ظریف: به‌ «دیپلماسی نمایشی» اعتقاد ندارم

۲۷ فروردین ۱۳۹۷ | ۱۸:۲۴ کد : ۱۹۷۶۰۶۶ سرخط اخبار

سرنوشت برجام به تصمیم دولتمردان امریکا در اردیبهشت ماه پیش رو گره خورده است. تصمیمی که ترامپ بر پایه آن و برای عملی کردن تحقق وعده خروج از برجام به حمایت حامیان کم شمار داخلی و خارجی اش دلخوش کرده است. گرچه ناظران بین المللی تغییرات زودهنگام او در ترکیب تصمیم سازان سیاست خارجی اش را گامی جدی به سمت خروج از برجام دانسته اند با این حال بنای مستحکم سیاسی و حقوقی توافق با ایران و مخالفت جدی سایر طرف ها با بر هم زدن آن، این فرض را قوت بخشیده که ترامپ همچنان برای مواجهه با «ایران بدون برجام» مردد است. مواجهه ای که محمدجواد ظریف در گفت وگو با روزنامه ایران، آن را سخت و پرچالش توصیف کرد و ترامپ را بازنده صحنه ای که خود آراسته است، توصیف کرد. بخش مهم گفت وگویمان با ظریف که چند روز پیش در دفترش انجام شد، در حالی به موضوع توافق هسته ای و سناریوی احتمالی ایران اختصاص یافت که امریکا روز شنبه با همراهی فرانسه و انگلیس به بهانه استفاده دولت بشار اسد از تسلیحات شیمیایی، حمله نظامی محدودی را علیه دولت سوریه ترتیب داده بود. وزیر امور خارجه ایران در نخستین واکنش، این رویداد را در آستانه پیروزی میدانی بزرگ و تعیین کننده دولت دمشق، پیام معنادار غرب در حمایت از جریان های تروریستی منطقه خواند.

٭٭٭

حمله نظامی امریکا، فرانسه و انگلیس به سوریه در چه شرایطی و با چه هدفی صورت گرفت؟ پیامدهای چنین اقداماتی در شرایطی کنونی سوریه چیست؟

باید به زمان انجام این گونه حملات دقت کرد. هم حمله گذشته امریکا و هم حمله اخیر این کشور که با مشارکت فرانسه و انگلیس صورت گرفته است، دقیقاً در زمانی صورت گرفته که ارتش سوریه در آستانه پیروزی های بزرگ و تعیین کننده میدانی قرار داشته است. قبلاً هم گفته ام این گونه اقدامات را تنها می توان به عنوان پیامی به تروریست ها و افراط گرایان برای حمایت دانست. یکی از ابعاد این حمله که مغفول مانده و به آن توجهی نشده، این بوده است. سازمان منع سلاح های شیمیایی در لاهه به عنوان یک سازمان خلع سلاحی مؤثر در خلع سلاح شیمیایی در جهان قصد اعزام تیم حقیقت یاب به سوریه را داشته است. این تیم در آستانه ورود به سوریه برای انجام تحقیقات میدانی درخصوص حادثه دوما بوده اند ولی قبل از اینکه این تیم وارد بشود و کار خود را آغاز کند، این حملات صورت می گیرد. یعنی سه کشور امریکا، انگلیس و فرانسه نه تنها نسبت به سازمان ملل و شورای امنیت بی توجهی نشان داده اند بلکه عملاً با این کارشان ضربه بزرگی به اعتبار و جایگاه حرفه ای سازمان منع سلاح های شیمیایی وارد کرده اند که باید پاسخگوی آن باشند. ما به عنوان قربانی کاربرد سلاح های شیمیایی با هرگونه کاربرد این گونه سلاح ها توسط هر کسی و در هر جایی و به هر بهانه ای مخالفیم و در عین حال قویاً معتقدیم که چنین ادعاهایی که از طریق ساز و کارهای حقوقی و فنی بین المللی به اثبات نرسیده باشد، نباید بهانه ای برای اقدامات یکجانبه تجاوزکارانه به کشور ها باشد.

