اعتراض های ارمنستان و امید مردم به تغییرات بنیادین

ارمنستان کشوری کوچک در منطقه قفقاز جنوبی با جمعیتی بالغ بر سه میلیون نفر و نیز هفت تا هشت میلیون نفر ارمنی تبار دیاسپورا (مهاجر یا مقیم خارج)، جامعه ای است با مردمی که 90 درصد آنها تحصیل کرده هستند اما 800 هزار نفر از جمعیت این کشور در فقر زندگی می کند و حدود 18 درصد آنها بیکارند؛ موضوعی که باعث شده در سال های گذشته بسیاری از ساکنان این کشور به منظور یافتن کار به روسیه و کشورهای اروپایی و آمریکا مهاجرت کنند. 
گفته می شود در دوره زمامداری حزب جمهوری حدود 400 هزار نفر از این کشور مهاجرت کرده اند. ارمنستان به رغم مساحت کوچکش (کمی بیش از 29 هزار و 700 کیلومتر مربع) و جمعیت کمش، در معادله رویارویی های منطقه ای جایگاه مهمی دارد و افزون بر روسیه می تواند بر کشورهای همجوار و نزدیک، تاثیر بگذارد. 
این کشور در قفقاز جنوبی در فاصله ای تقریبا برابر با دریای سیاه و دریای خزر قرار دارد که مرز آسیا و اروپا محسوب می شود و در صورت حضور یا حداقل نفوذ سیاسی نظامی آمریکا، اتحادیه اروپا و ناتو در این کشور، غرب می تواند بر معادلات کلان منطقه تأثیر زیادی بگذارد.
ارمنستان که در غرب با ترکیه، شمال گرجستان، شرق جمهوری آذربایجان (جمهوری قره باغ) و در جنوب ایران و جمهوری خودمختار نخجوان (جزئی از جمهوری آذربایجان) هم مرز است، از این رو برای اروپا و آمریکا اهمیت نظامی-سیاسی دارد و هر گونه جای پای ناتو و آمریکا در آن می تواند افزون بر ایجاد دغدغه برای روسیه برای کشورهای غیر همسو با غرب نیز نگران کننده باشد.

* قدرت سنتی در اختیار حزب حاکم جمهوری
انحصار قدرت سیاسی این جمهوری برآمده از شوروی پیشین در 10 سال گذشته توسط حزب حاکم جمهوری و الیگارشی مالی و سیاسی آن تلاش های مخالفان را برای حضور در قدرت سیاسی با شکست روبرو کرد. در بستر همین نارضایتی ها نیکول پاشینیان از نمایندگان مجلس ارمنستان و رییس حزب پیمان ملی دست به ابتکار 'اقدام من' زد. این اقدام پس از آن صورت گرفت که سرژ سرکیسیان رئیس حزب حاکم جمهوری پس از دو دوره ریاست جمهوری، قانون اساسی را تغییر داد و به همه پرسی گذاشت که توسط مردم مورد تایید قرار گرفت و در پی آن ساختار ریاست جمهوری کشور به نخست وزیری تغییر یافت و زمینه را برای به قدرت رسیدن سرکیسیان برای بار سوم به عنوان نخست وزیری که بر اساس قانون اساسی جدید نقش تعیین کننده در اداره امور کشور دارد، مهیا کرد.

