کنگره عظیم اربعین حسینی؛ پیشرفت‌ها و پیشنهادها

نویسنده: سید احمد حسینی،کارشناس و تحلیلگر ارشد مسائل سیاسی و بین المللی

دیپلماسی ایرانی: ایامی که در آن بسر می بریم مصادف با سالگرد اربعین حسینی و خلق مجدد حماسه اجتماع میلیونی دوستداران و محبین اهل بیت (ع) در کربلای معلی و حرم های شریف در شهرهای عراق است. اربعین، مناسبتی است که بر اساس یک سنت دیرین و تاکیدات بزرگان، شکل گرفته و با تحولاتی که در دهه های اخیر بخصوص پس از سرنگونی رژیم بعثی در عراق صورت گرفته، عملا شرایط و اوضاع به گونه ای رقم خورده است که میلیون ها انسان و عاشق از داخل و خارج از عراق در این گردهمائی بزرگ بشری، شرکت و محبت و ارادت خود را به خاندان پیامبر گرامی اسلام (ص)، حضرت سیدالشهداء(ع) و خانواده مظلوم و داغدیده او، ابراز می دارند.

این اجتماع عظیم بشری در درون خود پیام ها و ظرفیت های بسیاری دارد که محققین، مراکز فکری، مطالعاتی و پژوهشی در گوشه و کنار جهان به آن توجه دارند و هر یک از زاویه نگاه خود چه مثبت و چه منفی به واکاوی و ریشه یابی و اسباب و علل این حادثه مهم می پردازند.

صرف نظر از ابعاد بسیار مهم و شگفت آور این رویداد، انجام این کار در شرایطی که منطقه خاورمیانه هر روزه، آبستن حوادث و اتفاقات بسیار است، اهمیت راهبردی خود را دارد و اینکه چگونه نیروی متراکم جهان تشیع با انواع گرایش ها، نگرش ها و سلائق گوناگون به حرکت درآید و وحدت و ظرفیت یکپارچه سازی نیروی عظیم نهفته در خود را بصورت هنجاری کاملا مشروع، قابل قبول و دنیاپسند یعنی اجتماعی مسالمت آمیز و توام با محبت، به نمایش می گذارد و این خود سرچشمه سوالات بسیار است که مورد توجه اهل دقت و نظر است.

در عظمت و بزرگی این رویداد مهم جهانی همین بس که ساختار عظیم رسانه ای و خبری جهانی نه تنها در انعکاس و نشان دادن آن به جهانیان خاموش می ماند بلکه بصورت هدفمند و گزینشی، برخی مسائل حاشیه ای و کاستی هایی که در چنین حرکت عظیمی، طبیعی است را برجسته و سعی در تشکیک و به انحراف کشاندن این رویداد بزرگ دارد.

اما سخن در این باره بسیار و فرصت نیز مجالی برای بررسی دقیق و ابعاد مختلف این مساله را ندارد و هدف این نوشتار نیز شکافتن آن مسائل نمی باشد بلکه هدف، نگاهی اجمالی و کوتاه به نقش و موضوعاتی است که به جایگاه ایران در این اجتماع عظیم انسانی دارد و نکات و مواردی که باید از سوی جامعه و مسئولان ایرانی مورد توجه قرار گیرد. دراین راستا، موارد زیر مورد اشاره قرار می گیرد:

نقش بنیادین ایران در تحولات منطقه ای:

برغم اینکه برگزاری مراسم اربعین، سابقه ای طولانی دارد و مختص زمان کنونی نیست اما راهبرد کلی جمهوری اسلامی در قبال تحولات منطقه ای و مقابله با سناریوهای خطرناک برای تکه تکه کردن کشورهای این منطقه و مسلط نمودن گروه های تکفیری و سلفی در امورات منطقه ای، عاملی تعیین کننده در فراهم نمودن بستر و امکان برگزاری این اجتماع عظیم انسانی دارد.

اگر داعش در اهداف خود موفق می شد و دروازه های بغداد را فتح می کرد، بدون تردید جغرافیای سیاسی و امنیتی منطقه به گونه دیگری بود و شهرهای عراق نمی توانست میزبان چنین اجتماع عظیمی باشد. این امر حکایت از تشخیص درست و عمل بموقع ایران دارد که در مقابل این جریانات ایستاد و ظرفیت های منطقه را در مسیر مقابله با این روندهای خطرناک در پیش گرفت و امروز محصول چنین عمل و درک درستی را در اجتماع چندین میلیونی اربعین شاهد هستیم.