حمایت آنکارا از این حمله نظامی در شرایطی که مذاکرات صلح سوریه به صورت سه جانبه میان ایران، ترکیه و روسیه جریان دارد چه پیامدهایی بر این گفت وگو ها دارد؟

نه ما و نه ترکیه ادعایی نداریم که در همه موضوعات مرتبط با سوریه اشتراک نظر کامل پیدا کرده ایم. ما در روند آستانه حول حداقل های اشتراکات در مورد سوریه مذاکرات و همکاری ها را ادامه می دهیم و در همین سطح حداقلی نیز دستاوردهای بزرگی در ارتباط با استقرار آتش بس در بسیاری از مناطق سوریه داشته ایم و در همین مسیر، به این مذاکرات و همکاری ها ادامه خواهیم داد. ما معتقدیم اقدامات یکجانبه و تجاوزکارانه به خاک سوریه به دلایل و اتهامات اثبات نشده در بلندمدت به نفع هیچ یک از طرف های مرتبط با سوریه بویژه همسایگان آن نیست. هر سیاست و اقدامی که صورت می گیرد، باید در مسیر کاهش تنش و درگیری در سوریه باشد. هر اقدامی برخلاف این رویکرد، خطر بازگشت تروریسم را به سوریه افزایش می دهد.

وزارت امور خارجه در اجرای برنامه جدید خود در دولت دوازدهم، پیگیری و دستیابی به اهداف اقتصادی کشور را هدف قرار داده است. در شرایطی که نقش آفرینی برخی از بازیگران منطقه ای و تقویت هم پیمانی امریکا و شرکای منطقه ای اش با هدف مقابله با ایران موجی از نگرانی را برای مؤسسات و نهادهای بزرگ اقتصادی در عرصه بین الملل به وجود آورده است، این برنامه جدید چه اندازه امکان عملیاتی شدن دارد؟

ما در پیگیری برنامه جدید وزارت خارجه و رسیدن به اهداف تعیین شده، پیگیری موضوعات منطقه ای و توسعه روابط با همسایگان را در دستور کار جدی قرار داده ایم، چنان که به همراه رئیس جمهوری در ابتدای سال جاری به دو کشور همسایه شمالی سفر کردیم و بنده هم جداگانه به ترکیه رفتم. لذا همسایگان و مسائل منطقه برای ما اولویت مهمی خواهد بود. متأسفانه سیاست عربستان سعودی که بر دامن زدن به تنش های منطقه ای استوار است، نیاز به چنین رویکردی را ضروری می سازد. خصومت امریکا و عربستان در زمینه اقتصادی جدید نیست؛ منتهی اینک سعودی ها دشمنی را عیان تر نشان می دهند. نباید فراموش کرد ملک عبدالله به عنوان مثبت ترین حاکم سعودی در رابطه با ایران، همان فردی بود که به امریکایی ها فشار وارد می کرد که باید سر مار را زد. بنابراین تصور اینکه عربستان اکنون سیاست جدیدی را در پیش گرفته است، تصور درستی نیست. ریاض همیشه سیاست خصومت و دشمنی را پیگیری می کرده است اما الان به دلیل شکست های متوالی که در منطقه متحمل شده - که آن شکست ها هم به دلیل رفتار و انتخاب های اشتباه خودش بوده است - مجبور شده در تبلیغات مقداری عریان تر و تهاجمی تر برخورد کند.

در حوزه اقتصادی هم برنامه های خود را داریم و این برنامه ها بر پایه تقویت بخش خصوصی و تسهیل فعالیت این بخش در مناسبات با کشورهای خارجی است. چنان که در سفر به آفریقا و امریکای جنوبی، یک هیأت بسیار بزرگ اقتصادی از بخش خصوصی حضور داشت و این رویه را در سایر اقداماتمان در سال جاری دنبال می کنیم. با حضور معاون جدید اقتصادی و پیگیری هایی که در این حوزه داریم امیدواریم که تلاش های وزارت امور خارجه در حوزه تسهیل روابط اقتصادی خارجی تلاش های هدفمند تر و راهبردی تری باشد.

بی تردید یکی از وجوه مهم اجرای برنامه های اقتصادی دولت، رفع نگرانی فعالان و سرمایه گذاران اقتصادی از آینده اجرای برجام است، موضوعی که به نظر می رسد به مهم ترین دغدغه محافل سیاسی داخل و جامعه بین الملل نیز تبدیل شده است. این در حالی است که به نظر می رسد دولتمردان امریکا برای خروج از برجام مصمم هستند... پیش بینی تان از تصمیم احتمالی کاخ سفید درباره توافق هسته ای چیست؟

