مزدوران قرن بیست و یکم

در آمریکا ضرب‌المثل مشهوری وجود دارد که می‌گوید «جنگ مهم‌تر از آن است که به ژنرال‌ها واگذاشته شود.» اما در سایه تحولات جدیدی که در شیوه درگیری‌های نظامی در قرن بیست و یکم به وجود آمده است، بهتر است از این بعد این ضرب‌المثل را این گونه تغییر داد: «جنگ مهم‌تر از آن است که به شرکت‌های خصوصی واگذاشته شود.»

هر چند طرح پنتاگون برای به کارگیری یک نیروی شبه‌نظامی خصوصی برای تأمین امنیت حساس‌ترین نقاط شهر بغداد باعث تعجب بسیاری از مردم عراق شده است، اما این امر به واقع تنها نمونه دیگری از تحول جدیدی است که در صحنه درگیری‌های نظامی قرن بیست و یکم به وجود آمده است: ظهور شرکت‌های خصوصی فعال در زمینه ارائه خدمات نظامی.

این شرکت‌ها که تحت عنوان «شرکت‌های نظامی خصوصی» فعالیت می‌کنند، صورت امروزی نیروهای مزدور هستند که از قدیم در صحنه درگیری‌های نظامی فعال بوده‌اند. این شرکت‌ها از شرکت‌های مشاوره کوچک که توصیه‌های ژنرال‌های بازنشسته را به موکلانشان عرضه می‌کنند تا شرکت‌های چند ملیتی بزرگتری که یگان‌های کماندویی بزرگ و کوچک را به مشتریان‌شان اجاره می‌دهند، شامل می‌شود.

در حال حاضر صدها شرکت این‌چنینی در بیش از 50 کشور جهان فعال هستند که در مجموع دارای گردش مالی 100 میلیارد دلار در سال هستند. جرمی ساهیل روزنامه‌نگار برجسته مجله نیشن، در تازه‌ترین کتاب خود تحت عنوان «بلک‌واتر: ظهور قدرتمندرین ارتش مزدور جهان» مراحل تکوین و گسترش یکی از بزرگترین شرکت‌های خصوصی نظامی را پی می گیرد و به نقشی که این شرکت در جنگ آمریکا علیه تروریسم، به ویژه در عراق ایفا کرده، می‌پردازد.

به نوشته ساهیل، حتی قدرتمندترین ارتش جهان نیز هر روز بیش از روز قبل برای فعالیت خود به چنین شرکت‌هایی اتکا می‌کند. تنها بین سال‌های 1994 تا 2002 میلادی، پنتاگون بیش از 3 هزار قرارداد با شرکت‌های خصوصی نظامی منعقد کرده است. شرکت‌هایی چون هالیبرتون و بلک‌واتر، اکنون در تأمین خدمات لجستیکی کلیه لشکرکشی‌های آمریکا نقشی حیاتی ایفا می‌کنند.

به این ترتیب شرکت‌هایی چون بلک‌ واتر به قدرتی بی حد و مرز دست پیدا می‌کنند و در عین حال هیچ مرجعی نیز برای نظارت بر فعالیت چنین شرکت‌هایی وجود ندارد. به نوشته ساهیل، بلک‌واتر اکنون بیش از 2300 سرباز فعال در 9 کشور جهان دارد و در مجموع نیز 21 هزار نیروی نظامی کارکشته در اختیار دارد که می‌تواند آن‌ها را به هر نقطه‌ای از جهان اعزام کند. هلی‌کوپترهای نظامی و بیش از 20 فروند هواپیمای نظامی و باربری ناوگان بلک‌واتر را تکمیل می‌کنند. پایگاه سه هزار هکتاری این شرکت در کارولینا بزرگترین پیگاه نظامی خصوصی جهان محسوب می‌شود.این شرکت سالانه آموزش ده‌ها هزار نیروهای نظامی و امنیتی آمریکا و دیگر کشورها را بر عهده دارد و برنامه‌های آموزش نظامی در بیش از 200 دانشگاه آمریکا را در اختیار خود گرفته است. در حال حاضر ارزش قراردادهای بلک‌واتر تنها یا ارتش آمریکا بالغ بر 500 میلیون دلار می‌شود که باید بودجه مخفی سازمان‌های اطلاعاتی و قراردادهای بلک‌واتر با دولت‌ها  و موسسات خارجی را هم به این رقم اضافه کرد.

