ترکیه میخواهد جایگاه جدیدی در منطقه داشته باشد
گفت و گوی دیپلماسی ایرانی با ماکان عیدیپور، کارشناس مسائل ترکیه
سفر عبدالله گل، رییس جمهور ترکیه به ارمنستان هرچقدر هم که نمادین باشد، گامی مثبت در کارنامه حزب عدالت و توسعه به حساب میآید. این سفر میتواند راهی برای عادی سازی روابط بین دو همسایه باشد که بیش از 72 سال است که با یکدیگر روابط دیپلماتیک ندارند. گفت و گوی دیپلماسی ایرانی با ماکان عیدیپور کارشناس مسائل ترکیه.
قبول دعوت سرژ سرکیسیان، رییس جمهور ارمنستان از طرف عبدالله گل همتای ترک وی میتواند آغازگر چه روندی در سیاست خارجی ترکیه و روابط دو کشور باشد؟
رویکرد دولت فعلی ترکیه در خصوص سیاست خارجی با دولت های قبلی در ترکیه متفاوت است. از آنجا که حزب عدالت و توسعه ماهیت و تابعیت اسلامی دارد، به تعهدات سکولاریستی و غربگرایانه دولتهای قبلی پایبند نیست و این نکته را میتوانیم در روابطش با کشورهای اسلامی مشاهده کنیم. از طرف دیگر ترکیه در صدد است تا نقش جدیدی در منطقه ایفا کند و جایگاه جدیدی داشته باشد. در همین راستا شاهد میانجیگری ترکیه بین سوریه و اسراییل هستیم.
موضوع ارمنستان، موضوعی نیست که به نفع منافع ملی ترکیه باشد. ترکیه قصد دارد، مسئله ارمنستان را از سر راه خود بردارد چراکه در بسیاری از موارد ارمنستان سد راه ترکیه است. موضوع نسل کشی ارامنه در اتحادیه اروپا، کنگره امریکا و بسیاری از سازمانهای بین المللی مطرح می شود، لذا ترکیه امروز دلیلی برای پاسخگویی به مسائلی که در دوران پادشاهی عثمانی اتفاق افتاده است نمی بیند. بنابراین سعی می کند نقش جدیدی در ارتباط با ارمنستان بازی کند و مشکلش با ارمنستان را کم رنگ تر کند. هر اندازه که مشکلش با ارمنستان کم رنگ تر باشد می تواند روابط بهتری با روسیه برقرار کند و نفوذش در قفقاز را افزایش دهد. در واقع اگر ترکیه بتواند روابطش را با ارمنستان عادی کند جزو معدود کشورهایی خواهد بود که با تمام کشورهای قفقاز رابطه خوبی دارد. در حال حاضر تمام کشورهای در قفقاز در جبههبندی اخیر قرار گرفتهاند که یا سمت گرجستان هستند یا در جناح مخالف و در جبهه روسیه و متحدانش.
ارمنستان نفع اقتصادی برای ترکیه ندارد. ترکیه صرفا به دنبال این است که به صورت فرمالیته روابط خود را با ارمنستان آغاز کند. مانند آنچه که ایتالیایی ها در لیبی برقرار کردهاند. چراکه مشکل ارمنستان هزینههایی را برای ترکیه به همراه دارد. ارامنه لابیهای قدرتمندی در دنیا دارند و در سراسر دنیا حضور دارند. بازرگانان موفقی هستند و اینها میتوانند بر روی تصمیمات و موضعگیریهای رسمی کشورها تاثیر گذار باشند.
از آنجا که ترک ها و ارامنه معتقدند که سفر عبدالله گل نمی تواند تاثیر چندانی بر روی روابط دو کشور داشته باشد، به نظر شما تاثیرات این سفر تا چه حد است؟
یک گروه از ارامنه، گروهی هستند که در ایروان و ارمنستان ساکن هستند، منتها لابی اصلی ارامنه را آن دستهای تشکیل میدهند که در خارج از ارمنستان حضور دارند. لابی ارامنه در امریکا و پاریس جزو لابیهای قدرتمند ارامنه هستند که توجه زیادی هم به دولت ارمنستان ندارند. چراکه دولت ارمنستان به لحاظ اقتصادی آنقدر ضعیف است که ارتباطش با ارامنه خارج از ارمنستان کم رنگ شده است. منتها این یک حرکت سمبلیک است که نتیجهاش ممکن است که لابیهای خارج از ارمنستان را ساکت نکند و مشکل تاریخی ترکیه و ارمنستان را حل نکند اما به جهان و به خصوص جهان غرب نشان میدهد که ترکیه بر روی این موضوع بیتفاوت نیست و پافشاریای برای توجیه یک نسلکشی ندارد. چراکه امروز با مطرح شدن بحث نسلکشیهای بالکان، موضوع نسلکشی در دنیا تقبیح شده است و ترک ها نیز نمیخواهند که چنین پروندهای در دنیا داشته باشند. سفر عبدالله گل میتواند کمی موضوع را کم رنگ تر کند اما این واقعیت تاریخی را از بین نخواهد برد.