از ظواهر امر برمی آید امریکایی ها به دنبال برهم زدن برجام اند. البته واضح است آقای ترامپ از ابتدا برجام را نمی خواست و مایل نبود این توافق به حیات خود ادامه دهد اما برجام با وجود خواسته ترامپ ۱۶ ماه کماکان ادامه یافته و دنیا هم از آن حمایت کرده است. این امر نشان دهنده واقعیاتی است که تاکنون خود را به امریکا تحمیل کرده اند و سبب می شوند این کشور اختیار تعیین تکلیف برای دنیا را نداشته باشد. زیرا اگر همه چیز بر مبنای خواسته امریکا پیش می رفت که اساساً اتفاقات دیگری رخ می داد. آقای اوباما زمانی خودش گفت که اگر خواست ما بود و می توانستیم خواسته خود را عملی کنیم حتی یک پیچ و مهره از برنامه هسته ای ایران را باقی نمی گذاشتیم. خب ایشان به این واقعیت اعتراف کرد. اگر خواست امریکا بود برجامی وجود نداشت، فشار ها بر ایران ادامه پیدا می کرد و آن ها تلاش می کردند از طریق فشار و زور کار را دنبال کنند. اما واقعیت کنونی نشان می دهد که همه چیز به خواسته این کشور نیست.

چنانچه امریکا تصمیم به خروج از برجام بگیرد واکنش ایران به این تصمیم چه خواهد بود؟

هم جمهوری اسلامی و هم دنیا در برابر اقدامی که امریکا در ماه آینده خواهد کرد، انتخاب های گسترده ای دارند. این طور نیست که یک حرکت امریکا بتواند همه معادلات ما و دنیا را به هم بزند. لذا همان طور که امریکا در ۱۶ ماه گذشته نتوانسته سیاست و خواسته خودش را بر دنیا تحمیل کند، احتمالاً در اردیبهشت ماه هم صرف نظر از اینکه چه اقدامی کند، نخواهد نتوانست. فکر می کنم که مخصوصاً فعالان اقتصادی ما نباید از الان نگران این باشند که امریکایی ها چه می خواهند بکنند. این نهایت آرزوی امریکاست که از طریق همین لفاظی ها و تبلیغات اغتشاش ایجاد کند و به اهدافش که جلوگیری از رشد و بالندگی ماست، برسد. باید بپذیریم که امریکا قدرت مطلق و فعال مایشاء نیست و در یک محیط بین المللی کار می کند که آن محیط خیلی نسبت به سیاست های این کشور و گرایش های شخص آقای ترامپ دیدگاه مثبتی ندارد و حتی در بسیاری موارد مقاومت می کند. اعتقاد دارم ضروری است با امید به آینده درخشان کشور فارغ از سیاست های امریکا – و البته با چشم باز و آینده نگری – طراحی و اقدام کنیم.

ایران فارغ از سوگیری سایر طرف های توافق هسته ای واکنش نشان خواهد داد یا سیاستش تابعی از رفتار اروپا و تصمیم آن ها نسبت به برجام خواهد بود؟

به هر حال چنانچه بار ها تأکید شده، برجام یک توافق چند جانبه است و نه دو جانبه؛ بنابراین انتظار می رود نقض عهد یک کشور با تصمیم جمعی همه طرف های توافق رو به رو شود. ما هم براساس منافع ملی خودمان تصمیم می گیریم و خودمان تعیین می کنیم منافع ملی ما چگونه تأمین خواهد شد. برای تأمین این منافع ممکن است نیاز باشد که در مقابل اقدام امریکا واکنشی نشان دهیم که امریکایی ها از رفتارشان پشیمان شوند. برای اینکه این پشیمانی رخ دهد، روش های مختلفی وجود دارد و ما این انتخاب را برای خودمان بازمی گذاریم که چگونه اقدامی انجام دهیم که آن ها متوجه شوند اشتباه کرده اند. اقدام ما حتماً به نحوه برخورد اروپا و سایر اعضای برجام و جامعه بین المللی بستگی دارد. معتقدم هر اقدامی صورت گیرد مورد پسند امریکا نخواهد بود.

