایران بر برداشته شدن تحریم‌ها به شکلی کامل، عملی و قابل راستی‌آزمایی اصرار داشت و از سوی دیگر، کشورهای اروپایی کوشیدند نشان دهند که علی‌رغم فشارهای بالای آمریکا، همچنان به حفظ و پشتیبانی از توافق هسته‌ای پایبندند و از نقش میانجی‌گری خود بهره می‌گیرند. با این حال، اختلافات اساسی پیرامون جزئیات لغو تحریم‌ها و حوزه‌های حساس برنامه موشکی ایران و فعالیت‌های منطقه‌ای، همچنان مانعی جدی پیش روی پیشرفت مذاکرات به شمار می‌آید.
درک دقیق فضای مذاکرات ژنو صرفاً از زاویه گفت‌وگوهای فنی یا حقوقی قابل فهم نیست، بلکه باید آن را در بستر راهبردهای سیاسی و دیپلماتیک پیچیده‌ای بررسی کرد که میان ایران، اروپا و آمریکا جریان دارد. ایران با تکیه بر این نکته که تحریم‌ها باید به‌طور کامل و بدون هیچ‌گونه تفسیر یا تعارض لغو شوند، درخواست تضمین‌های حقوقی و اقتصادی ملموس و قابل اثبات کرد. این تضمین‌ها به اعتقاد مقامات تهران باید به گونه‌ای باشد که پس از احیای برجام، تمامی تحریم‌های مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای به صورت عملی و بی‌قید و شرط پایان یابد. در مقابل، ترویکای اروپایی اگرچه بازگشت کامل به توافق را مورد تأیید قرار می‌دهد، اما در عین حال خواستار سازوکارهای نظارتی دقیق‌تر و تضمین‌های بیشتر از سوی ایران است. این تضمین‌ها شامل بازرسی‌های افزون بر توافق برجام و شفاف‌سازی در باره بخشی از فعالیت‌های موشکی و منطقه‌ای میشود که اروپا آن‌ها را نگران‌کننده و تهدیدی برای ثبات منطقه تلقی می‌کند.
موضوع برنامه موشکی و رفتار ایران در منطقه، محور اصلی اختلافی است که تا حد زیادی همکاری و پیشرفت نشست را به چالش کشیده است. به عبارت دقیق‌تر، کشورهای اروپایی به صورت ضمنی خواهان محدودیت‌هایی فراتر از تعهدات برجام در این زمینه‌ها هستند و تلاش دارند از طریق اهرم سیاسی توافق هسته‌ای، سطح محدودیت‌های ایران در حوزه موشکی و نفوذ منطقه‌ای را نیز گسترش دهند. اما ایران این رویکرد را نقض اصول حاکمیتی و خطوط قرمز خود می‌داند و برنامه موشکی و فعالیت‌های منطقه‌ای را جزئی از استقلال و حقوق ملی خود می‌شمارد که هرگونه مذاکره یا محدودسازی آن را رد می‌کند. به همین دلیل، فضایی از تنش بالقوه میان دو طرف در این حوزه شکل گرفته است که حل آن یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های پیش روی دیپلمات‌ها به شمار می‌رود.
یکی دیگر از نکات کلیدی مذاکرات مربوط به تعیین مکانیسم‌های تضمین پایبندی طرفین به تعهدات است. تهران بر این نکته تأکید دارد که لغو تحریم‌ها باید همزمان با اجرای تعهدات ایران انجام شود، به گونه‌ای که تضمین شود ایران آسیب‌پذیر از لغو ناقص تحریم‌ها یا عقب‌نشینی طرف مقابل نخواهد بود. ولی اروپایی‌ها و آمریکا خواهان روندی گام به گام و به اصطلاح «مرحله‌ای» هستند که در آن پس از هر مرحله، تعهدات به صورت تدریجی اجرا شود که این موضوع نگرانی‌هایی در تهران ایجاد کرده که ممکن است روند تحریم‌زدایی واقعی کُند یا محدود باقی بماند. این تضاد در مکانیسم اجرایی توافق، از پیچیدگی‌های فنی و سیاسی مذاکرات برخوردار است و بیانگر عمق بی‌اعتمادی‌های متقابل است که باید با تدابیر دیپلماتیک هوشمندانه حل شود.
