اصلاحات قانون اساسی ترکیه، گامی‌جدید به سوی دمکراسی
دیپلماسی ایرانی: اصلاحات قانون اساسی ترکیه که با رای مثبت مردم در همه پرسی تایید شد، گام جدیدی از سوی حزب عدالت و توسعه برای استقرار دمکراسی در این کشور و کوتاه کردن دست نظامیان از امور سیاسی به حساب می‌آید. اما این اصلاحات از سوی احزاب رقیب به شدت به چالش کشیده شده است. دیپلماسی ایرانی مسائل مربوط به این رفراندم را در گفت‌و‌گو با دکتر رحمان قهرمان پور پژوهشگر مرکز مطالعات خاورمیانه بررسی کرده است:
مخالفان اصلاحات قانون اساسی در ترکیه حزب حاکم را به محدود کردن دمکراسی و اسلامیزه کردن ترکیه متهم می‌کنند. این اتهامات چقدر پایه و اساس دارد؟
عمده مخالفت‌ها با رفراندم قانون اساسی بیشتر به این دلیل بود که مخالفان تصور می‌کردند که رای مثبت مردم به این رفراندم باعث تقویت حزب عدالت و توسعه (آ ک پ) و شخص اردوغان منجر خواهد شد. در این که محتوای اصلاحات دمکراتیک است، کمتر کسی بحث دارد. تقریبا اتفاق نظر وجود دارد که مواد اصلاح شده قانون اساسی ترکیه ناقض و محدود کننده دمکراسی نیست. به هر حال انتصاب بخشی از اعضای دادگاه قانون اساسی اتفاقی است که قبلا هم در ترکیه می‌افتاده. تغییری که ایجاد شده این است که تعداد اعضای دادگاه قانون اساسی را بیشتر کردند و نقش پارلمان را در انتخاب این افراد افزایش دادند. درباره شورای عالی قضات و وکلا هم بحث انتخاب از سوی دولت مطرح نیست، بلکه مجموعه‌ای از قضات این اعضا را انتخاب خواهند کرد. بنابراین در این نکته اجماع نظر وجود دارد که اصلاحات انجام شده در قانون اساسی ترکیه دمکراتیک است.
اسلامیزه شدن بحث جدیدی نیست. از زمان به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه و پیشتر حزب رفاه و فضیلت بحث اسلامیزه شدن ترکیه همیشه مطرح بوده است و لائیک‌ها همواره از این موضوع برای ترساندن مردم و افزایش آرای خود استفاده می‌کردند. سال‌های گذشته با توجه به فضای پیرامونی ترکیه و مسائل مربوط به درگیری‌ها در بوسنی و هرزگوین، این تبلیغات تا حدی اثربخش بود و مردم می‌ترسیدند که ترکیه هم دچار نوعی اسلام‌گرایی افراطی شود. اما از سال 2000 به این طرف که فضای نظام بین‌الملل آرام‌تر شده است، این موضوع یعنی متهم کردن اسلام‌گراها به اسلامیزه کردن جامعه ترکیه دیگر چندان تاثیری ندارد. کما اینکه در رفراندم دیروز هم دیدیم که علی‌رغم تلاش گسترده گروه‌های لائیک و احزاب سکولار برای متهم کردن حزب عدالت و توسعه به اسلامیزه کردن این ترفند جواب نداد. تا جایی که حزب اپوزیسیون اصلی یعنی جبهه خلق مجبور شد وارد موضوعات حساسی مثل مسئله حجاب شود و از آزاد شدن حجاب در دانشگاه‌های ترکیه حمایت کند.
این مسائل نشان می‌دهد که بحث اسلامیزه کردن ترکیه بیش از آن که واقعیت داشته باشد حربه‌ای بوده که احزاب رقیب علیه حزب عدالت و توسعه استفاده کردند.
تاثیر این اصلاحات بر روند دمکراتیزاسیون ترکیه چیست؟
اصلاحات قانون اساسی بر روند دمکراتیزاسیون ترکیه تاثیر بسیار مثبتی دارد. بندی در قانون اساسی 1980 بود که کسانی که در کودتای 1980 دخالت داشتند نمی‌توانند محاکمه شوند. این ماده‌ای غیردمکراتیک بود و در جریان این اصلاحات حذف شد. یا ماده ای که به ممنوعیت محاکمه نظامیان در محاکم غیرنظامی مربوط است. این ماده جدیدی است که فضا را برای کاهش قدرت نظامیان مساعد می‌کند و باعث حرکت سریع‌تر ترکیه به سمت دمکراسی می‌شود.
به خاطر موفقیت دولت ترکیه در عرصه‌های مختلف و محبوبیت اردوغان در میان مردم بوده است که مردم به اصلاحات مورد حمایت دولت و حزب عدالت و توسعه رای مثبت دادند یا حزب عدالت و توسعه برای قدرت گرفتن بیشتر و ماندن در صحنه ترکیه این اصلاحات را مطرح کرده است؟
در عمل تفکیک این مسئله بسیار سخت است. نکته‌ای که وجود دارد این است که احزابی که مخالف رای مثبت به رفراندم بودند، یعنی حزب جبهه خلق و حزب حرکت ملی، احزابی سکولار بودند و رقیب جدی حزب عدالت و توسعه به حساب می‌آمدند. اما در طرف دیگر ماجرا اصلی‌ترین حزبی که از اصلاحات حمایت می‌کرد، حزب عدالت و توسعه بود. بنابراین می‌شود با مقداری خطا گفت که نقش حزب عدالت و توسعه و موفقیت‌های آن در جلب آرای مردم بیشتر بوده است. به نظر می‌رسد مردم بیشتر به کارهایی که حزب عدالت و توسعه انجام داده است رای داده‌اند.
بعد از این رفراندم دو موسسه نظرسنجی اعلام کردند براساس تحقیقات آن‌ها تنها 25 درصد مردم ترکیه آگاهانه در این همه پرسی شرکت کردند، با توجه به فضای اجتماعی ترکیه به نظر شما این نظرسنجی چقدر به واقعیت نزدیک است؟
در ترکیه بحث‌های زیادی در این رابطه مطرح شد که آیا مردم ترکیه از محتوای این همه پرسی آگاه هستند یا نه. جامعه ترکیه جامعه کاملا غربی نیست، به هرحال بخشی از مردم ترکیه در روستاها زندگی می‌کنند، کار کشاورزی می‌کنند و غیره، با وجود این که نرخ باسوادی در ترکیه بسیار بالا است و نزدیک به صددرصد مردم با سواد هستند اما با این حال بخش‌هایی از جامعه هستند که میزان آگاهی آن‌ها از مسائل سیاسی پایین است و این در همه کشورهای دنیا وجود دارد. اما این دلیلی بر این نیست که حزب عدالت و توسعه مردم را در جریان اصلاحات قرار نداده است. بحث‌های مفصلی در مطبوعات و رادیو و تلویزیون ترکیه درباره ابعاد حقوقی و سیاسی این اصلاحات انجام شده، اما همیشه در جامعه افرادی وجود دارند که نه روزنامه می‌خوانند و نه به برنامه‌های رادیو و تلویزیون توجه می‌کنند.
نظر شما :