سند ابتکار امنیتی اتحادیه اروپا

سید علیرضا بهبهانی، معاونت امور بین الملل انجمن تکنولوژی

دیپلماسی ایرانی: امروز اتحادیه اروپا با توجه به بحران های اخیر منطقه ای و جهانی همچون بحران اوکراین، شمال آفریقا و بحران های اخیر خاورمیانه، معضل هجوم پناهندگان و از همه مهم تر در محدوده مرزهای اتحادیه اروپا، بحث بحران های تروریسمی و رشد سریع این تفکر شوم در قلب اروپا، به این نتیجه رسیده است که امنیت اروپا جدای از امنیت جهانی و سایر مناطق نیست. پیش از این نگاه امرای اتحادیه اروپا بر بستن مرزها و کنترل امنیت از درون بود یا به تعبیری امنیت درون گرا، اما با تهدیدات و چالش های اخیر به این نتیجه رسیده که مدیریت امنیت برونگرا بهترین ابزار برای کنترل حواشی ناشی از سطان تروریسم است. مانند سایر نتایج در حوزه های دیگر که مثل محیط زیست که چند سالی است به آن رسیده اند.در این راستا سیاستمداران و تصمیم گیرندگان ارش شورای روابط خارجی اتحادیه اروپا معتقدند که در چنین نظام امنیتی متقابلی می بایست بازی سیاسی جدید در جهت ارتقا سطح امنیت برای اتحادیه اروپا با سناریوی ((اروپا بازیگر امنیتی موثر در جهان)) را جایگزین سیاست دورنگرای پیشین خود بکنند و از سناریو ی ((بازیچه ی ژئوپولیتیکی دیگران)) شدن خارج شوند.

این ایده از سال 2008 توسط نیک ویتنی سیاستمدار ارشد و متخصص مسائل امنیت بین المللی اروپا در شورای روابط خارجی مطرح شد اما با توجه به بحران های اقتصادی بوجود آمده در آن زمان برای کشورهای تحت پیمان اتحادیه اروپا سیاست درونگرای امنیتی برقرار ماند، اما امروز این سناریو به روی میز بازگشته و تغییر در سیاست های فرانسه بعنوان یکی از حامیان اصلی این دیدگاه در گذشته بیانگر تغییر نگاه به مساله است. مارک گالئوتی از اعضای سرویس اطلاعاتی روسیه و فرانسیس گودمنت افرادی بودند که در این حوزه فعالیت های تاثیرگذاری داشته اند. موضوع دیپلماسی اجباری نیز که در بحبوحه ی مذاکرات و توافق هسته ای با ایران توسط الی گرانمایه انجام شد نیز در ادامه سیاست و مدل ارائه شده نیک ویتنی بود.

اما امروز شورای سیاستگذاری اتحادیه اروپا اکنون با چالش های پیشین روبه رو نیست، بلکه با تغییر زمان نوع تهدیدات نیز متفاوت شده، از چگونگی و نحوه ی ساماندهی سیاست اتحادیه اروپا با قدرت های بزرگ (روسیه و چین) تا چالش های اقتصادی، زیست محیطی و امنیتی در روابط فرا منطقه ی آتلانتیک، حملات تروریسی در قلب اتحادیه اروپا و پیامدهای برگزیت، گویای تولد جالش های جدید و عدم کارایی نگاه پیشین مدیریت امنیت در این منطقه می باشد، بنابراین اتحادیه اروپا امروز از رویکرد درونگرای خود به رویکرد کاملا برونگرا در مساله وابستگی متقابل امنیت جهان و آسیب پذیری متقابل رسیده و سعی دارد دیگر بازی های ژئوپولتیکی ایالات متحده را نخورد. البته که با اتخاذ تصمیم های جدید مبنی بر ادامه روند تحریم های روسیه بعد از 3 سال و تلاش های ترامپ در خصوص الزام آوری قانون تشدید تحریم ها علیه روسیه ورود به چالش اقتصادی ترکشی جز بروز بحران های امنیتی نخواهد داشت و این اشتباه استرتژیک مانند حلقه یک تسبیح تاثیر بر امنیت و ثبات جهانی خواهد داشت.

ابتکار جدیدی که امروز از آن سخن به میان است در 4 سطح امنیتی اروپا را به نقش آفرینی فعال و هدایتگر ملزم میکند که عبارت اند از:

1. تاثیرگذاری بر تهدیدات و مدیریت آنها
2. بالا بردن توان و امکانات مورد نیاز برای مقابله با این تهدیدات
3. ائتلاف و ایجاد نهادهای تامین کننده امنیت
4. ابعاد داخلی همکاری های امنیتی در اتحادیه اروپا برای اعضا.

