تحریمی که کارساز نیست

دولت محمود احمدی‌نژاد قول داده است تا بسته‌ پیشنهادی جدیدی را طی هفته‌های آینده به مذاکره‌کنندگان غربی ارائه دهد. اما به نظر نمی‌رسد که در این بسته تغییر موضعی از سوی ایران در مقابل خواسته امریکا به وجود آمده باشد. فریده فرهی، کارشناس مسائل ایران در دانشگاه هاوایی معتقد است که اگر موضع امریکا تغییر نکند، ایران به پای میز مذاکره خواهد نشست، اما این حرکت تنها به این دلیل خواهد بود که به مردم خود ثابت کند که حکومت به رسمیت شناخته شده است و لزوما دلیلی برای پاسخ به پیشنهاد امریکا نخواهد بود.

مخالفت‌های پس از انتخابات در ایران احمدی‌نژاد را از نظر سیاسی ضعیف کرده است. خانم فرهی می‌گوید: ایرانی‌ها هرگز نسبت به خطوط قرمز و ضرب‌العجل‌ها به خوبی پاسخ نداده‌اند و هیچ دلیلی وجود ندارد که باوز کنیم که این بار آنها به این مسئله واکنش نشان خواهند داد.

هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه امریکا در یک مصاحبه تلویزیونی که دو هفته قبل منتشر شد خطاب به ایران گفت: این حق شماست که از یک برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای استفاده کنید. اما شما حق چرخه کامل سوخت و بازفرایند چرخه سوخت را تحت کنترل خودتان ندارید. اما هم دولت ایران و هم اپوزیسیون در ایران بر این باورند که که ایران مانند سایر امضاکنندگان پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای، از حق غنی‌سازی اورانیوم تا سطح مورد نیاز برای سوخت رآکتور و تحت نظارت سازمان بین‌المللی انرژی اتمی برخوردار است. خانم فرهی می‌گوید: در میان سیاست‌مداران ایرانی در این زمینه هیچ اختلافی وجود ندارد. دولت پیشین ایران در زمینه سرعت برنامه‌های هسته‌ای از خود انعطاف نشان داد، اما در اصل ماجرا هیچ تغییری ایجاد نکرد. برای هیچ یک از رهبران ایرانی این مسئله قابل قبول نیست که توافقی را بپذیرد که در آن از حقوقی که سایرین برخوردارند، برخوردار نباشد.

برنامه هسته‌ای ایران تحت نظارت آژانس انجام می‌شود. دنیس بلر، مدیر اطلاعات ملی امریکا به تازگی در گزارشی به کنگره نوشت که بعید است که ایران بتواند به قابلیت تکنولوژیک برای دستیابی به سلاح هسته‌ای تا سال 2013 برسد. او در ادامه خاطر نشان کرد که بررسی‌ها نشان می‌دهد که ایران هنوز برای دست‌یابی به سلاح هسته‌ای تصمیمی اتخاذ نکرده است و بعید است که با توجه به نظارت شدید بین‌المللی اقدام به چنین کاری کند. اما با وجود جمهوری‌خواهان جنگ‌طلبی که برنامه هسته‌ای ایران را خطری فزاینده توصیف می‌کنند و همچنین اسرائیلی‌هایی که تهدید به اقدام نظامی پیشگیرانه می‌کنند، دولت اوباما تحت فشار قرار دارد تا بتواند تعامل با ایران را به نتیجه برساند.

تحریم‌های تاثیر‌گذار تنها درصورتی کارساز خواهند بود که توسط شرکای اقتصادی ایران نیز اعمال شوند. مشکل امروز برای مقابله با این تحریم‌ها در ایران همین است چراکه چین و روسیه برنامه هسته‌ای ایران را خطری جدی نمی‌دانند. همچنین مسئله تحریم بنزین نیز چندان موثر نخواهد بود چراکه بعید به نظر می‌رسد که عراق و ترکیه در چنین اقدامی همکاری کنند، از سوی دیگر استفاده از نیروی دریایی برای محاصره می‌تواند به سادگی جنگی را رقم بزند که ارتش امریکا از آن دوری می‌کند.

اما حتی اگر به نحوی تحریم‌های فلج‌کننده اعمال شود، احتمالاً تهران عقب‌نشینی نخواهد کرد. دکتر گری سیک، استاد دانشگاه کلمبیا و کارشناسی پیشین امور ایران در شورای امنیت ملی آمریکا معتقد است که اگر بند آوردن منابع بنزین ایران امکان‌پذیر باشد، این احتمال وجود دارد که ظرفیت پالایش موجود ابتدا برای رفع نیاز نیروهای امنیتی اختصاص داده شود، کسانی که بیش از همه از چنین تحریمی آسیب خواهند دید، شهروندان ایرانی خواهند بود که ما با آنها همدردی می‌کنیم. شما می‌توانید استدلال کنید که این تحریم‌ها ممکن است آنها را تحریک کند تا دست به شورش بزنند، اما احتمال بیشتری وجود دارد که اگر سهمیه بنزین ایرانی‌ها ناگهان نصف شود، آنها از دست غرب عصبانی شوند.

فرهی نیز اشاره می‌کند  که ایران از اوایل سال 2007 با تنوع بخشیدن به منابع تأمین بنزین، حرکت به سمت بهسازی پالایشگاه‌ها و تحقق نظام سهمیه‌بندی گسترده، خود را برای تحریم بنزین از سوی امریکا آماده کرده است و تمام اینها حکومت را در اداره مسائل ناشی از کاهش واردات بنزین کمک خواهد کرد.

بنابراین غرب در چنین شرایطی چه می‌تواند بکند؟ برخی از ناظران مسائل ایران پیشنهاد می‌کنند که با وجود آشوب‌های پس از انتخابات، دولت اوباما باید ساعتش را دوباره تنظیم کند. یکی از اعضای مؤسسه کارنگی معتقد است که ما باید بگذاریم شکاف میان نخبگان سیاسی و اختلافات میان مردم و حکومت توسط خودشان افزایش پیدا کند،  ناپلئون هم گفته بود که  اگر دشمنت خود را تخریب می‌کند، مداخله نکن. حقیقت این است، ما نمی‌دانیم تحریم بنزین چه نتایجی به بار می‌آورد و مهم‌ترین امور برای ما باید این باشد که هیچ آسیبی به چشم‌اندازهای تغییر سیاسی در ایران نرسد.

این مسائل را تحلیلگران راحت‌تر از روسای جمهور به زبان می‌آورند. گری سیک می‌گوید: خیلی‌ها به اوباما فشار می‌آورند که ضرب‌الاجلی معین کند و اقدامات اساسی انجام دهد. سیک می‌گوید دولت اوباما احتمالاً هیچ گزینه مناسبی در اختیار ندارد مگر اینکه به پیگیری دیپلماسی ادامه دهد، اما بسیار دشوار است که آن را به مردمی بقبولاند که یک صدا فریاد می‌زنند: کاری کن.