معادلات عراق در گذشته ، حال و آینده

سرزمین عراق تاریخ پر فراز و نشیبی داشته است .این تاریخ پر تلاطم سبب پدیدار شدن بستر سیاسی–اجتماعی پیچیده‌ای در این کشور گردیده است که امروز عامل بسیاری از ناملایمات سیاسی – اجتماعی آن می باشد. بدون شناخت از این گذشته تحلیل و درک شرایط امروز عراق ممکن نخواهد بود. این شناخت از عراق باید ابزار و وسیله ای برای عبور این کشور از این گذشته و رسیدن به نقطه تعادل در آینده باشد.

عراق در گذشته :

عراق در گذشته تاریخی خود اولین مرکز شیعیان بوده و انتخاب کوفه به عنوان مرکز حکومت امام علی (ع ) نقشی ماندگار به آن داد. وقوع حادثه کربلا سبب ثبت این نقش گردیده و سرزمین بین‌النهرین و کربلا را برای همه شیعیان بسترمبارزه با ظلم-  حماسه - عشق و ظهور اعتراض و انقلاب‌های سیاسی متاثر از اندیشه شیعه نسبت به شرایط موجود نمود.

شیعیان عراق علیرغم جمعیت غالب به علت اینکه این سرزمین بخشی از سرزمینهای تحت حاکمیت خلفای اموی – عباسی و عثمانی بود در بیشتر اوقات تحت سیطره حاکمان اهل تسنن بود .

این تسلط سیاسی –تاریخی طولانی اهل تسنن بر عراق چنان آثار عمیقی بر شیعیان گذاشته است که رهایی سیاسی، اجتماعی و حتی در نگاهی روحی از آن نیاز به گذشت زمان طولانی دارد. در این پروسه تاریخی، کردهای عراق، متحدین عربهای سنی بودند  و در حاکمیت کم و بیش شراکت داشتند.

فروپاشی عثمانی در آغاز نوید تغییر این معادله قدرت را داد لیکن در یک پروسه همکاری بین‌المللی – منطقه‌ای دوباره چیدمان قدرت در عراق  به گونه‌ای هدایت شده و شکل گرفت که در نتیجه آن عربهای اهل تسنن با جذب کردها معادله قدرت را به نفع خود برقرار نمودند.

عراق در حال :

تحولات امروز عراق حاصل شرایط نامطلوب سیاسی - اجتماعی گذشته این کشور است. شیعیان که سهم اندکی در حاکمیت داشتند مترصد فرصت برای ایجاد تغییر در معادله قدرت بودند. کردها عراق نیز پس از تثبیت حاکمیت اهل تسنن با ظهور ناسیونالیسم بعثی از یک سو و تقویت ناسیونالیسم کردی از سوی دیگر از حاکمیت فاصله گرفته و در مقاطعی با بغداد وارد جنگ شدند.

دشمن مشترک دو عنصر قومی – مذهبی عراق را، علیرغم دیدگاه‌های مذهبی متفاوت در روند تاریخی مبارزه به متحد استراتژیک یکدیگر تبدیل نمود. حاصل این اتحاد به همراه کمک شرایط بین الملل و منطقه ای و از همه مهمتر حمله امریکا شرایطی را در عراق رقم زد که امروز شاهد آن هستیم . امروز شیعیان در معادله قدرت براساس قواعد دمکراسی در جایگاه خود هستند لیکن جایگاه کردها در معادلات قدرت بیش از آنکه حاصل قواعد دمکراسی باشد حاصل ملاحظات بازی قدرت است.

کردها از نظر دمکراسی عددی در عراق عنصر سوم هستند لیکن عواملی چون تجربه سیاسی کردها، شرایط داخلی، منطقه ای، بین المللی و از همه مهمتر جدائی جغرافیایی و جمعیت نسبتا خالص آنان از دیگر اقوام سبب گردیده است که در بازی قدرت نقش عناصر دوم را در عراق ایفا نمایند.

عراق آینده:

عراق آینده باید از گذشته و حال عبور نماید تا بتواند به آرامش، ثبات و توسعه دست یابد. مهمترین عنصر رسیدن به این مرحله اعتماد متقابل عناصر موجود در آن نسبت به یکدیگر و تقسیم قدرت براساس قواعد دمکراسی می باشد. عراق باید به مرحله ای از رشد برسد که حاکمیت سیاسی آن بتواند بدنه اجتماعی آنرا با توجه به واقعیتهای آن نمایندگی نماید.

در ظهور این عراق، شیعیان عنصر اول، اهل تسنن عنصر دوم و کردها عنصر سوم خواهند بود.  این روند در عراق زمانی تحقق خواهد یافت که عناصر موجود در عراق بجای استفاده از یکدیگر برای تغییر قواعد بازی از یکدیگر برای ثبات، آرامش و توسعه عراق سود جویند.

در عراق همه مراقب یکدیگرند تا معادله ای علیه آنان شکل نگیرد. تغییر معادله قدرت می تواند در عراق صف بندیهای گذشته را جانشین معادلات استراتژیک فعلی بنماید.

عبور عراق از محاسبات گذشته و فعلی مبادلات قدرت در این کشور و تنظیم این معادلات بر مبنای دمکراسی از جمله شرایط اصلی رسیدن عراق به شرایط مطلوب است. آینده نشان خواهد داد که عراق و عراقیها تا چه حد در این امر موفق خواهند بود.