که البته در بعد دوم بندهایی بر همکاری مشترک نظامی و تحقیقات در خصوص دیده نمی شود، به تعبیری جای خالی دیپلماسی علم و فناوری در موضوع مدیریت امنیت جهانی کاملا محسوس است، چرا که بنده معتقدم در همکاری های مشترک میتوان به ویکردهای همراه در بکارگیری دانش و فناوری دست پیدا کرد که امری موثر در سیاستگذاری جهانی خواهد بود و باعث بالا رفتن ضریب نفوذ سیاست اتخاذ شده می شود. امروز اتحادیه اروپا رویکرد جدیدش را بر مبنای پاسخ به سوالات متولد شده در جهت مدیریت امنیت خود بوجود آورده. سوالاتی از قبیل:

تهدیدات نوین امنیتی چیست؟ چرا اتحادیه اروپا نیاز به تغییر رویکردهای امنیتی خود دارد و .....
بررسی و تحلیل سند جدید تحت عنوان ابتکار جدید اروپا در حوزه های امنیتی بیانگرا ارتباط بین امنیت داخلی و خارجی آنها و وابستگی متقابل امنیت جهانی بالاخص در خصوص معضلات و تنش های امروز خاورمیانه است،سیاست هایی که برای افزایش کارایی نیازمند انعطاف پذیری و قبول قدرت های دیگر جهانی هستند تا بدون ایجاد مشکل در همبستگی اروپا بتواند از این موضوع با رویکردی نوین خارج شود، چرا که از هم پاشیدگی اتحادیه اروپا به دلیل کارانبود سیاست های آنها امری است که اغلب کارشناسان آینده پژوه بر آن اتفاق نظر دارند (البته با ادامه همین روند و عدم تغییر در رویکردها).

چکیده تحلیل سند منتشر شده گویای تغییر در محورهای زیر است:
 

1. اعضای شورای سیاستگذاری روابط بین الملل و امنیت اروپا بعد از سال ها آتش افروزی در خاورمیانه و سایر مناطق دنیا تازه به تاکید جمهوری اسلامی ایران مبنی بر یکپارچکی امنیت مناطق جهان پی برده اند، امروز شعار (امنیت را نمی توان خرید) کاملا مورد توجه آنها قرار گرفته و پذیرفته اند که امنیت را باید در کنار هم شکل دهیم. آنها به سخنان وزیر امور خارجه مان دکتر ظریف رسیده اند که  "امنیت قابل خریدن نیست، سیاست خارجی یک کالا نیست و قراردادهای تسلیحاتی به معنای مشارکت نیست" این نگاه فروش تسلیحات آن هم به این گستردگی به برخی کشورها باعث شده باور اینکه امنیت خریدنی است در دنیا ریشه بدواند، و برخی فکر کنند با پول می توان امنیت را از طریق پر کردن انبارهای تسلیحاتی به کشورشان وارد کنند، و بیرون مرزها تنش ایجاد کنند تا بحران از آنها فاصله بگیرد در صورتی که همین رویکرد باعث می شود امروز نه، فردا بحران های امنیتی که خودشان برای سایر کشورها ایجاد کرده اند، دامن گیر خودشان شود. همان کشورهایی که امروز انبارهایشان را پر می کنید ممکن است طغیان کرده و با سلاح های خودتان برایتان بحران امنیتی بیافرینند و ....

تفکر پیروزی به بهای شکست دیگران در روابط بین الملل و امنیت جهانی منسوخ شده و می بایست به جای بلوک بندی های منطقه ای به فکر ایجاد یک اشتراک بدون مرز و هم هدف باشیم.

1. امروز اتحادیه اروپا نتیجه آتش افروزی در نقطه ای دیگر از جهان (خاورمیانه) را با هجوم مهاجران و بروز معضلات اجتماعی در منطقه اش لمس کرده و متوجه یکپارچگی اهمیت امنیت در جهان شده و در سند اخیرش به این اشاره کرده که امنیت نمی تواند محلی باشد و کاملا امنیت هر منطقه به منطقه ای دیگر مرتبط است.
2. بروز شکاف و اختلاف نظر اتحادیه اروپا با حضور ترامپ باعث قوت گرفتن اهمیت این رویکرد اتحادیه اروپا شد، چرا که نامشخص بودن رویکردهای او و آنارشیستی در سیاست های دولت جدید آمریکا یک وضعیت امنیتی آسیب پذیر را به وجود آورده و از طرف دیگر بحران خاورمیانه که دست ساخته اتحادیه اروپا و آمریکا بود در قلب اروپا ایجاد بحران کرده و آسیب پذیری آنها را نسبت به شریک ژئوپلتیکشان (ایالات متحده) دوچندان کرده و این وضعیت مبهم اروپا را در مقابل روسیه ای که امروز با آن در تنش هستند افزون کرده. چالش های اقتصادی و اجتماعی در این محدوده و خروج انگلیس از اتحادیه اروپا که با کاهش ارزش واحد یورو همراه شد آنها را مجبور کرده چشمان خود را باز کنند و رویکرد جمهوری اسلامی ایران در مواجه با بحران های امنیتی جهانی را بپذیرند و سند منتشر شده شان کاملا با سیاست های نظام جمهوری اسلامی ایران تطبیق دارد و این یعنی افزایش نفوذ ایدئولوژی ایران در جهان که بر پایه ی منطق استوار است.

لازم به ذکر است که در تنظیم سند جدید امنیتی اروپا در شورای روابط خارجی اروپا ٤٠ نفر از سیاستمداران و کارشناسان ارشد مسائل سیاست خارجی و امنیتی- نظامی مختلفی حضور داشتند از جمله: سیاستمداران و کارشناسان ارشد امنیتی و دفاعی اروپا، تروریسم و سایبر تروریسم، کارشناسان و سیاستمداران ارشد مسائل نظامی و امنیتی روسیه، چین، ایران سوریه، عراق، ترکیه، لیبی و یمن.

امید می رود این سند ابتکار به تغییر در سیاست های امنیتی و حتی اقتصادی و اجتماعی اتحادیه اروپا به ثبات امنیت جهانی کمک کند.