با توجه به درگیری های اخیر روسیه و گرجستان به نظر میرسد که زمان این سفر چندان مناسب نبود و توجه ترکیه را بیش از آنکه به سمت گرجستان معطوف کند متوجه ارمنستان کرده است. از طرفی امریکا نیز نمیخواهد که یکی از همپیمانانش به طور مستقل در مسئله گرجستان دخالت کند، بنابراین با این سفر موافقت کرده است. نظر شما چیست؟
نه تنها ترکیه بلکه هیچ کدام از همسایهها نمیتوانند در مسئله گرجستان دخالت مستقیم داشته باشند. واقعیت این است که درگیری میان روسیه و گرجستان، درگیری بسیار نابرابری است که بازیگرانی مثل ترکیه و ایران نمیتوانند نقش چندانی در آن داشته باشند. این مسئله مربوط است به ساختار نظام جهانی و بحث دوقطبی شدن دنیا و جنگ سردی که دوباره در حال آغاز است. در این درگیری امریکا مستقیما وارد میدان شده است و از هیچ کدام از متحدینش به دلیل حساسیت بالای موضوع درخواست کمکهای منطقهای نکرده است. این مسئله نه تنها در خصوص کمک های نظامی بلکه در مورد کمکهای انسان دوستانه نیز صدق می کند و این کمک ها باید از تونل امریکا به سمت گرجستان برود.
برای کشورهای دیگر هم بازی در این میدان ریسک بزرگی است. هیچ کشوری نمیخواهد در شرایط کنونی در مقابل روسیه بایستد. ترکیه از طرفی مسائل امنیتی که با روسیه دارد، مسئله تجارت این کشور با کشورهای منطقه قفقاز مطرح است چراکه ترکیه میداند که اگر روسیه با این تجارت مخالف باشد، قطعا برای ترکیه مشکل ساز خواهد شد، چراکه روسیه نفوذی سنتی در آسیای میانه، قفقاز و حتی جمهوری آذربایجان دارد. ترکیه میداند که دخالت در جنگ روسیه و گرجستان ریسک بزرگی است و حتی اگر امریکا هم از ترکیه درخواست کند مقاومت خواهد کرد. امریکا هم این را میداند و نمیخواهد متحدانش را تحت فشار بگذارد.
آینده روابط ایران و ترکیه را با توجه به سفر محمود احمدی نژاد به استانبول چگونه ارزیابی می کنید؟
ایران و ترکیه دو همسایه هم سایز هستند که این اتفاق در دنیای امروز به ندرت میافتد. اقتصاد ترکیه و ایران سایز متناسبی دارد، روابط دو کشور بستگی به رشد هر دو طرف دارد. چند سال پیش شاهد یک خیزی اقتصادی در کشور ترکیه بودیم و با بالا رفتن قیمت نفت ایران هم توانست به همان سمت گام بردارد. از طرف دیگر ایران به عنوان یکی از منابع انرژی اهمیت بالایی دارد و به واسطه جنگ عراق، اهمیت خودش را به عنوان یک بازیگر و قدرت منطقهای به همسایهها نشان داده است و این سبب شد که ترکیه به این نتیجه برسد که نمی تواند از ایران چشم پوشی کند.
در هر صورت ترکیه امروز به همکاری ایران نیاز دارد. اول از همه به عنوان یک منبع دوم انرژی. گاز عسلویه که قرار است از ترکیه به اروپا صادر بشود هم یک درآمدی برای ترکیه است و هم منبع دومی برای تامین انرژی در مقابل روسها است که بتوانند معامله بهتری در حوزه انرژی داشته باشد. وابستگی گاز اروپا و حتی ترکیه به روسیه در این مقطع جدید اصلا به صلاح امنیت کشورها نیست. چرا که این کشورها جزو متحدان امریکا شناخته میشوند و نمیخواهند وابسته به منابع انرژی رقیب امریکا باشند.
از لحاظ امنیتی نیز ایران برای ترکیه همان اهمیت سنتی را دارد. مسئله کردها، مسئله ای است که همچنان پابرجا است، عراق همچنان ناآرام است و سوریه وضعیت مشخصی ندارد و به هر صورت درگیریهای قفقاز وجود دارد و ترکیه می خواهد که همکاری های نزدیکی با ایران داشته باشد. البته اهمیتی که ترکیه به ایران میدهد به عنوان یک همسایه تاریخی چیز زیادی نیست و ترکیه و ایران اگر بخواهند که هر دو با درنظر گرفتن همسایگان خود سیاست منطقه ای خود را دنبال کنند نیازمند همکاریهای بیشتر هستند.
نظر شما :