اشغال موصل، اراده داعش است یا ترکیه؟

دیپلماسی ایرانی: یک سال از تسلط داعش بر موصل گذشت. در همین ایام و بحبوحه گرمای تابستان بود که داعش ظرف کمتر از 24 ساعت موصل را به اشغال خود در آورد و برای تصرف بغداد و دیگر شهرهای عراق خیز برداشت که البته ناکام ماند و محصور به موصل محیط پیرامون آن باقی ماند. اخیرا تکریت از دست داعش خارج شد اما به دلایل بسیار عملیات پاکسازی داعش در دیگر مناطق پیرامون تکریت متوقف شد تا این که باز هم ظرف 24 ساعت داعش رمادی، مرکز الانبار را به تصرف خود در آورد.

از آن سو در سوریه نیز داعش بخش عمده ای از خاک این کشور را به تصرف خود در آورده و اکثر مناطقی که پیش از این تحت کنترل مخالفان اسد بود به تصرف داعش در آمده است. داعش مرزهای میان عراق و سوریه را برداشته و برای خود حکومت خودمختار بی حساب و کتابی به راه انداخته و بر آن نام خلافت اسلامی گذاشته است! حکومتی که به نظر می رسد موصل را به عنوان پایتخت خود انتخاب کرده است. موصل با 2.5 میلیون نفر جمعیت (قبل از اشغال توسط داعش) مهمترین شهر در شمال غرب عراق و شرق سوریه محسوب می شود. مناطقی که عموما سنی نشین هستند و وقتی که نیروهای داعش از مرزهای عراق گذشتند و وارد آن شدند در مقابل نگاه های حیرت زده جهانیان اهالی این شهر برای آنها دست زدند و هلهله کردند.

یک سال از تصرف موصل توسط داعش می گذرد در حالی که هیچ اراده ای برای آزادی آن مشاهده نمی شود و حتی می توان گفت در افق نیز اراده ای برای آزادی آن نیست. ائتلاف کذایی ایالات متحده برای جنگ با داعش نیز تا به حال هم کوچک تر شده هم انگیزه ای برای مبارزه با آن ندارد. از سویی مناطقی که داعش زیر سایه بمباران های این ائتلاف تصاحب کرده شبهات بسیاری را نسبت به کارایی آن به وجود آورده است. داعشی که زیر سایه همین ائتلاف جنوب لیبی را به تصرف خود در آورده و سودای پیش روی در مغرب، الجزایر، تونس و مصر را دارد. در حالی که ائتلاف ادعا می کند تا به حال دو میلیارد دلار صرف مبارزه با داعش از طریق حملات هوایی اش کرده این سوال مطرح است که آیا واقعا مبارزه با یک گروهی که به گفته آمارهای مختلف غربی تنها 15 هزار نفر نیرو دارد، تا این اندازه هزینه بر است؟ آیا داعش این قدر قدرتمند است که ائتلاف توان از بین بردن آن را ندارد؟ چگونه است که داعش ظرف 24 ساعت شهرها را به تصرف خود در می آورد اما برای اخراجش از آن مناطق روزها و ماه ها زمان لازم است؟

اکنون که یک سال از اشغال موصل گذشته روشن شده است که در باقی ماندن ماندن این شهر به دست داعش اراده ای خارجی وجود دارد. این اراده خارجی نه تنها کمک کرده داعش موصل را حفظ کند بلکه کمک می کند به فکر مناطق دیگر جهان نیز بیفتد. یکی از قدرتمندترین این حامیان ترکیه است. حمایت ترکیه از داعش به دلیل وجود خود داعش نیست بلکه دلایل دیگری را در خود نهفته دارد. اولا، داعش را باید از چند زاویه دید. داعش یک جریان یک دست نیست بلکه به گواه بسیاری از گزارش های امنیتی و افراد دست اندرکار یک گروه چند لایه است. لایه بیرونی آن سلفی است که وحشی گری هایی که می بینیم را انجام می دهد. لایه میانی آن را جریان های فرصت طلبی تشکیل می دهد که مثل ماسه روان اتحادشان با داعش شدت و ضعف دارد، مثل بقایای حزب بعث که اگر چه خود سکولار هستند اما برای بازگشت به قدرت دست به ائتلاف مقطعی با داعش زده اند. یک بار با آن اختلاف پیدا می کنند و به جنگ با آن بر می خیزند، مثل زد و خوردی که بعد از اشغال موصل به وجود آمد، یک بار با آن متحد می شوند و در انجام جنایت های آن شریک می شوند مثل فاجعه اسپایکر. اما هسته درونی آن گرایش به اخوان المسلمین دارد. اخوان المسلمینی که بعضی از شاخه های آن بعد از تحولات مصر و کودتای نظامی علیه محمد مرسی و سرکوب شدید اعضای آن در این کشور متمایل به افراط گرایی شده و اکنون تلاش دارد از داعش به عنوان پیاده نظامی برای رسیدن به اهداف خود استفاده کند. حتی منابع آگاه به دیپلماسی ایرانی گفتند که ابوبکر البغدادی در گذشته خود از اخوان المسلمین بوده که بعد از اشغال عراق توسط امریکایی ها به القاعده پیوسته است.

