ایران در قلعه اربیل

نویسنده: اردشیر پشنگ

اعتماد : البته که همیشه عدو سبب خیر نیست اما گویی این بار عدویی که نامش داعش است یک بار دیگر در نقش یک خیر ناخواسته عمل کرده است چراکه از یکسو خطر افزایش پیشروی اش باعث تسریعِ روند تشکیل دولت عراق شده و از سوی دیگر باعث ایجاد یک اجماع قابل توجه منطقه یی و فرامنطقه یی برای توجه دوباره به عراق به نسبت رها شده سال های اخیر و نیز تروریسم افسارگسیخته منطقه شده است. سفر دکتر محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور به عراق و دیدار با مقامات ارشد این کشور و نیز مرجعیت و سپس انجام سفر به اربیل و دیدار با برخی رهبران و مقامات کرد عراقی را می توان در همین چارچوب ارزیابی کرد. در خصوص اهمیت این سفر در نوشتار پیش رو به چند نکته مختلف اشاره می شود:
    
 1- ارتقای سطح روابط دیپلماتیک تهران -اربیل
دکتر ظریف بلندپایه ترین مقام سیاسی ایران است که به طور رسمی وارد اربیل شده است و همین امر خبر از گشایش سطح جدیدی از روابط دیپلماتیک میان تهران و اربیل و تلاش طرفین برای گسترش روابط است. این امر زمانی اهمیتی دو چندان می یابد که دریابیم طی سال های اخیر ترکیه رقیب جدی ایران حضور دیپلماتیک فعالانه تری داشته است به نحوی که شاهد سفرهای متعدد احمد داود اوغلو، وزیر وقت خارجه و نیز سفر رجب طیب اردوغان، نخست وزیر وقت این کشور به کردستان عراق بوده ایم که به تبع این میزان تعدد سفر و سطح روابط دیپلماتیک تاثیر مستقیمی در ارتباطات سیاسی و منطقه یی و نیز میزان تبادلات اقتصادی داشته است که جا دارد ایران اینک با این اقدام خود آهنگ کندتر گسترش روابطش با کردهای عراقی در مقایسه با روابطش با شیعیان عراق و نیز روابط اربیل – آنکارا را سریع تر کند.
    
 2- ایران نخستین حامی کردهای عراق
مسعود بارزانی در کنفرانس مطبوعاتی اش گفت: «پس از حمله داعش به سرحدات اقلیم کردستان (زومار، شنگال و جلولا) اربیل از همه کشورها تقاضای کمک کردیم و اما این ایران بود که به عنوان نخستین کشور کمک های موثر نظامی و انسان دوستانه اش را راهی کردستان کرد.» این امر مطمئنا به طرفین و به خصوص مقامات اقلیم کردستان این واقعیت را یادآوری می کند که با وجود برخی مشکلات و سردی گاه به گاه در روابط طرفین، اما ایران همچنان در مواقع بحرانی می تواند یک حامی و پشتیبان مهم برای کردهای عراق باشد امری که سال ها پیش از این در خصوص مساله حلبچه هم خود را به خوبی نشان داده بود. در حالی که ترکیه عملاو به خصوص در روزهای نخست بحران چندان در این حوزه (از منظر سیاست های اعلامی) فعال به نظر نمی رسید. لذا طرفین باید پس از این روی این نکات مثبت همکاری و همراهی بیشتر تاکید کنند.
    
3- نقش مثبت میانجیگرایانه ایران در عراق
 نکته مهم دیگر از سفر ظریف به بغداد و اربیل، نشان دادن ظرفیت بالای ایران برای کاستن از اختلافات گروه های مختلف سیاسی این کشور در تشکیل دولت جدید و عبور از بحران های جاری است. حمایت از لزوم تغییر در سپهر سیاسی عراق و همگامی ایران با بیشتر گروه های سیاسی اعم از شیعی، سنی، کرد و نیز مرجعیت عالی مقام یک اقدام قابل توجه هفته های اخیر ایران در عراق بود که در انتخاب «حیدر العبادی» نقش تعیین کننده یی داشته است. رضایت نسبی همه گروه ها از این انتخاب و حمایت قاطع ایران از آن نیز حاکی از نقش مثبت ایران در این برهه مهم بوده است.
    
 4- ایران موازنه دهنده اربیل - بغداد
اما مساله مهم دیگر که می تواند در زمره توانمندی های مثبت ایران قرار بگیرد ایفای نقش بالانسر در روابط و تنشها و اختلافات موجود میان کردها و دولت مرکزی این کشور است. دکتر ظریف هرچند از ضرورت حفظ تمامیت ارضی عراق صحبت کرد که به معنای مخالفت احتمالی ایران با طرح استقلال و رفراندوم در کردستان عراق می تواند تفسیر شود اما همزمان تاکید کرد ایران از هرگونه توافق میان کردها و دولت مرکزی با هر مفادی که باشد حمایت کامل می کند. می توان از این جمله وی نوعی ظرافت دیپلماتیک برای بسته نگه نداشتن در هر احتمالی برداشت کرد.
    
 5- لزوم بازبینی در بازسازی روابط با همه گروه های عراقی
کاملاپیداست که جمهوری اسلامی ایران باید در دوره جدید (پس از حمله داعش) به نقاط ضعف و کم کاری های پیشین در بین النهرین مروری دوباره داشته باشد و همزمان با روابط بسیار گرمش با شیعیان این کشور، هم به آهنگ نسبتا کندتر روابطش با اربیل شتاب بیشتری ببخشد و هم به خصوص یک بازبینی جدی برای ایجاد و تقویت رابطه با اعراب سنی عراق داشته باشد. این امر تاثیر قابل توجهی در سرنوشت آتی عراق و نیز منافع یا تهدیدات احتمالی علیه ایران در آینده خواهد داشت.
    
پژوهشگر مهمان در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه*