هنوز زمينه صلح سوريه و اسرائيل فراهم نشده است

گفت و گوى ديپلماسى ايرانى با محمد على سبحانى سفير سابق ايران در لبنان درباره گفت و گوهاى صلح سوريه و اسرائيل که در نشست دمشق مطرح شد.

آقای سبحانی ظاهرا یک حرکت تازه جهانی برای صلح سوریه و اسرائل به وجود آمده است. نظر شما در این زمینه چیست؟

حرکت سوری­ها به سمت عادی سازی روابط با غرب به نوعی در فعال شدن روند صلح خودش را نشان داده است. بحث گفت و گوی اسرائیل از چند ماه پیش با مینجیگری ترک­ها آغاز شده و مراحلی را هم طی کرده است. اما پرسش و ابهام اصلی این است که آیا گفت و گوهای صلح به نتیجه خواهد رسید؟ آیا شرایط برای صلح سوریه و اسرائیل فراهم است یا خیر؟ من فکر می­کنم برای روشن شدن مقوله باید به دو طرف عربی و اسرائیلی نگاهی بیاندازیم. اساسی ترین مشکل کشورهای عربی موضوع فلسطین، بلندی­های جولان و مزارع شبعا در لبنان است. سوری­ها سیاست کلی و همیشگیشان این بوده است که مسائل میان اسرائیل و سوریه در چارچوب حل کل مشکلات میان اعراب و اسرائیل حل می­­شود. اما سوری­ها در یک نوبت دیگر هم در جریان صلح مادرید و مذاکرات صلح اسلو در روند صلح به نوعی فعال شدند و در پاسخ به درخواست­های اسرائیل برای گفت و گو اعلام آمادگی کردند و وارد این مقوله شدند.

طبیعتا در شرایط کنونی که فشارهایی را به سوریه پس از حوادث لبنان وارد آورد، مقداری با وضعیت گذشته متفاوت است. به نظر می­آید قبل از آن که تمام شرایط برای گفت و گوهای صلح و به وقوع پیوستن آن در دو طرف به وجود آمده باشد، نوعی از مانور از سوی سوریه وجود دارد. به این معنا که سوری­ها به نوعی می­خواهند طرف اسرائیلی و غربی­ها را خلع سلاح کنند تا فشارهای آنها به سوریه تاثیر گذار نباشد. البته این تحول اخیری هم که به وقوع پیوست، یعنی سفر آقای سارکوزی و نخست وزیر ترکیه و امیر قطر به سوریه و جلسه­ای که میان آنها برگزار شد تا حدودی نشان داد، تلاش­ها برای نزدیک کردن سوریه به روند صلح فراوان است. اما همه اینها هنوز علامت کافی برای این که روند صلح به طور جدی پیگیری شود و به نتیجه برسد، نیست.

دولت اسرائیل روز گذشته از آقای بشار اسد دعوت رسمی کرده است تا به اسرائیل سفر کند. از طرفی هم سوریه هم در نشست چهارجانبه دمشق اعلام کرد، طرح شش بندی را به اسرائیلی­ها داده­ ولی آنها هنوز جواب نداده­اند. از طرف دیگر اردوغان گفته است که اسرائیلی­ها به او پیغام داده­اند که حاضرند فورا از جولان خارج شوند. اگر اینها را کنار هم بگذاریم آیا نمی­توانیم بگوییم که روند مذاکرات به سمت مثبتی حرکت می­کند و احتمال دارد که نتایج مثبتی در بر داشته باشد؟

