محافظت از دموکراسی در جهان پس از نظم غربی (بخش دوم)

  نویسنده: ریچارد یانگز (ریچارد یانگز کارشناس سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ویژه در زمینه حمایت از دموکراسی است.)

  دیپلماسی ایرانی: از نظر برخی ناظران، ایده حمایت از دموکراسی توسط غیر غرب مردود است. دیدگاه متداول این است که حمایت از دموکراسی در سطح بین المللی مختص کشورهای اروپایی و ایالات متحده با اندک حمایتی از سوی استرالیا و کانادا و شمار اندکی از نهادها و ابتکارعمل های بین المللی است. مفهوم حمایت از دموکراسی عمدتا به سختی در کنار تاکید قدرت های غیر غربی بر عدم مداخله و تمامیت ارضی مستقل قرار می گیرد.

اما برخی از کشورهای غیر غربی فرم های متفاوتی از حمایت از دموکراسی را در پیش گرفته اند. نکته این است که نمی توان درباره گستردگی یا اثربخشی این تلاش ها بیش از اندازه سخن گفت، چون پراکنده، ناسازگار و خفیف هستند. با این حال، این روند آنقدری معنادار هست که بر فرضیات و برداشت ها درباره اینکه تنها قدرت های غربی به ارتقاء دموکراسی به یک هنجار جهانی علاقه دارند، سایه افکند.

حمایت نادیده گرفته شده غیر غرب از دموکراسی

حامیان نوظهور غیر غربی دموکراسی اغلب در اظهارات خود بر اهمیت ارزش های دموکراتیک بر سیاست خارجی خود تاکید می کنند. بسیاری از این کشورها در سال های اخیر در دیپلماسی با هدف محفاظت از دموکراسی یا پیشبرد آن در مواردی خاص مشارکت کرده اند. برای نمونه، در نیمکره غربی برزیل نقش مهمی در بازسازی سیاسی و اقتصادی هاییتی ایفا کرده و در عین حال، نهادهای منطقه ای آمریکای لاتین مانند «مرکوسور» و سازمان کشورهای آمریکایی را به تصویب بندهای قانونی در حمایت از دموکراسی ترغیب کرده است. آرژانتین، برزیل و شیلی هم شدیدا به کودتای نظامی سال 2009 در هندوراس واکنش نشان دادند. آنها به نوع کاملا متفاوتی از کودتا علیه رئیس جمهوری پاراگوئه در سال 2012 نیز بی توجهی نکردند. به دستور همین کشورها، سازمان کشورهای آمریکایی یک چارتر دموکراسی درون آمریکا دارد و بیشتر سازمان های دیگر آمریکای لاتین هم بندهای قانونی مرتبط با دموکراسی را در اساسنامه خود دارند که هدف از آنها عمدتا دفاع از نظام های حاکم در برابر تلاش ها برای کودتاست.

در آنسوی اقیانوس آرام، چندین کشور آسیایی شروع به ترویج فعالانه تر دموکراسی کرده اند. اندونزی به شدت تلاش کرده تا سازمان کشورهای جنوب شرقی آسیا (آ سه آن) تا چندین مجمع گفتمان درباره حمایت از دموکراسی و تعهد به دفاع از هنجارهای دموکراتیک را به چارتر سال 2008 این گروه بیفزاید. جاکارتا همچنین در ارتباط با میانمار و تا اندازه ای هم کامبوج و ویتنام در نقش مدافع دموکراتیک برجسته حامی اصلاحات سیاسی ظاهر شد. در همین حال، هند نقش مهمی در کمک به دولت نپال و مائوئیست ها در زمینه دستیابی به یک توافق صلح دموکراتیک در سال 2006 ایفا کرد. دهلی نو همچنین در سال های اخیر کاتماندو را برای به روز رسانی قانون اساسی این کشور برای در بر گرفتن تنوع بیشتری قومی و زبانی، تحت فشار گذاشته است. به علاوه، هند ابتکارعمل های بسیاری را در حمایت از دموکراسی و تلاش های دیپلماتیک در سریلانکا توسعه داده است.

در دیگر نقاط جهان، ترکیه پیش از آنکه مجددا به سمت اقتدارگرایی پیش رود، در سال 2011 به صورت یکی از فعال ترین عوامل خارجی در قیام های موسوم به بهار عربی ظاهر شد و خود را به حمایت از تغییرات دموکراتیک در منطقه متعهد کرد. اگرچه سیاست های داخلی ترکیه در جهت استبدادی حرکت کرده، اما این کشور همچنان برخی از برنامه های خود را در حمایت از دموکراسی در خارج اجرا می کند. در همین حال، آفریقای جنوبی برای حل و فصل دموکراتیک بحران انتخاباتی سال 2011 در ساحل عاج اقدام و همچنین سعی کرده نگرانی های مرتبط با دموکراسی را به بخشی از ابتکارعمل ها در زمینه بازداری از درگیری در منطقه تبدیل سازد. اگرچه ابتکارعمل های دموکراسی در خاورمیانه و جنوب صحرای آفریقا همچنان پیش پا افتاده و محدود است، اما ترکیه و آفریقای جنوبی در برخی موارد در عکس جریان منطقه حرکت و از ابتکارعمل های بنیادی حمایت از دموکراسی در این دو منطقه حمایت کرده اند.