آیا با سایر کشورهای طرف توافق برای مواجهه با خروج احتمالی امریکا از برجام رایزنی کرده اید؟

ما با همه کشور ها بخصوص کشورهای عضو برجام از جمله اروپا، روسیه و چین گفت و گوهای مستمری داریم. کمیسیون مشترک برجام چند هفته پیش در حالی برگزار شد که همه اعضا از جمله نماینده امریکا با وجود اینکه رئیس جمهوری این کشور، اعلام کرده است برجام بد ترین توافق تاریخ است، بر اجرای آن تأکید کردند. یعنی خود امریکایی ها بر ضرورت اجرای برجام تأکید می کنند. این اجماع نظر نشان دهنده آن است که دیپلماسی بسیار فعالی برای حفظ برجام جریان دارد و همه طرف ها شامل کشورهای اروپایی، روسیه، چین و سایر کشور ها به طور گسترده در این زمینه تلاش می کنند. اروپایی ها در برخی موارد در برابر امریکایی ها مقاومت کردند ولی برخی از کشور ها این خوش بینی را داشتند که می توانند با تحمیل برخی اقدامات غیرقابل پذیرش به ما، امریکایی ها را راضی کنند که به نظر می رسد در این زمینه تجدید نظر کرده اند.

آیا کشورهای اروپایی طرف توافق هسته ای تاکنون تلاش جدی برای حفظ برجام و متقاعد کردن ترامپ از خود نشان داده اند؟

امریکایی ها در حال حاضر از اجرای تعهداتشان در برجام کوتاهی کرده اند و بدعهدی فراوان داشته اند. در گفت و گوهایی که با دیگر طرف ها داشتیم بویژه در جلسه ای که من با سه عضو اروپایی برجام داشتم و همچنین در خلال ملاقات با خانم موگرینی و همین طور دیدار وزیران خارجه اروپایی که به ایران سفر کردند، همواره تأکید ما این بوده که آن ها باید به جای اینکه تلاش کنند مانع خروج امریکا از برجام شوند باید تلاش کنند این کشور را وادار کنند کل تعهداتش را اجرا کند؛ یعنی الان مهم این است امریکا تعهدات کنونی اش را اجرا کند. چون هنوز معتقدیم اروپایی ها این توفیق را نداشتند که امریکایی ها را وادار به اجرای کامل تعهداتشان در چارچوب این توافق کنند. اروپایی ها در این زمینه بالاخره تلاش هایی را صورت دادند و در حدی توفیق داشتند.

فارغ از نگرانی جامعه بین الملل از آینده برجام، خروج امریکا از این توافق به مهم ترین دغدغه افکار عمومی در داخل کشور نیز تبدیل شده و موجی از نگرانی را در صحنه داخلی کشور به وجود آورده است. این در حالی است که وزارت خارجه تحت مدیریت شما در دستیابی به توافق هسته ای نقشی اساسی داشته است بنابراین این پرسش به ذهن متبادر می شود در صورت خروج امریکا از برجام چه ابتکار عملی می توانید از خود نشان دهید تا این توافق چنان که با تلاش های دیپلماتیک به دست آمد بر پایه چنین رویکردی حفظ شود؟

اولاً مهم ترین خواسته ما حفظ برجام نیست بلکه حفظ منافع ملی مان است. منافع ملی ما شامل حفظ عزت و اقتدار ملی، بهبود وضعیت اقتصادی ایران، توسعه و آبادانی آن، تأمین معیشت مردم و رونق بخشی فعالیت ها در حوزه تولید و توسعه اشتغال و حمایت از کالای ایرانی است. وزارت امور خارجه در این زمینه بسیار فعال است. ما در همه شرایط برای پیگیری اهدافمان، نیازمند برقراری روابط خوب با همسایگان هستیم. تمرکز ما در دولت دوازدهم طی ماه های گذشته بر توسعه روابط با همسایگان بوده است. برخی از موارد آن اعلام شده و برخی کمتر اعلام می شود. دو نوع دیپلماسی وجود دارد؛ یک نوع دیپلماسی، دیپلماسی فعالی است که نتایجش بروز پیدا می کند و دیگری «نمایش دیپلماسی» است. دیپلماسی فعال، دیپلماسی تبلیغاتی نیست بلکه دیپلماسی ای است که بتواند منافع ملی ما را دنبال کند و نتیجه بخش باشد. من هیچگاه به دیپلماسی پر سرو صدا و نمایشی اعتقاد نداشته ام، حتی در زمان مذاکرات هسته ای هم اعتقادی به دیپلماسی نمایشی نداشتم هنوز هم این اعتقاد را ندارم. معتقدم دیپلماسی فعال به معنی نمایش دیپلماسی نیست.