ایران، نقطه امید و ثبات:

هر چند قصد اغراق و بزرگنمائی برای نقش ایران در تحولات منطقه ای را نداریم اما از صحبت های مردمی که در این اجتماع عظیم حضور داشتند کاملا مشخص است که ایران، پشتوانه عظیم و محکم این حرکت است و هر چه اقتدار، توانمندی و خلاقیت کشور ما بیشتر باشد و کشور در کشمکش های منطقه و جهان، با تدبیر، عقلانیت و شجاعت عمل نماید، مردم کشورهای منطقه، شور و شعف بیشتری پیدا کرده و ایران بعنوان کانون الهام بخش برای کشورهای منطقه عمل خواهد کرد و بر پایداری آنان در راهی که در پیش دارند خواهد افزود.

الزامات ایفای نقش:

برغم همسویی و قرابت جامعه ایرانی و شیعیان عراق در موسم اربعین، نباید از الزامات و چارچوب های ایفای نقش و کمک به برپایی شکوهمند این مراسم غافل بود. مهمترین نکته در این است که توجه کنیم مراسم اربعین در سرزمین عراق صورت می گیرد و آنها، میزبان و مردم دیگر مهمان هستند. آنها هر چند در پذیرائی از مهمانان، سنگ تمام می گذارند اما در عین حال، حس استقلال و کرامت انسانی و ملی خود را داشته و دوست دارند هر کسی وارد سرزمین آنها می شود، اصول و چارچوب های مهمانی را رعایت نماید و دیدگاه های خود را بر آنان تحمیل ننماید.

نظر به فراز و نشیب های روابط ایران و عراق، مناسب است در تعاملات و صحبت ها، بر وجوه مشترک و وحدت بخش تکیه و از ورود به مباحث اختلافی مانند اتفاقات دوران جنگ تحمیلی و یا منازعه ایرانی- عربی پرهیز شود. در همین راستا، بعضا مشاهده می گردید برخی عراقی ها نسبت به نصب تصاویر شهدای دوران جنگ هشت ساله، حساسیت نشان داده اما از شهدای مربوط به مدافع حرم کاملا استقبال می نمودند.

تصویر مردم عراق از ایران:

رفت و آمد اتباع ایران و عراق در سالهای اخیر، نقش زیادی در شناخت طرفین از واقعیت های حاکم بر دو کشور ایجاد نموده است. عراقی هایی که از ایران دیدن کرده اند، نظم، دقت و سطح توسعه و پیشرفت شهرها و مناطق ایران را مورد تاکید و سطح ایران را بسیار متفاوت ارزیابی می نمایند و معتقدند ایران کشوری است که از سطح توسعه و پیشرفت بسیاری برخوردار شده است.

اما این امر نباید عاملی باشد که جامعه ایرانی از موضوع بالا به مردم این کشور بنگرد و ارزش ها و آداب و سنن و فرهنگ آنها را زیر سوال ببرد. باید این موضوع را مورد توجه قرار داد که دو جامعه ایرانی و عراقی، از دو قالب فرهنگی، فکری، ذهنی و رفتاری برخوردار است که هر یک نقاط ضعف و قوت خود را دارد و ارزش های هر یک برای خودش محترم است و نباید مورد غفلت و خدشه قرار گیرد.

پیشگامی در قانون گرائی:

یکی از تاکیدات مقامات دو کشور در هنگام اربعین، توجه به مسیرهای قانونی و الزامات ورود به کشور عراق می باشد که مهمترین تبلور آن در اخذ ویزا مشاهده می گردید. در سال های گذشته، در این زمینه مشکلات بسیاری وجود داشت و یکی از رفتارهای بسیار ناشایست، اقدام خودسرانه برخی شهروندان ایرانی بود که بدون ویزا و بعضا حتی پاسپورت، به سمت مرزها حرکت می کردند.

این افراد قانون شکن، با تجمع در مبادی خروجی کشور، مرزبانان و نیروهای انتظامی را تحت فشار و هجمه قرار داده و حتی جلوتر از افرادی که ویزا داشتند، به زور وارد عراق می شدند که صحنه های بسیار زشت و نامطلوبی را می آفرید.

امسال خوشبختانه شاهد آن بودیم که خود ایران پیش قدم شد و از شهرهای دورتر از مرز، کنترل گذرنامه و ویزای زائرین را آغاز نمود و در نهایت وضعیت در مبادی خروجی به گونه ای شد که عبور و مرور بسیار روان و کمتر کسی توانست بدون ویزا وارد عراق شود. این تجربه ای است که باید کاملا مد نظر باشد و ایران برای سال های بعد در همه موارد جلوتر از دولت میزبان بر رعایت قانون پافشاری و مانع از خدشه بر حیثیت و شان شهروند و طرح انتقادات از سوی دولت عراق گردد.

