در دفاع از منع گسترش بمب اتم

 

 

تکثبر بمب اتم، سلاح‌هاى هسته‌اى، سلاح‌هاى کشتار‌جمعى در کل و نيز احتمال ترسناک وقوع يک درگيرى هسته‌اى از نشانه‌هاى اصلى سياست و امنيت بين‌المللى در اواسط و اواخر قرن بيستم بوده است. پايان جنگ جهانى دوم و جنگ سرد تأثيرات عميقى بر جامعه جهانى بر جاى گذاشته است و ثابت کرده است که سلاح‌های کشتار جمعی به طور کلی، مهم‌ترین تهدید موجود علیه کشورها هستند.

 

اما قرن بیست و یکم امنیت بین‌المللی را با چالش‌های تازه‌ای روبرو ساخته است. از میان این چالش‌ها، تروریسم بین‌المللی مهم‌ترین و فوری‌ترین مانعی است که سر راه امنیت جهانی قرار دارد. تکثیر سلاح‌های هسته‌ای چه به صورت افقی و چه به صورت عمودی، شانس دستیابی گروه‌های تروریستی خطرناکی چون القاعده را برای دستیابی به این سلاح‌ها افزایش می‌دهد.

 

تخمین‌ها نشان می‌دهد که در صورت وقوع چنین اتفاقی و انفجار یک بمب اتمی به قدرت تنها 1 هزار تن تی‌ان‌تی (بمب اتمی انفجاری در ناگازاکی دارای قدرتی معادل 21 هزار تن تی‌ان‌تی بود) در یکی از شهرهای بزرگ جهان، شمار تلفات بی‌واسطه حادثه به صدها هزار نفر بالغ می‌شود. احتمالاً تنها همین تهدید کافی است تا همگی ما درباره آینده گسترش و تکثیر سلاح‌های هسته‌ای به گونه‌ای جدی فکر کنیم.

 

ژوزف سیرینسیون نیز در کتاب تازه خود، توجه خویش را به گونه‌ای جدی معطوف به گذشته و آینده سلاح‌های هسته‌ای و نیز روند تکامل فعلی قوانین منع تکثیر و شانس این قوانین برای موفقیت در دستیابی به اهداف خود (عدم گسترش سلاح‌های هسته‌ای و نابودی بمب‌ها و کلاهک های موجود هسته‌ای) می‌کند.

 

سیرینسیون که کتاب خود را با اتکا به اسناد و مدارکی مهم و مستدل و اطلاعاتی دست اول به رشته تحریر درآورده است، وضعیت گذشته و حال سلاح‌های هسته‌ای را با دقت و بینش ژرفی مورد کاوش قرار داده است. اما رویکرد سیرینسیون برای بررسی وضعیت سلاح‌های هسته‌ای در آینده، بسیار محدود وکوته‌بینانه است.

 

سیرینسیون در این زمینه با اتکا به رویکردی صرفاً عددی و کمیتی، با فهرست کردن کشورهایی که از زمان تصویب پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) در سال 1970 از نابودی زرادخانه‌های اتمی و شیمیایی و میکربی خود خبر داده‌اند و همچنین کشورهایی که اعلام کرده‌اند برنامه تسلیحات هسته‌ای خود را تعطیل کرده‌اند، روند پیشرفت پیمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای را مثبت ارزیابی می‌کند و نسبت به دستیابی کامل به اهداف این پیمان ابراز خوشبینی و امیدواری می‌کند. این در حالی است که رویکردی کیفی و بررسی دقیق شواهد موجود امری خلاف این را نشان می‌دهد.

 

نویسنده کتاب خود را از نخستین کشفیات هسته‌ای در دهه 1930 آغاز می‌کند و تاریخ رشد و تکامل این سلاح‌ها را تا رویارویی ایران و آمریکا بر سر برنامه هسته‌ای ایران پی می‌گیرد. سیرینسیون با آشکارسازی تکنولوژی‌ها، استراتژی‌ها و سیاست‌هایی که منجر به گسترش زرادخانه سلاح‌های هسته‌ای جهان شده‌اند، از جهان پشت پرده تسلیحات هسته‌ای پرده بر می‌دارد و از خطر روزافزون دستیابی گروه‌های تروریستی به سلاح‌های هسته‌ای سخن می‌گوید.

 

سیرینسیون همچنین با توضیح دقیق دلایل چشم‌پوشی بعضی کشورها از پیگیری یک برنامه تسلیحات هسته‌ای، تلاش می‌کند تا خطوط کلی برنامه‌ای در جهت دستیابی به راه‌حلی برای مشکل اصلی پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را بررسی کند: ایجاد توازنی میان دیپلماسی و قدرت که به کاهش پیوسته حجم زرادخانه‌های اتمی منجر خواهد شد.

 

محمد البرادعی، رئیس آژانس انرژی اتمی سازمان ملل و برنده جایزه صلح نوبل در سال 2005، درباره کتاب «خطر بمب: تاريخچه و آينده سلاح‌هاى هسته‌اى» می‌گوید: «سیرینسیون به درستی در این کتاب این گونه نتیجه‌گیری می‌کند که کاهش خطر هسته‌ای در قرن بیست و یکم تنها از طریق استراتژی‌های نظامی و انرژی هسته‌ای قابل دستیابی نیست، بلکه ما باید به ناچار به حل مشکلاتی سیاسی و ریشه‌ای بپردازیم که همه این رقابت‌ها در جهت دستیابی و گسترش سلاح‌های هسته از آن سرچشمه می‌گیرد.»

 

با این حال سیمونا سوآره، تحلیل‌گر مرکز مطالعات امنیتی و بین‌المللی واشنگتن، تأکید بیش از حد سیرینسیون بر امکان اجرای یک سناریوی هسته‌ای از سوی گروه‌های تروریستی را به عنوان یکی از نقاط ضعف کتاب محسوب می‌کند و دراین‌باره می‌نویسد: «دستیابی گروه‌های تروریستی به سلاح‌های هسته‌ای چه به لحاظ فنی و چه به لحاظ عملی، بسیار دشوار است. این در حالی است که سلاح‌های بیولوژیک (میکروبی) و شیمیایی که در مقایسه با سلاح‌های هسته‌ای با تکنولوژی بسیار پایین‌تری قابل تهیه و دستیابی هستند و در عین حال به لحاظ تلفات انسانی به همین اندازه خطرناک هستند، برای تروریست‌ها از جذابیت بسیار بیشتری برخوردار هستند.»

 

اما در نهایت درباره کتاب «خطر بمب...» باید گفت که سال‌ها تجربه مولف آن که از اعضای فعلی شورای روابط خارجی آمریکا و رئیس سابق دپارتمان منع گسترش تسلیحات هسته‌ای در مرکز تحقیقاتی کارنگی بوده است، باعث شده است تا در نهایت کتاب علاوه بر این که منبع اطلاعاتی خوبی برای علاقمندان و دانشجویان محسوب ‌شود و به آن‌ها درک روشنی در زمینه تسلیحات اتمی دهد، نکات مفیدی را نیز برای تصمیم‌گیرندگان و سیاست گذاران عرصه‌های ملی و بین‌المللی فراهم کند تا شاید هر چه بیشتر از چشم انداز وقوع یک درگیری اتمی دیگر دور شویم.

 

Bomb Scare: The History and Future of Nuclear Weapons (Hardcover)
by Joseph Cirincione

Hardcover: 224 pages

Publisher: Columbia University Press (January 30, 2007)

Language: English

ISBN-10: 0231135106