بسیاری از این دموکراسی های غیر غربی در حمایت از دموکراسی سرمایه گذاری مالی و برنامه های امدادی را راه اندازی کرده اند که مقادیر معنی دار حمایت مالی برای ابتکارعمل های اصلاحات سیاسی را شامل می شوند. هند از طریق اداره مشارکت توسعه که در سال 2012 تاسیس شد، میزان کمک های خارجی خود را افزایش داده است. اگرچه دهلی نو یک طبقه بندی جداگانه رسمی کمک های دموکراتیک ندارد، اما بخشی از این کمک های جدید خارجی به پروژه های مرتبط با دولت داری مربوط و عملیات گسترده نظارت خارجی بر انتخابات را شامل می شود. هند از طریق یکی از واحدهای کمیسیون انتخاباتی خود به طور خاص بر حمایت خارجی متمرکز شده و گروه های بزرگی و منابع قابل توجهی را برای آموزش مسئولان انتخاباتی و نظارت بر انتخابات در کشورهایی نظیر مصر، لیبی، نامیبیا و آفریقای جنوبی تخصیص داده است.

هند تنها کشور فعال در این زمینه نیست. اندونزی از سال 2010 شروع به سرمایه گذاری بر همکاری «جنوب-جنوب» در زمینه دولت داری دموکراتیک کرده است. موسسه صلح و دموکراسی در این کشور ابتکارعمل های گسترده و متنوعی را در زمینه همکاری در دموکراسی در میانمار و دیگر کشورهای عضو «آ سه آن» به اجرا گذشته است و به تدریج به سمت محدوده های حساس تری همچون اصلاحات بخش امنیتی حرکت می کند. در همین حال، ژاپن هم از اواخر دهه 2000 یک سری پروژه های امدادی به اجرا درآورده که کمک به برگزاری انتخابات، اصلاحات نیروهای پلیس و تلاش ها در زمینه قانون مداری را شامل می شوند و سالانه چندین میلیون دلار هزینه در بر درارند. به طور مشابه، بودجه قابل توجه ترکیه برای برنامه های امدادی تامین مالی اصلاحات دستگاه قضایی، جامعه شهروندی، اصلاحات بخش امنیتی و ایجاد نهادها را شامل می شود و این در حالی است که آنکارا برنامه مجزایی برای حمایت از دموکراسی ندارد. آفریقای جنوبی هم به نوبه خود نظارت بر انتخابات در بسیاری از کشورهای آفریقایی را تامین بودجه می کند.

تعهد کشورهای غیر غربی به حمایت از دموکراسی از شاخصه های کشور ها و ارزش های مرتبط با هویت و منافع استراتژیک ناشی می شود. در آسیا، کشورهای پیشرو مانند ژاپن و هند حمایت از دموکراسی را ابزاری برای مقابله با ظهور چین می دانند. برای کشورهای بزرگ در میان اقتصادهای نوظهور مانند برزیل و اندونزی، حمایت از اصول دموکراتیک راهی برای تقویت ادعای آنها در زمینه ایفای نقش رهبری در منطقه است. و برای دیگر بازیگران مانند حزب عدالت و توسعه حاکم در ترکیه، ارتقاء دموکراسی می تواند وسیله ای برای حمایت از وابستگان ایدئولوژیک در دیگر کشورها باشد.

جدای از محاسبات استراتژیک، مروجین غیر غربی دموکراسی تمایل دارند بر اهمیت ارزش ها تاکید کنند. برای سیاستمداران هندی، هویت دموکراتیک این کشور مساله ای بسیار مهم است چراکه آنها تاکید دارند که تنها دموکراسی می تواند جمعیت بالا و متنوع آن را در کنار یکدیگر نگه دارد. مقامات هند اغلب به این کشور به عنوان پرجمعیت ترین دموکراسی جهان اشاره می کنند؛ دموکراسی ای که به رغم چالش هایی همچون فقر گسترده و تنوع بالای دینی، زبانی و قومی توسعه یافته است. و آفریقای جنوبی حمایت خود را از دموکراسی در سایر نقاط آفریقا به صورت توسعه طبیعی موفقیت خود در زمینه دموکراسی چند نژادی، به تصویر می کشد. ملاحظات هویتی گاها در اظهارات این دموکراسی های نوظهور آشکارتر از گفتارهای دولت های دموکراتیک غربی است. (این مطلب ادامه دارد)

منبع: کارنگی یوروپ / مترجم: طلا تسلیمی