ببینید من عرض کردم. من معتقدم که فشارها و تلاش­ها برای پاگیری گفت و گوهای صلح و به نتیجه رسیدنش خیلی زیاد است. ولیکن برای من هنوز علامت­های قطعی برای این که دو طرف به توافقی رسیده باشند یا زمینه­های رسیدن به این توافق به وجود آمده باشد، وجود ندارد. من در سئوال قبلی به نکته­ای اشاره کردم و آن این که باید شرایط دو طرف را بررسی کرد. سوری­ها طبیعتا اگر جولان به طور کامل به آنها داده شود مشکلی نخواهند داشت. یعنی در کنار بقیه­ کشورهای عربی و در کنار مقاومت برای بقیه قضایای عربی از جمله مسئله فلسطین و لبنان پیگیری خواهند کرد. اما سئوالی که به نظر می­آید سئوال اصلی­تری باشد این است که آیا اسرائیلی­ها آمادگی دارند برای این که به تمام آنچه لازمه صلح سوریه است، تن دهند؟ از جمله از تمام جولان خارج شوند و دریاچه طبریا که موضوع اصلی در مذاکرات صلح قبلی بود، آن هم مشکلش میان سوریه و اسرائیل حل شود. آیا اسرائیلی­ها از سرزمین­های عربی و لبنانی از جمله مزارع شبعا که تا کنون در اشغال دارند، خارج می­شوند؟ یا شرایط دیگری برای چنین تضمینی در اسرائیل و شرایط سیاسی آن وجود دارد و آیا در اسرائیل قدرت و اراده­ای وجود دارد که تصمیمی به این بزرگی بگیرد؟

این که شما می­گویید دولت اسرائیل از آقای بشار اسد دعوت کرده، دفعه اول نیست. این یک مانور یا بازی است و اسرائیلی­ها خیلی خوب می­دانند که شرایط برای چنین سفری تا کنون مهیا نیست. بنابر این یک مانور به حساب می­آید. در حقیقت آنها می­خواهند نشان دهند و به دنیا و کشورهایی که درگیراین مسئله هستند، اعلام کنند، ما آمادگی بالایی برای این کار داریم. اما من تصور نمی­کنم که این آمادگی یک آمادگی خوب و زمینه­ای برای عملی شدن آن وجود داشته باشد. بنابر این من همه این مطالبی را که شما گفتید و سایر مطالبی که هست و شما نگفتید را برای این که یک ابراز نظر قطعی بکنم برای این که واقعا روند صلح به سمتی پیش می­رود که به توافق­نامه صلح نزدیک شود، من تصور نمی­کنم که شرایط در دو طرف سوری و اسرائیلی فراهم شده باشد. چون سوری­ها هم نمی­توانند آنچه را آقای حافظ اسد به خاطرش روند صلح را پیگیری نکرد، از آن عدول کنند. اسرائیلی­ها هم شرایطشان شرایطی است که نمی­توانند جولان را با آن شرایطی که سوریه می­خواهد، تحویل دهند.

دلیل حضور مستمر فرانسه و اصرارش برای نقش آفرینی در روند صلح را چگونه تفسیر می­کنید؟

این اشکالی ندارد و طبیعی است. به نظرم می­آید تا حدودی نقش اروپایی­ها در این موضوع فعال شده باشد. اروپایی­ها اصولا در مسائل خاورمیانه در سال­های اخیر پیرو امریکایی­ها بوده­اند. هر چند که این پیروی به معنای تبعیت کامل به حساب نمی­آمده است. مخصوصا فرانسوی­ها که سعی می­کردند با توجه به نقش عمده­شان در لبنان یک تعریف محتوایی­تر از حضور اروپا در مسائل خاورمیانه را به نمایش بگذارند. بنابر این به نظر می­آید که یک چیز غیر طبیعی نیست. در وضعیتی که لبنان با کمک سوریه به آرامشی دست پیدا کرده و سوریه سعی می­کند با ایفای نقش مثبت در منطقه جایگاه منطقه­ای خودش را ترمیم بکند و برای ترمیم این جایگاه با کشورهایی مثل فرانسه و با غرب به یک فرمولی در تعامل برسد. در درون این فرمول اعلام آمادگی و نشان دادن آمادگی برای صلح با اسرائیل دیده شده است.

