پا در کفش امريکا

پس از جنگ سرد هرچند جهان انتظار نداشت که روابط روسيه و آمريکا،‌ روابطى آرام و بدون تنش باشد،‌ اما روابط اين دو کشور در دوران جورج بوش، ‌رئيس‌جمهور سابق آمريکا شاهد تنش‌هايى گاهى بيش از انتظار بود که در نهايت نيز به جنگ گرجستان ختم شد. هنوز نیز این تنش‌ها در قالب مانور یک ماهه ناتو در گرجستان ادامه دارد. امروز نمى‌توان اين برداشت را از روابط آمريکا و روسيه داشت که روابطشان رو به بهبودى است و يا خوب شده است. ‌هر چند در ابتدا اوباما،‌ از روندى جديد در روابط خود با روسيه صحبت کرده بود اما به نظر مى‌رسد که بحران‌هاى اقتصادى و جهانى که آمريکا با آن مواجه است. مسير دوستى را روسيه را دچار پستى و بلندى‌هاى زيادى کرده است. روابط روسیه و آمریکا در 5 ساله اخیر بخاطر افزایش حضور و نفوذ آمربکا در حوزه پیرامونی روسیه به شدت دچار تنش شده بود و هر از گاهی جهانيان شاهد رجزخوانی‌ها و انتقادات و اتهامات تند طرفین نسبت به یکدیگر  بودند.

حل اختلافات روسيه و آمريکا در کوتاه مدت و با توجه به مسائل استراتژيک آمریکا در جهان امکان‌پذير نيست. این مساله با تغییر رئیس‌جمهور در آمریکا تغییر نمی‌کند، بلکه روش رسیدن به این هدف تغییر می‌کند. بوش رئیس‌جمهور سابق آمریکا نیز به‌دنبال این هدف بود اما روش وی، سخت افزاری بود و اقدامات وی در دنیا باعث شد که چهره آمریکا در جهان منفور شود، اما رئیس‌جمهور جدید آمریکا سعی دارد با ترمیم چهره آمریکا و نمایی جدید از آمریکا به این هدف دست پیدا کند.

باراک اوباما در تجزيه و تحليل سياست خارجى دوره بوش به اين جمع‌بندى رسيده بود که جمهورى‌خواهان بيش از حد از ابزارهاى قدرت ملى آمريکا استفاده کرده، که به انزواى بين‌المللى آمريکا انجاميده است. وى طى ماه‌هاى اخير به دنبال ايجاد محورى تحت عنوان گروه کشورهاى همراه بوده است.

همچنين که با روی کار آمدن اوباما سیاست این کشور نسبت به روسیه تغییر کرد. سیاست دوران بوش نسبت به روسیه و جهان مخصوصاً بعد از حادثه 11 سپتامبر سال 2001 سیاست تک قطبی بود و از آن زمان به بعد آمریکا مسئولیت امنیت جهانی را به عهده گرفت. پس از آن شاهد آغاز جنگ آمريکا با افغانستان و عراق بوديم که هر دوى اين جنگ‌ها با بن‌بست مواجه شد.

اختلاف در روابط روسیه و آمریکا به 3 دسته تقسیم می‌شود، اول اختلافاتی که از قبل در روابط روسیه و آمریکا وجود داشته است، مانند قدرت طلبی و سلطه آمریکا بر جهان. دوم اختلافاتی که در حال حاضر وجود دارند و روابط دو کشور را تحت شعاع قرار داده است، مانند حضور در گرجستان و نوع تعامل بر سر پرونده هسته‌ای ایران و سوم اختلافاتی که در حال حاضر پنهان هستند و هر لحظه ممکن است بروز کند.

روابط روسیه و آمریکا در برخى مسائل قابل پیش‌بینی نیست و روابط دو طرف هیچ‌گاه به سطح عالی نخواهد رسید، اما ممکن است با توجه به موقعیت زمانی و نیازمندی‌ به یکدیگر، در بعضی از مسائل به توافقاتی، آن هم در مقاطع زمانی خاص دست پیدا کند.

يکى از اختلاف‌هاى روسيه و آمريکا مساله استقرار سیستم دفاع موشکی در شرق اروپاست که از زمان بوش پدر مطرح شد و بحث جدیدی در روابط اروپا و آمریکا نبود؛ اما بوش، به‌دنبال اجرایی کردن این مسئله برآمد و با مقاومت روسیه مواجه شد. روس‌ها به هر روشی متوسل شدند تا آمریکایی‌ها را از این برنامه خود منصرف کنند. حتی بحث استفاده مشترک از رادار قبله در آذربایجان را به آمریکایی‌ها پیشنهاد دادند که تمام این طرح‌ها نتیجه نداد. البته چند ماه پیش نیز مقامات روسیه مجدداً اعلام کردند که روسیه هنوز بر پیشنهاد خود برای استفاده مشترک از رادار قبله با آمریکا باقی است، اما با روی کار آمدن اوباما آمریکایی‌ها بر استقرار این سیستم تاکید زيادى نمی‌کنند زيرا نمی‌خواهند روی این مسئله زیاد مانور بدهند و موجب حساسیت روس‌ها شوند. از طرفی روس‌ها سعی دارند از موقعیت به‌دست آمده (روی کار آمدن اوباما) نهایت استفاده را ببرند و دولت جدید آمریکا را از اجرای این طرح منصرف کنند، اما به نظر نمی‌رسد که روسیه و آمریکا در این خصوص به توافقی برسند، بلکه این مساله برای مدتی مسکوت باقی خواهد ماند.