در عین حال منابع آگاه به دیپلماسی ایرانی گفتند که در سازمان جهانی اخوان المسلمین توافقی شده است مبنی بر این که اعضا نسبت به داعش نرمش داشته باشند و در جاهایی که داعش حضور دارد، جریان های مسلح نزدیک به اخوان مثل جبهه النصره در سوریه فعال نباشند. برای همین هم دیدیم که وقتی داعش در لیبی پیشروی خود را آغاز کرد، نیروهای فجر لیبی، نزدیک به جریان اخوان المسلمین این کشور بدون مقاومت شهرها و مناطق را تسلیم داعش کردند.

دلیل دیگری که برای حمایت ترکیه از داعش آورده می شود، تلاش ترکیه برای تسلط بر شمال عراق است. آنکارا توانسته است مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان را راضی کند که در زمین او بازی کند و به نوعی تحرکات خود را در هماهنگی کامل با ترکیه پیش ببرد. برای همین نوعی نزدیکی منافع میان ترکیه با کردستان به وجود آمده است. هدف ترکیه این است که آن قدر در کردستان نفوذ کند تا دیگر کردها نتوانند ادعای استقلال کنند. اما ترکیه به دنبال مناطق سنی نشین نیز هست. منابع آگاه عراقی به دیپلماسی ایرانی گفتند که مقامات ترک رسما به مقام های عراقی گفته اند که موصل از آن ماست و باید اراده ما بر آن حاکم باشد. همان طور که ایران نفوذ خود را در جنوب عراق و مناطق شیعه نشین این کشور مستحکم کرده و ما و حتی جامعه جهانی این نفوذ و حضور را به رسمیت شناخته ایم باید نفوذ و حضور ما در کردستان و مناطق سنی نشین نیز به رسمیت شناخته شود. ترک ها حتی ادعای مالکیت بر موصل را پیش کشیده اند و به ادعاهای تاریخی خود در قبال این شهر استناد کرده اند. مقامات ترک حتی به صراحت به عراقی ها هشدار داده اند که اجازه نمی دهند نیروهای داوطلب مردمی وارد موصل شوند و برای آزادسازی آن اقدام کنند.

از سوی دیگر غربی ها به خصوص امریکایی ها تمایل چندانی ندارند که داعش از بین برود، آنها تنها می خواهند که داعش به کنترل در آید. داعش می تواند ابزار وحشتی برای تحت فشار گذاشتن همه کشورهای منطقه و پیش بردن اراده امریکا در منطقه باشد.

بنابراین، به این زودی ها نمی توان متصور بود که داعش از موصل بیرون برود. شاید حتی تابستان آینده هم بیاید و داعش هنوز از موصل بیرون نرفته باشد. وانگهی گویا اهالی عموما سنی نشین موصل چندان هم از حاکمیت داعش ناخرسند نیستند. در حالی که این روزها خبر از تحرکات عشایر سنی الانبار می شنویم و می بینیم که چه تکاپویی را برای بیرون راندن داعشی ها از استان خود انجام می دهند تا کنون شنیده نشده که طوایف سنی موصل کاری علیه داعش انجام داده باشند. یکی از دلایل آن می تواند هماهنگی آنها با ترکیه و دیگر کشورهای منطقه ای باشد. به هر حال ترکیه به دنبال نفوذ در مناطق سنی نشین عراق است و برای حفظ این نفوذ پول خرج می کند.