اگر ما از آن طرف به درون اسرائیل بنگریم، می­بینیم که دولت اسرائیل اکنون جایگاه بسیار متزلزلی دارد و احتمالا تا چند هفته دیگر اولمرت از قدرت کنار می­رود و ممکن است بر اساس پیش­بینی­های موجود یک فردی تندتر از اولمرت بر سر کار بیاید، آیا این تلاش­هایی که غرب و ترکیه آغاز کرده­اند به نوعی آب در هاون کوبیدن نیست؟ ضمن این که آقای بشار اسد نیز گفته است، تا انتخابات ریاست جمهوری و مشخص شدن رئیس جمهوری جدید ما نمی­توانیم تصمیمی درباره صلح با اسرائیل بگیریم.

حالا ما بهتر است نگوییم آب در هاون کوبیدن است. همان طوری که من گفتم به نظر نمی­آید شرایط در دو طرف مهیا باشد. یک چنین اقدام مهم و راهبردی یعنی نتیجه دادن صلح بین سوریه و اسرائیل امری است که نیاز به مناسب بودن شرایط در دو طرف و در سطح منطقه و در سطح بین­المللی دارد. بنا بر این بر اساس توضیحیاتی که شما دادید و بنده هم اشاره کردم، حتی اگر نگوییم آب در هاون کوبیدن است، علامت­های کافی نیست برای این که ما بگوییم روند صلح دارد به نتیجه می­رسد.

از این بحث خارج شویم. امروز آقای سعد حریری علیه سوریه موضع­گیری خیلی تندی کرد و گفت، سوریه محل صدور تروریسم است. با توجه به موقعیت فعلی که لبنان به سمت آرامش حرکت می­کند و گروه­های سیاسی لبنانی با یکدیگر به یک توافق مثبتی رسیده­اند، این موضع­گیری تند آقای حریری را چگونه برداشت می­کنید؟

ببینید این هم امر چندان دور از ذهن نیست. زیرا گروه آقای حریری بعد از کشته شدن رفیق حریری سوریه را متهم کردند و تحولات بعدی لبنان تحت تاثیر اتهام سوریه رخ داد. همان طور که می­دانید روز به روز سوری­ها زیر انزوای غربی­ها با رهبری و حمایت فرانسوی­ها قرار گرفتند و یک فضای همکاری بین گروه المستقبل در داخل لبنان و جریان اروپایی و امریکایی با اتکای فرانسوی­ها خصوصا برای فشار به سوریه به وجود آمد و این ادامه داشت تا ماه­های اخیر که سوری­ها ابتکار عمل ویژه­ای را هم در لبنان و هم در گفت و گوی با اسرائیل آغاز کردند و توانستند خودشان را از زیر فشارهای غربی خارج کنند. این اتفاق طبیعی است که خوشایند گروه المستقبل نیست. زیرا گروه المستقبل با اتهام سوریه روند تحولات لبنان را تحت تاثیر قرار دادند و توانستند اکثریت نمایندگان و اکثریت مجلس لبنان را به دست بیاورند. الآن که انتخابات مجلس لبنان نزدیک است که نزدیک به 8 تا 9 ماه به انتخابات مجلس لبنان بیشتر وقت باقی نمانده، در چنین شرایطی گروه المستقبل نمی­خواهد آن فضای انتخاباتی گذشته را به طور کامل از دست بدهد. مطلوب گروه المستقبل و طرفداران حریری این است که سوریه کماکان در دایره اتهام باقی بماند. بنابر این صحبت­های آقای حریری به نوعی اعتراض به طرف فرانسوی و غربی­ها هم به حساب می­آید.

آیا ممکن است در روابط سوریه و لبنان که اکنون در حال بهبودی است، خللی ایجاد کند؟

طبیعتا خلل هست. اما گمان نمی­کنم وضعیت را بحرانی کند.