از منظر پیامدهای سیاسی، نشست ژنو به لحاظ داخلی و خارجی برای ایران فرصت مهمی برای نشان دادن عزم جدی خود در پیگیری تحریم‌زدایی واقعی و نه صرفاً بازگشت ظاهری به برجام محسوب میشود. ایران تلاش کرده خطاب به افکار عمومی داخلی و منطقه‌ای این پیام را برساند که حاضر است در چارچوب خطوط قرمز خود صبور باشد، اما در صورت هرگونه اقدام یک جانبه یا بدعهدی طرف‌های مقابل، آماده اتخاذ واکنش‌های مقتدرانه خواهد بود. اروپای غربی نیز ضمن ایفای نقش میانجی، درصدد است جایگاهی مستقل در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی پیدا کرده و قدرت تاثیرگذاری خود را هم در حوزه سیاسی و هم اقتصادی حفظ کند. از سوی دیگر، آمریکا رویکردی متفاوت و سخت‌گیرانه‌تر دارد که در عمل به دنبال اعمال فشار حداکثری دیپلماتیک و اقتصادی علیه ایران است، به گونه‌ای که از بازگشت کامل و بدون قید و شرط و لغو تمامی تحریم‌ها جلوگیری کند. نشست ژنو به همین علت تسویه حساب نهایی میان این رویکردها را نمایان می‌سازد.
در زمینه امنیت منطقه‌ای، مذاکرات همزمان در شرایطی انجام میشود که تنش‌ها در خلیج فارس و کل منطقه بالاست و متغیرهای متعددی بر این وضعیت اثرگذارند؛ از حضور نظامی نیروهای خارجی تا پرونده برنامه موشکی ایران و حمایت ایران از گروه‌های مقاومت در منطقه. اروپا در این نشست تلاش داشته است ضمن حمایت از توافق هسته‌ای، تضمین‌هایی دریافت کند که ایران به گونه‌ای رفتار نکند که ثبات منطقه‌ای به خطر بیفتد. در مقابل، ایران تأکید می‌کند که حفظ امنیت منطقه باید از طریق همکاری کشورهای خود منطقه و روابط برابر و بدون فشارهای خارجی ممکن شود و نمی‌تواند تحت فشارهای سیاسی و اقتصادی غرب امنیت خود یا منطقه را تضمین کند.
تحلیل فضای رسانه‌ای و روانی نشست ژنو نیز حائز اهمیت است، چرا که طرفین مذاکرات سعی کرده‌اند از دام تنش‌های تبلیغاتی و جنگ رسانه‌ای دوری کنند، و بیشتر بر پیام‌های امیدوارکننده و امید به پل زدن اختلافات تمرکز نمایند. این کوشش باعث شده است فضای نسبی آرامش و اعتماد در افکار عمومی منطقه‌ای و بین‌المللی پدید آید، هرچند که رسانه‌های غربی غالباً بخشی از توان خود را معطوف به برجسته‌سازی ضعف‌ها و تخریب سیاست‌های ایران کرده‌اند که به مقابله مستمر و هوشمندانه در حوزه دیپلماسی رسانه‌ای و فرهنگ عمومی نیازمند است.
چشم‌انداز آینده برجام و این مسیر دیپلماتیک، ترکیبی از صبر و هوشمندی، حفظ خطوط قرمز و تعامل با بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی است. برای ایران ادامه دیپلماسی صبورانه، حفظ استقلال راهبردی و جلوگیری از تشدید تنش‌ها اهمیت فراوان دارد. تقویت همکاری‌های منطقه‌ای در کنار مذاکرات هسته‌ای باید به سیاست‌های کلان افزوده شود تا منافع امنیتی راهبردی ایران به شکل کامل حفظ شود. در مقابل، کشورهای اروپایی که نقش میانجی دارند، باید برای ارائه تضمین‌های ملموس‌تر، ایجاد سازوکارهای اجرایی قوی و حفظ استقلال سیاسی خود در برابر فشارهای آمریکا تلاش کنند. کمک به کاهش تنش‌های واقعی منطقه‌ای و ایفای نقش فعال در این زمینه، تضمینی برای دوام و موفقیت توافقات و حفظ نفوذ استراتژیک اروپا خواهد بود. در این فرآیند، همکاری همه بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی، بدون اعمال یک جانبه‌گرایی، شرط اصلی حفظ ثبات و جلوگیری از شعله‌ور شدن دوباره بحران‌هاست.
در نهایت، نشست ژنو را باید به عنوان یکی از گام‌های مهم و پیچیده در تلاش برای احیای برجام دید؛ گامی که گشوده شدن راه تحریم‌زدایی واقعی و کاهش تنش‌های منطقه‌ای را نوید می‌دهد اما همزمان با چالش‌ها و اختلافات فنی و سیاسی متعددی مواجه است که به صبر، انعطاف‌پذیری و دیپلماسی هوشمندانه از سوی ایران، اروپایی‌ها و دیگر طرف‌ها نیازمند است. موفقیت این روند نه تنها بر ثبات ایران و منطقه تأثیرگذار است بلکه توانایی بازیگران اروپایی در استقلال عمل و نقش‌آفرینی بین‌المللی را نیز تعیین می‌کند. فراتر از برجام، این مذاکرات نمونه‌ای از پیچیدگی و پیچیدگی راهبرد دیپلماتیک در خاورمیانه پرتنش امروز است که فهم درست آن برای سیاست‌گذاران و کارشناسان حوزه امنیت و روابط بین‌الملل حیاتی است.
نظر شما :