دقت در نحوه کمک به دولت و مردم عراق:

واقعیت این است که هم به دلیل شرایط داخلی و مشکلات گوناگون کشور عراق و هم به دلیل سیل انبوه زائرانی که در مقطع اربعین وارد عراق می شوند، مسئولین و مردم این کشور، نیاز به همفکری، مساعدت و کمک های فکری و لجستیکی ایران دارد.

این یک واقعیت است و خوشبختانه نهادهای مختلف ایران هم در این زمینه درگیر هستند و بسیار هم امر پسندیده و نیکوئی است. بعنوان مثال تقسیم بندی عتبات عالیات و سپردن حرم و خیابان های اطراف به یک یا چند شهر ایران کار درستی بود که آثار آن در تمیزی و نظامی معابر عمومی مشاهده می شد.

اما باید مراقب بود که این کمک ها در راستای خواست و تقاضای جدی طرف مقابل و هماهنگ با سیاست های کلی دو کشور ایران و عراق و با آگاهی دولت مرکزی عراق باشد و آنها بدانند که ایران صرفا در زمینه هائی که مورد درخواست و نیاز آنهاست، ورود می کند و چارچوب ها و الزامات را کاملا مد نظر دارد.

آموزش شهروندی:

حضور بیش از دو و نیم میلیون ایرانی در مراسم اربعین در کشور عراق یک کار بزرگ و گسترده است که آمادگی ها، هماهنگی ها و لجستیک خاص خود را طلب می کند. قطعا این کار حاصل تلاش ها و زحمات بسیار است که خوشبختانه کیفیت و نحوه آن هر ساله بهتر می شود و همانگونه که اشاره رفت در برخی زمنیه ها مانند ویزا با پیشرفت محسوسی همراه بود.

در این زمینه هنوز جای بسیاری برای تلاش و کار فرهنگی و آموزشی وجود دارد. مناسب است علاوه بر صد و سیما و نهادهای رسمی، به سازمانهای خلاق و مردم نهاد، اجازه ورود و نقش آفرینی داده شود تا همان گونه که اصل مراسم در عراق بر دوش مردم است، در اینجا نیز مردم به صحنه بیایند و دولت تنها وظیفه حاکمیتی، نظارت و هدایت کلی و آمادگی های از جنس خود را انجام دهد.

در مجموعه باید حاصل تلاش ها در این زمینه باید به گونه ای باشد که جامعه ایرانی با کیفیت، هماهنگ، سازماندهی منسجم و برخوردار از شان و منزلت بالا به عراق برود و کشور همسایه احساس کنند که مهمانان از پشتوانه کشوری مهم و بزرگ مانند ایران برخوردارند.

در همین زمینه، لازم است در خصوص مسائل فرهنگی و آداب و سنن و تفاوتهای فرهنگی و اخلاقی دو ملت ایران و عراق توضیحات لازم داده شده و در خصوص زبان عربی نیز آموزش های حداقلی برای ارتباط اولیه داده شود.

ایجاد زیرساخت برای آینده:

جابجائی جمعیت چند میلیونی زوار بین ایران و عراق در اربعین نیازمند ایجاد زیرساخت های ارتباطی و حمل و نقلی گسترده بین دو کشور است. مناسب است در راستای تعمیق پیوندهای دو کشور، پروژه های زیربنایی ریلی، خطوط اتوبوس رانی و هوایی قوی بین دو کشور ایجاد و مردم به سوی استفاده از وسائل عمومی فراگیر سوق داده شوند و هر شخصی برای حضور در مراسم فوق بتواند روی ظرفیت های حمل و نقل عمومی، حساب و تکیه نماید.

همچنین مناسب است برای حذف ویزا بین دو کشور بصورت کلی و یا حداقل در مقطع برگزاری اربعین تلاش جدی صورت گیرد چرا که هم هزینه و هم انرژی زیادی از زوار صرف این امر می گردد. سوال بسیاری از مردم این است در حالیکه مردم دو کشور با تحمل سختی های بسیار از جان و مال و زندگی خود مایه می گذارند چرا در سطوح دولتی هیچ همراهی صورت نمی گیرد و انعطاف برای تغییر در مکانیسم ویزا صورت نمی گیرد. بهرحال این یک مطالبه عمومی از جانبه میلیون ها زائر ایرانی شرکت کننده در مراسم اربعین است که امید است مورد توجه و رسیدگی قرار گیرد و از فناوریهای نوین برای این امر نیز نهایت بهره برداری صورت گیرد.