امریکا از ترس انزوا به متحدان عربش پناه آورده است

محمد مهدی مظاهری، استاد دانشگاه

دیپلماسی ایرانی: رکس تیلرسون وزیر امور خارجه آمریکا این هفته در حالی وارد خاورمیانه  شد که بر کسی پوشیده نیست که هدف این سفر چیزی جز ایجاد اتحادی عربی بر ضد ایران نیست. او  امیدوار است به ائتلافی دست یابد که نسلی از دیپلمات های ارشد آمریکایی در طی دهه های گذشته در ایجاد آن ناتوان بوده اند.

در این دوره نیز همچون دهه های گذشته، اصلی ترین شاخصه سیاست منطقه ای دولت آمریکا در خاورمیانه، تکیه بر قدرت عربستان سعودی به عنوان کشوری است که هم توان مالی بالایی دارد و هم از نفوذ سیاسی در میان کشورهای عربی برخوردار است. به همین دلیل اولین مقصد در سفر خارجی رکس تیلرسون همچون سفر چند ماه پیش دونالد ترامپ به این منطقه، ریاض تعیین شده است. 

تیلرسون روز یکشنبه در جلسه افتتاحیه «کمیته هماهنگی عربستان سعودی و عراق» در ریاض شرکت کرد و با اشاره به پایان حضور داعش در عراق، خواهان خروج نیروهای حشد شعبی از عراق شد. هرچند تلاش برای جدا کردن عراق از ایران و اتحاد بغداد و عربستان سعودی رویکرد جدیدی نیست؛ اما به نظر می رسد همکاری های نظامی و پشتیبانی همه جانبه ایران از عراق برای مقابله با داعش، که از قضا بسیار هم مفید به فایده بوده و به طرز بی سابقه ای سبب شکست و عقب نشینی داعش در منطقه شده، در مقطع کنونی به نگرانی عمده ای برای ایالات متحده آمریکا تبدیل شده است. تیلرسون می کوشد در ادامه سیاست محدود سازی ایران در منطقه، عراق را از دایره دوستی و هم پیمانی با ایران خارج کند و با طرح وعده پوشالی پشتیبانی آمریکا از کشورهای عربی منطقه، وابستگی و نزدیکی آنها به ایران را بی دلیل جلوه دهد.

عامل دیگری که سبب نگرانی آمریکا شده و وزیر امور خارجه این کشور را مجددا راهی خاورمیانه کرده، طولانی شدن بحران قطر است؛ بحرانی که انشقاقی جدی در بین کشورهای عربی ایجاد کرده و سبب نزدیکی قطر به ایران و شکل گیری نیازهایی جدید برای افزایش مناسبات این کشور عربی با همسایه قدرتمند شمالی (ایران) شده است.

تیلرسون در زمان حضور خود در ریاض کوشید با طرح خطر ایران و بزرگ نمایی آن شرایط را برای گفتگو و مذاکره عربستان و قطر فراهم کند؛ هر چند این بار نیز تیرش به سنگ خورد و پس از ورود به قطر نومیدانه از نبود اراده ای جدی برای صلح و رفع تحریم ها خبر داد.

اما نگرانی های تیلرسون در سفر به خاورمیانه فقط به کشورهای این منطقه محدود نمی شود. واکنش کشورهای اروپایی به سخنرانی هفته پیش دونالد ترامپ و قرار گرفتن آنها در جبهه ایران، ایالات متحده آمریکا را در نوعی ترس از تنهایی و انزوای استراتژیک قرار داده است. آمریکا از زمان خروج از انزوای خود خواسته در اوایل قرن بیستم تا به امروز هیچ گاه تا این حد مورد انتقاد و بدون متحد استراتژیک نبوده است. بنابراین طبیعی است که مقامات آمریکایی در چنین شرایطی جذب مناطق همسو شوند و به دنبال تقویت روابط و ائتلاف با کشورهایی باشند که از سیاست های آمریکا حمایت می کنند.

وجه اشتراک آمریکا و کشورهای عربی خلیج فارس در مقطع کنونی این است که هر دو فاقد مشروعیت و مقبولیت عمومی هستند. کشورهای عربی و در رأس آنها عربستان سعودی به دلیل جنگ افروزی در یمن و متهم شدن به نقض حقوق بشر و حقوق غیرنظامیان در این جنگ و همچنین تحریم های خودسرانه و غیر منطقی قطر، از نظر افکار عمومی بین المللی به شدت مطرود و منفور هستند. ایالات متحده آمریکا نیز از زمان آغاز به کار دولت ترامپ با موضع گیری های عجیب و تنش آفرین، جنگ افروزی و تهدید سایر کشورها به حمله نظامی و رویکردهای غیرهمکاری جویانه بین المللی همچون خروج از پیمان پاریس، یونسکو و تهدید به خروج از برجام، با مخالفتهای جهانی روبه رو شده و بیش از هر زمانی در طول تاریخ، متحدان و حامیان خود را از دست داده است.

بنابراین سفر تیلرسون به خاورمیانه نه تنها تأثیر چندانی بر جایگاه و نفوذ ایران در منطقه نخواهد داشت؛ بلکه بیشتر به گردهمایی کشورهای مطرود و فاقد مشروعیتی شبیه است که از سر عجز و ناتوانی و برای سرپوش گذاشتن بر نگرانی های خود، برای سایر کشورها خط و نشان می کشند.