* رهبر اعتراضات کیست؟
نیکول پاشینیان متولد سال 1975 میلادی است یعنی 43 ساله دارد. وی نخست به عنوان خبرنگار در روزنامه 'دوران ارمنی' وارد فعالیت حرفه ای و سیاسی شد و سپس در سال 2015 حزب 'پیمان مدنی' را تاسیس کرد و در سال 2017 موسس ائتلاف 'راه کار' شد که رهبری آن را تا امروز در دست دارد.
وی در سال 1992 یکی از خبرنگاران فعال ارمنستان بود، اما در سال 1995 زمانی که قرار بود در امتحانات سال پنجم دانشگاه رشته خبرنگاری شرکت کند، رئیس دانشکده خبرنگاری دانشگاه ایروان به بهانه غیبت زیاد در طول تحصیل به او اجازه شرکت در این امتحانات را نمی داد، اما بسیاری بر این باورند که دلیل اصلی این امر انتشار مقاله ای به قلم اوعلیه فساد اداری موجود در ساختار آموزشی کشور بود.
پاشینیان در سال 2009 به اتهام فعالیت براندازی محکوم به زندان شد و به زندگی زیرزمینی روی آورد تا این که پس از یک سال داوطلبانه خود را به نیروی انتظامی معرفی کرد و به هفت سال زندان محکوم شد که پس از دو سال گذراندن محکومیت در بیستمین سالگرد استقلال ارمنستان مورد عفو قرار گرفت.
وی در سال 2012 نماینده مجلس شد و در سال 2018 به ابتکار 'اقدام من' علیه سومین دوره حکومت سرژ سرکیسیان دست زد، رئیس جمهوری سابق که می خواست پس از تغییر قانون اساسی نخست وزیر کشور شود.
پاشینیان در چارچوب این اقدام راه شهر 'گیومری' تا شهر 'ایروان' را پیاده پیمود ودر این راه افراد بسیاری به او پیوستند تا اینکه تعداد این افراد به دهها هزار نفر رسید و اعتراضات گسترده ضد دولتی در پایتخت ارمنستان و دیگر شهرهای این کشور سرکیسیان را به استعفا واداشت و وی به همراه طرفدارانش که تعداد آنها به دهها هزار نفر می رسد به مبارزه خود علیه حزب حاکم جمهوری ادامه می دهد؛ مبارزه ای که در نتیجه آن حزب حاکم را مجبور کرد به خواست مردم ناراضی تن دهد و آرام آرام از قدرت کناره بگیرد.
در نتیجه این اعتراضات همه احزاب کشور به پاشینیان پیوستند، اتئلاف حاکم فروریخت و چند وزیر از مقام خود استعفا کردند.
کناره گیری حزب حاکم و انتقال قدرت از این حزب به مخالفانش بطور مسالمت آمیز، انتخاب نخست وزیر موقت توسط نمایندگان مجلس و ایجاد یک دولت موقت برای برگزاری انتخابات مجلس بطور شفاف، مهمترین خواسته های این سیاستمدار جوان است.
پاشینیان از نمایندگان همه فراکسیون های احزاب حاضر در مجلس از جمله حزب حاکم جمهوری می خواهد تا به منظور جلوگیری از تعمیق بحران موجود در کشور به نامزد انتخابی مردم یعنی خودش رای دهند.
وی در این باره می گوید: این پیشنهاد بدین منظور است تا از دستاوردهای مردم تا انتخابات مجدد مجلس و تعیین نخست وزیر جدید پاسداری کند.
پاشینیان تحولات ارمنستان را یک انقلاب ارزشی و فرهنگی می داند تا این کشور در آینده شاهد فساد، رشوه خواری و بی عدالتی نباشد.
وی همچنین با تاکید بر اینکه مخالفان نه غرب گرا و نه طرفدار نیروی دیگری هستند، گفته است: برای ما توسعه روابط با ایران بسیار مهم و راهبردی است و ما در آینده تلاش خواهیم کرد که این روابط را توسعه ببخشیم.
رهبر اعتراضات ارمنستان تصریح کرده است: ما از حمایت هیچ نیروی خارجی برخوردار نیستیم و مهمترین موضوع برای ما منافع ملی ارمنستان است'.
با این وجود برخی از کارشناسان معتقدند که این اعتراضات توسط برخی قدرت ها در آمریکا رهبری می شوند و یک جنبش غرب گراست که با برنامه ریزی بسیار دقیق تلاش می کند تا نقش روسیه را در منطقه قفقاز جنوبی کاهش دهد.
این در حالیست که توماس وال کارشناس ارشد بنیاد کارنگی در مقاله ای در ارتباط با تحولات ارمنستان نوشته است: بسیاری از کارشناسان هر تغییر سیاسی را که در هر کشور هم پیمان روسیه سریعا به تحولات ژئوپولتیک منطقه ربط می دهند، اما در ارمنستان تغییرات فقط داخلی است و نه جنبش ضدروسی و یا غرب گرا.
'آرمن مانولیان' کارشناس ارمنستانی نیز بر این باور است که این تحولات ربطی به مسائل ژئوپولتیک ندارد و صرفا نتیجه سیاست های اقتصادی نادرست حزب حاکم در سال های گذشته است.

*انتخاب نخست وزیر جدید توسط پارلمان
در نتیجه اعتراضات گسترده در ارمنستان و پس از استعفای سرژ سرکیسیان نخست وزیری که یک هفته در این پست بود، رئیس مجلس این کشور اعلام کرد که اول ماه مه (11 اردیبهشت) انتخاب جدید نخست وزیر توسط نمایندگان مجلس برگزار خواهد شد. 
حزب ارمنستان شکوفا، داشناکسیون و دیگر احزاب اعلام کرده اند که از نامزدی پاشینیان برای پست نخست وزیر حمایت خواهند کرد و حزب حاکم جمهوری نیز گفته که مانعی برای برگزاری انتخاب نخست وزیر جدید ایجاد نمی کند.
عملا هم اکنون تنها یک نفر نامزد نخست وزیری است و آن هم پاشینیان است.
وی اکنون به غیر از آرای فراکسیون ائتلاف 'راهکار' و احزاب ذکرشده در مجلس به شش رای از آرای حزب حاکم جمهوری نیاز دارد تا به قدرت برسد و اگر این شش رای را کسب نکند به نظر می رسد بحران سیاسی در این کشور ادامه خواهد یافت.

