ایران‌ستیزی اردوغان برای چیست؟

دیپلماسی ایرانی: ترکیه این روزها در مسیر هم سو با عربستان حرکت می کند. کشوری که تا همین چند سال پیش با عربستانی ها بر سر بهار عربی و ایستادگی عربستان و متحدانش در شورای همکاری خلیج فارس در برابر اخوانی ها اختلاف پیدا کرده بود و حتی بر سر سقوط حکومت اخوان المسلمین در مصر و برخورد با آنها از سوی ائلاف طرفدار عربستان در سوریه به برخورد غیر مستقیم با حکومت عربستان و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس رسیده بود، اکنون از در دوستی با عربستان در برابر ایران در آمده است. حالا اردوغان هر بهانه ای را دستاویز قرار می دهد تا علیه ایران انتقاد کند و به نوعی از عربستان و سیاست های آن به دفاع برخیزد. کشوری که تا قبل از سال 2011، به صفر رساندن مشکلات با همسایگان را در دستور کار خود قرار داده بود، اکنون در سایه حکومت توسعه طلبانه و حذفی اردوغان با اکثر کشورهای همسایه خود به حداکثر اختلافات رسیده و حتی ابایی ندارد که در تشدید این اختلاف دخالت کند.

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی میدل ایست آنلاین، اردوغان روز سه شنبه به بهانه حادثه تروریستی استانبول که اتفاقا از سوی جمهوری اسلامی ایران به شدت محکوم شد، به انتقاد شدیداللحن از ایران پرداخت و ادعا کرد که تهران تلاش دارد اختلاف های مذهبی در منطقه به وجود آورد و از عمد روابط خود را با عربستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس متشنج کند. اردوغان این اظهارات را در ضیافت نهارش با سفرای ترکیه در مجموعه کاخ ریاست جمهوری در آنکارا بیان کرد. وی در ادامه ادعاهای خود همچنین گفت: «ایران می خواهد از تحولات جاری در یمن و عراق و سوریه بهره برداری کند تا نفوذ خود را در منطقه گسترش دهد. تنش در روابط ایران با عربستان کاملا عمدی است و در همین راستا قابل ارزیابی است.»

میدل ایست آنلاین در تحلیل اظهارات ضد ایرانی اردوغان می نویسد روشن است که رئیس جمهوری ترکیه با این حرف ها می خواهد حمایت کشورش از گروه های تندرو در سوریه به ویژه داعش و همچنین میزبانی اش از گروه های اخوانی در خاک خود را لاپوشانی کند. او همچنین می خواهد با گفتن این حرف ها خود را نزدیک به مواضع کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و عربستان سعودی نشان دهد و وانمود کند که با آنها در رویارویی با ایران هم صدا است.

روزنامه العرب، چاپ لندن نیز اظهارات اردوغان را در همین راستا می داند و می نویسد که اردوغان با این حرف ها می خواهد حمایت عربستان از خود را به دست آورد، به ویژه که از سوی روسیه به دلیل تحریم های اقتصادی ای که علیه آن اعمال کرده، به شدت تحت فشار است تا آن جا که احتمال فروپاشی اقتصادی اش در صورت ادامه این روند تا چند سال آینده وجود دارد. العرب می نویسد که اردوغان در سفر اخیر خود به عربستان از مقامات ارشد این کشور خواسته بود که در صنعت گردشگری ترکیه که اقتصاد آن به شدت به آن وابسته است، بیش از پیش سرمایه گذاری کنند و در تامین انرژی های مورد نیاز ترکیه تخفیف های ویژه ای در نظر بگیرند. در مقابل ترکیه نیز قول همراهی با عربستان در برابر ایران را داده و گفته است که قبول می کند عضوی موثر در ائتلاف مبارزه با تروریسم که عربستان سعودی به تازگی آن را تشکیل داده است، باشد.

روابط کشورهای عربی حوزه خلیج فارس با ترکیه به دلیل سیاست های حمایت آمیز اردوغان از جماعت اخوان المسلمین و گروه های تندرو در سوریه و لیبی و مصر و تلاش برای دخالت در امور داخلی آنها به ویژه مصر به سردی گراییده بود. به ویژه که او تلاش می کرد بعد از سقوط حکومت اخوانی محمد مرسی در سال 2013 شبه کودتایی در مصر ترتیب دهد تا مجددا اخوانی ها در این کشور به قدرت برسند. مساله ای که تیرگی شدید روابط ترکیه با مصر را موجب شد و به دنبال آن سردی در روابط ترکیه با عربستان و کشورهای عربی را به وجود آورد.

این در حالی است که ترکیه روابط اقتصادی بسیار نزدیکی با ایران دارد که در نوع خود بی نظیر و متمایز محسوب می شود. برای همین بسیاری از تحلیلگران بر این اعتقادند که انتقادهای اردوغان صرفا جنبه سیاسی دارد و بعید است شامل مسائل اقتصادی یا قطع همکاری ها با ایران بشود. در عین حال اردوغان به شدت از روابط بسیار نزدیک روسیه با ایران بیمناک است و آن را به ضرر خود و منافعش می داند. بعد از حمله جنگنده های ترکیه به جنگنده روسیه در اواخر سال گذشته میلادی روابط مسکو و آنکارا به شدت تیره شد. تا آن جا که دو کشور روابط خود را تا پایین ترین حد ممکن کاهش دادند و روسیه تحریم های سنگینی را متحمل ترکیه کرد. در پی آن روسیه بارها ترکیه را به حمایت از گروه های تروریستی و دست داشتن در قاچاق نفت داعش از مناطق تحت کنترل خود در عراق و سوریه متهم کرده است. در سوریه نیز اردوغان خود را شکست خورده تحولات سوریه می داند و از این که می بیند حمایت ایران و روسیه از بشار اسد سبب شده است تا ارتش او بتواند به دستاوردهای مهم نظامی و میدانی برسد، احساس سرخوردگی می کند. در عین حال ترکیه از این که روسیه در حمایت از بشار اسد در سوریه ورود نظامی داشته است به شدت احساس خطر می کند.

از سوی دیگر ترکیه خود را رقیب ایران در پیشبرد اهداف خود در منطقه می داند و معتقد است که ایران جلوی طرح های او برای احیای امپراطوری عثمانی نوین را گرفته است. در عین حال بسیاری بر این اعتقادند که انتقاد اردوغان از ایران برای راضی کردن گروه های رقیب داخلی منتقد ایران نیز هست. گروه هایی نظیر جماعت عبدالله گولن که از دولت اردوغان به دلیل این که در کنار عربستان علیه ایران نایستاده است، انتقاد می کنند و ادعا می کنند که اردوغان قدرت ایران را در به چالش کشیدن ترکیه و طرح های آن دست کم گرفته است. سرکیس نعوم، نویسنده و روزنامه نگار مشهور لبنانی در این باره در روزنامه النهار می نویسد: «به گفته ترک های صاحب نفوذ در امریکا و افراد نزدیک به عبدالله گولن در واشنگتن، گولن بر این اعتقاد است که اردوغان باید علیه ایران وارد ائتلاف شود. او می گوید که اردوغان خطر ایران شیعی در برابر اهل تسنن را نادیده گرفته است و این خطر را درک نمی کند. برای همین است که اردوغان خود را بعضی وقت ها ضد ایرانی نشان می دهد تا بتواند از حامیان عبدالله گولن به سود خود بکاهد.»