اما شاید هیچ چیزی بهتر از جنگ عراق نقش روزافزون شرکت‌هایی مانند بلک‌واتر را در درگیری‌های نظامی نشان ندهد. در حال حاضر شرکت‌های نظامی خصوصی در همه جنبه‌های لشکرکشی نظامی آمریکا به عراق، از تامین جا و غذا برای سربازان تا تعمیر و نگهداری بمب‌افکن‌های B-2 نقشی فعال ایفا می‌کنند. در واقع، به ازای هر 10 سرباز آمریکایی یک کارمند شرکت‌های نظامی خصوصی در عراق فعالیت می‌کند (این رقم در جریان جنگ نخست خلیج‌فارس در سال 1991 یک کارمند به ازای هر 100 سرباز بود).

ساهیل در کتاب خود با توضیح مراحل کوین و گسترش شرکت بلک‌واتر، نشان می‌دهد که چگونه این شرکت به یکی از بزرگترین برندگان جنگ آمریکا علیه تروریسم در دوران پس از یازده سپتامبر بدل شد.

بلک‌واتر مدت کوتاهی پس از 11 سپتامبر، قراردادی 5.4 میلیون دلاری برای تأمین امنیت مقر سیا در کابل با دولت آمریکا امضا کرد و سپس با اشغال عراق از سوی آمریکا، قراردادی 27 میلیون دلاری برای تأمین امنیت پل برمر، فرماندار نظامی عراق، با پنتاگون امضا کرد. به این ترتیب نه ارتش آمریکا و نه نیروهای امنیتی عراقی، بلکه شرکت بلک‌واتر حفاظت از بلندپایه‌ترین مقام آمریکایی حاضر در عراق را عهده‌دار شد.

اما مشکل اصلی در زمینه فعالیت شرکت‌هایی چون بلک‌واتر، خلایی قانونی است که باعث شده شرکت‌هایی چون بلک‌واتر به رغم قدرت بی‌حد و مرزشان، به هیچ نهاد و مرجعی در سطح ملی و بین‌المللی پاسخگو نباشند. به همین خاطر در حالی که بسیاری از این شرکت‌های نظامی خدمات خود را به رژیم‌های دیکتاتور، گروه‌های شورشی و کارتل های مواد مخدر عرضه می‌کنند، هیچ راهی برای پیگیری تخلفات آن‌ها وجود ندارد.

علاوه بر شرکت‌هایی که خدمات خود را به چنین مشتریانی عرضه می‌کنند، حتی شرکت‌های طرف قرارداد دولت و ارتش آمریکا هم با وجود تخلفات فراوان در زمینه حقوق‌بشر و رفتارهای غیرانسانی، همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهند. به رغم گزارش‌های فراوانی که در مورد رفتار غیرانسانی نیروهای بلک واتر در عراق و شرکت‌هایی چون تیتان و سی اِی جی آی در زمینه شکنجه زندانیان ابوغریب وجود دارد، این شرکت‌ها بدون پاسخگویی به هیچ نهادی همچنان فعالیت می‌کنند.

شرکت‌هایی چون بلک‌واتر در حال حاضر از نوعی مصونیت قضایی در دادگاه‌های کشور عراق برخوردارند و در عین حال ادعا می‌کنند که شکایت علیه آن‌ها در دادگاه‌های فدرال آمریکا نیز قابل رسیدگی نیست، چرا که آن‌ها جزئی «نیروهای نظامی» آمریکا در عراق هستند. به این ترتیب تاکنون حتی یک نفر از کارمندان و سربازان شرکت‌هایی چون بلک‌واتر به خاطر رفتارهای غیرقانونی خود محاکمه نشده است و شرکت‌های نظامی خصوصی در یک سیاه‌چاله حقوقی به فعالیت خود ادامه می‌دهند.

کتاب « بلک‌واتر: ظهور قدرتمندرین ارتش مزدور جهان» یکی از معدود کتاب‌هایی است که فعالیت این شرکت‌های خصوصی را که مزدورهای قرن بیست و یکم محسوب می‌شوند، در معرض قضاوت افکار عمومی قرار داده است. این کتاب که به محض انتشار به فهرست کتاب‌های پرفروش نیویورک‌تایمز راه یافت، باعث ایجاد بحث‌هایی جدی در مورد فعالیت شرکت‌هایی چون بلک‌واتر شده است و می‌تواند زمینه را برای تصویب قوانینی در جهت کنترل قدرت بی‌حد و حصر این ارتش‌های مزدور فراهم کند.