*دیدگاه افکار عمومی ارمنستان
بر اساس نظرسنجی ها بیش از 90 درصد مردم ارمنستان طرفدار پاشینیان هستند و اقشاری مختلف در جامعه حامی وی حضور دارند. در اعتراضات اخیر نه تنها دانشجویان، دانش آموزان، جوانان، روشنفکران و زنان شهری بلکه کارگران و کشاورزان نیز حضوری فعال دارند.
'آراکلیان' استاد دانشگاه دولتی ایروان و از معترضان با اشاره به اینکه دانشگاههای ارمنستان به دلیل رشوه خواری بسیار زیاد در آنها اعتبار و ارزش خود را از دست داده اند، می گوید: وقت آن است تا با تغییر ساختار سیاسی کشور ساختار آموزشی کشور را نیز تغییری اساسی دهیم.
'گاریگ سرکیسیان' دهیار روستای 'نورگیانگ' ارمنستان نیز تصریح می کند 'در نتیجه سیاست های نادرست دولت در سال های گذشته بسیاری از کشاورزان ارمنستان به کشورهای دیگر مهاجرت کرده اند که دلیل آن بسیار ساده است: آبی که باید زمین های روستاییان را سیراب کند به مزارع زمینداران و پرورش دهندگان کلان ماهی که با دولت ارتباط خوبی دارند، سرازیر می شود. از سوی دیگر بهره وام های کشاورزی کمرشکن است و بسیاری از روستاییانی که وام بانکی دریافت می کنند در نهایت مجبور می شوند زمین های خود را به زمینداران بزرگ بفروشند'.
'آرمان' یک جوان ارمنستانی در پاسخ به سوالی در رابطه با دلیل حضور در اعتراض ها می گوید: بخاطر آینده. من دانشجو هستم و قصد ندارم به صفوف بیکاران بپیوندم.
'آنوش' زنی 70 ساله نیز می گوید 'بخاطر آینده نوه هایم در اعتراضات شرکت می کنم' و یک مرد بازنشسته که دارای تحصیلات دانشگاهی است نیز اظهار نظر کرد 'مستمری من 100دلار هم نیست. آیا شما در ارمنستان می توانید با این مبلغ زندگی کنید؟'
'آرامه' هنرمند و بازیگر ارمنستانی هم بر این نظر است که 'هیچ پیشرفتی در این کشور مشاهده نمی شود و باید این وضع را تغییر دهیم'.
یک تاجر ایرانی مقیم ارمنستان که نامش را نگفت، می گوید که این تغییرات به سود روابط ایران و ارمنستان خواهد بود. وی می افزاید 'وضعی که دولت ارمنستان در سال های گذشته ایجاد کرده باعث شده است تا بخش های خصوصی دو کشور در جهت توسعه همکاری ها گامی برندارند. وی عنوان کرد: رشوه خواری مشکل جدی است. من 10 سال است که در این کشور کار می کنم و اگر رشوه به نمایندگان نهادهای دولتی ندهم نمی گذارند به کارم ادامه دهم. من از ایران جنس به ارمنستان صادر می کنم و هر بار مجبور می شوم کلی رشوه بدهم.
برخی افراد هم می گویند که کشور روند خوبی در پیش نگرفته است. 'واهاگن' دانشجوی رشته تاریخ یکی از این افراد است که می گوید: من شعارهای عوام فریبانه رهبران این اعترضات را باور نمی کنم.
در این میان یکی از مخالفان پاشینیان نیز می گوید: رهبر مخالفان هنوز هیچ برنامه ای جامع برای آینده ارائه نداده است و هنوز مشخص نیست بعد از به قدرت رسیدن چه راهی را در پیش خواهد گرفت. هنوز نه سیاستهای اقتصادی نه سیاستهای فرهنگی نه سیاستهای خارجی و نه دیگر سیاستها بطور واضح مشخص نیست.
به گفته بسیاری از کارشناسان ارمنستانی این اعتراضات یکی از مردمیترین اعتراضات در چند سال گذشته در منطقه محسوب می شود.
مانولیان با اشاره به این که معترضان با برگزاری اعتراضات آرام و بدون خونریزی موفق شدند تا با شعار 'پلیس مال مردم است' از درگیری با نیروهای پلیس خودداری کنند، می گوید: به همین دلیل این اعتراضات معروف به اعتراضات دست های خالی لقب گرفت. 

* دورنمای آینده
آنچه مسلم است معترضان که تعداد آنها نیز کم نیست، مصمم هستند به خواست های خود برسند. بر این اساس به نظر می رسد در روز یازدهم اردیبهشت حزب حاکم جمهوری یا باید در نتیجه ی فشارها سکان اداره کشور را پس از ده سال حکومت به نیکول پاشینیان رهبر مخالفان این حکومت بسپارد یا با خودداری از دادن رای به وی اوضاع سیاسی کشوررا پیچیده تر و راه رسیدن به قدرت را برای پاشینیان دشوارتر کند. 
بسیاری از کارشناسان معتقدند حزب جمهوری ارمنستان راه اول را انتخاب خواهد کرد چون حاضر نمی شود در برابر معترضانی که بخش عمده ای از مردم این کشور هستند قد علم کند و آینده سیاسی خود را برای همیشه نابود سازد.