نمایش دیپلماسی یعنی اینکه یک دیپلمات سفر برود فقط برای اینکه سفر کرده باشد. من تاکنون سفر برای سفر نداشته ام. برای همین هم الان در سفر آفریقا و امریکای جنوبی نمایندگان ۸۰ شرکت بزرگ را با خود همراه می برم و برای سفر به چهار کشور در کمتر از ۶ روز، ۴۰ ساعت در آسمان هستم. سابقاً چهار روز به یک کشور می رفتند و اعلام می کردند در این سفر ملاقات های گسترده ای با مقامات انجام می شود. من تا حالا سفر بیش از یک روز و نیم به یک کشور نداشتم. اصلاً نمی خواهم کار نمایشی بکنم چون ممکن است دیگران برای خود آینده های بزرگتری ببینند اما من هیچ آینده ای برای خود بجز انجام وظیفه کنونی ام نمی بینم. اگر به من بگویند همین مسئولیت را هم رها کن به راحتی می روم. بنابراین من به دیپلماسی فعال معتقدم نه به نمایش دیپلماسی. در چارچوب پیگیری دیپلماسی فعال و نه نمایشی است که وزارت امور خارجه رایزنی های گسترده ای را با بسیاری از کشور ها درباره برجام به جریان انداخته است. در همین رابطه هم طی چند هفته آینده آقای دکتر عراقچی سفرهای متعددی به اروپا خواهد داشت. نتیجه این دیپلماسی آن است که حتی در مجامعی که دوستان ما هم حضور ندارند از برجام حمایت و بر اجرای آن تأکید می شود. وقتی نماینده امریکا که به زعم خود ابرقدرت دنیاست، در جلسه ای با وجود نظر رئیس جمهوری این کشور بر ضرورت اجرای برجام – آنهم ضرورت داشتن حسن نیت- تأکید می کند، نشان می دهد که ما بسیار موفق بوده ایم. دیپلماسی نباید تک ساحتی باشد و یک هدف را دنبال کند. هدف، تأمین منافع ملی است و ما این کار را دنبال خواهیم کرد و اطمینان داریم امریکا چه در برجام بماند و چه از آن خارج شود می توانیم از روند بهبود وضعیت اقتصادیمان حمایت کنیم؛ البته این کار در برخی شرایط دشوار تر می شود.

اجازه دهید به انتقادی اشاره کنم که از سوی برخی ناظران سیاسی در محافل رسانه ای مطرح شده است. می گویند شما از بیان برخی مواضع برای جلوگیری از بروز مخالفت ها اجتناب می کنید.

وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی موظف است اهداف سیاست خارجی جمهوری اسلامی را پیگیری کرده و لزوماً نباید دیدگاه های خودش را علنی اعلام کند. او باید به عنوان دیده بان نظام آنچه را که می بیند و احساس می کند با دقت و صداقت به اطلاع مقامات تصمیم گیر نظام برساند تا آن ها بتوانند بدرستی تصمیم گیری کنند. ولی آنچه وزیر امور خارجه به صورت علنی بیان می کند مواضعی است که در دنیا به عنوان مواضع کشور شناخته می شود. در واقع رفتار و گفتار رسمی و علنی وزیر خارجه بیش از هر مقام دیگری باید پیش برنده مجموعه سیاست های کشور باشد. وظیفه وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران این است که در صحنه بین الملل از مواضع ایران دفاع کند. امروز شرایط در جهان این گونه است که وقتی بنده حتی در یک اتاق کوچک، مواضعی را به صورت علنی بیان می کنم به موضع رسمی کشور تبدیل می شود و لذا این دقت و مراقبت در رفتار سیاسی یک وزیر خارجه باید وجود داشته باشد که هر حرف او مورد استناد دیگران – که الزاماً خیرخواه کشور نیستند- هم قرار می گیرد. امیدوارم دوستان منتقد هم با همین دقت به رفتار و بیانات وزیر خارجه نگاه کنند. ولی بنده به همه دوستان اطمینان می دهم همان صراحت و صداقتی که در تمام عمر کاری ام به آن معروف بوده ام را به یاری خدا ادامه خواهم داد. خوشحال هم هستم که اینچنین رفتار کرده ام. با همان روش و با کمال صراحت و صداقت واقعیات را به مقامات کشور گزارش می دهم و هیچ وقت دچار خودسانسوری نمی شوم و همزمان با افتخار از مواضع رسمی کشور در صحنه بین المللی دفاع می کنم.

روزنامه ایران

کلید واژه ها: ظریف


نظر شما :