یکی دیگر از اختلافات اساسی و پایه‌ای روسیه و آمریکا گرجستان است. چراکه گرجستان اهميت بسيارى براى روسيه دارد.

از مهمترين اهداف سفر اوباما به روسيه، تلاش براى تمديد مفاد قرارداد استارت2 که طى چند ماه آينده دوره 30ساله آن به اتمام مى‌رسد، بود. مذاکره پيرامون استقرار سامانه ضد موشکى آمريکا در دو کشور اروپاى شرقى چک و لهستان، انعقاد قرارداد ميان مقامات دو کشور براى استفاده از آسمان روسيه براى انتقال نيرو و تجهيزات به افغانستان و تلاش براى جلب توافق روس‌ها براى اعمال فشارهاى بيشتر اقتصادى به ايران از ديگر مواردى بود که در اين سفر مورد مذاکره قرار گرفت.

 کارشناسان معتقدند جزئیات سیاست آمریکا هنوز شکل واقعى خود را نگرفته است. در روابط بین روسیه و آمریکا اولویت‌هایی وجود دارند که مى‌توان به اين موارد اشاره کرد: مقابله با تروریسم، امنیت در خاورمیانه، مسائل مربوط به چین و بسیاری مسائل دیگر.

برخى از تحليلگران معتقدند که هیچ‌کس در جهان قادر نیست از برنامه هسته‌ای ایران جلوگیری کند. تأثیر ایران بر عراق، افغانستان و خاورمیانه کاملاً مشخص است. بنابراين اکنون زمان توافق بین ایران و آمریکا فرا رسیده است. نباید فراموش کرد در زمانی که ناتو ادعای همکاری نظامی با روسیه را داشت و توافقات مربوط به حمل و نقل کالا به افغانستان بین دو طرف انجام مى‌داد، حمله گرجستان با مساعدت ناتو به اوستیای جنوبی صورت گرفت، بنابراين روسیه قادر نخواهد بود در مورد برنامه هسته‌ای ایران تأثیر جدی داشته باشد.

با همه اين حوادث جو بايدن با سفرى که به گرجستان داشت حساسيت‌ها را نسبت به اين سفر  بيش از بيش برانگيخت. سخنرانی بایدن در مجلس گرجستان، پایان بخش سفر سه روزه او، به اوکراین و گرجستان بود که به منظور اطمینان خاطر دادن به متحدان اروپای شرقی مبنی بر پایبندی کامل آمريکا، به حفظ حاکمیت و امنیت آنها، تنظیم شده بود. معاون رئیس‌جمهوری در مذاکرات خصوصی با رهبران و در سخنرانی‌های عمومی در مجلس نمایندگان به این نکته اشاره کرد که هرگونه بهبودی در روابط آمريکا و روسیه به زیان روابط آمریکا با آنها، نخواهد بود.

بایدن در مجلس نمایندگان گرجستان گفت که ما، ایالات متحده، از شما و حرکت شما به سوی یک نظام امن، آزاد و مردم سالار و یک گرجستان دوباره متحد پشتیبانی می کنیم.

سفر ماه قبل اوباما به مسکو باعث نگرانی‌هايی در بین مردم اوکراین و مردم گرجستان شد که آمريکا ممکن است پشتیبانی خود را، از آنها برای پیشرفت روابطش با روسیه که شریک مهم ایالات متحده در مناطق چون کره شمالی و ایران است فدا کند.

 در پى اين سفر وزارت امور خارجه روسیه اعلام کرد مسکو با دقت بسیار سفر معاون رئیس‌جمهوری آمریکا به اوکراین و گرجستان را زیر نظر دارد و به خوبی می‌داند که این انتخاب تصادفی نیست.

آندری نسترینکو، اعلام کرد که مسکو قصد ندارد حق تماس با کشورهای جامعه مشترک‌المنافع را در انحصار خویش نگه دارد، اما ما از جریان این سفر با اطلاع هستیم و مسلما به این نکته نیز واقفیم که زمان و کشورهای در نظر گرفته شده در این سفر تصادفی انتخاب نشده‌اند، و در آخرين اظهار نظر در رابطه بر سر اين مساله، وزارت خارجه گرجستان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد: ورود نیروهای روسی به روستایی در منطقه گوری نشانگر آن است که روسیه درصدد است وارد خاک گرجستان شود.

حال اينکه اوباما فرستاده‌ ويژه‌اى به خاورميانه مى‌فرستند روسيه هم در صدد آن قضيه بر‌مى‌آيد و در موضعى شديدتر در اجلاس چند جانبه نه‌تنها فرستاده ويژه خود بلکه رئيس‌جمهورى روسيه هم به خاورميانه سفر مى‌کند.

روسيه و آمريکا که تا به‌حال از توافق صحبت مى‌کردند اما در عمل نشان مى‌دهد توافقات انجام شده بر بهبود روابط بين اين دو کشور تاثيرى نداشته وحتى حساسيت‌ها را نسبت به خود افزايش داده‌اند که اين اقدام بيشتر از طرف روسيه که به دنبال آمريکاست انجام مى‌شود.