خطرها و تهدیدهای امنیتی بر امنیت اقلیم کردستان

نویسنده: همین سعید مصطفی، کارشناس سیاسی اقلیم کردستان عراق، اندیشه ورز مهمان اندیشکده ترند

دیپلماسی ایرانی: تغییرات جهانی باعث شده‌اند که امنیت فقط به معنای جنگ و نظامی نباشد، امنیت ملی اقلیم کردستان صرفاً یک بُعد نظامی نیست، بلکه یک موضوع چندبُعدی است که حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی، زیست‌محیطی و فناوری را نیز شامل می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که چندین تهدید اصلی داخلی بر امنیت اقلیم کردستان وجود دارد. اقلیم کردستان که صاحب دولت مستقل نیست، به دلیل موقعیت جغرافیایی، رقابت‌های داخلی و دخالت کشورهای همسایه، با چندین خطر بزرگ داخلی و خارجی روبه‌رو شده است.

تهدیدها بر حاکمیت و امنیت نظامی  

یکی از بزرگ‌ترین ضعف‌های اقلیم، نبود وحدت و فرماندهی رسمی برای نیروهای مسلح است. نیروهای پیشمرگه و دیگر نیروهای مسلح تحت کنترل نهادهای رسمی نیستند. به گفته کارشناسان نظامی، نیروهای نظامی اقلیم توانایی و اختیار قانونی و مالی برای خرید سلاح مورد نیاز و انجام تمرینات پیشرفته را ندارند. نبود ساختار نظامی منظم باعث شده که نهادهای منابع طبیعی دائماً در معرض تهدید حملات گروه‌های تروریستی باشند، از جمله حملات به تأسیسات نفتی و گازی در مناطق تحت حاکمیت اقلیم کردستان. وجود مرزهای گسترده میان پیشمرگه و نیروهای عراقی و فضای خالی امنیتی در این مناطق، باعث شده که این مناطق به پناهگاهی برای گروه‌های تروریستی تندرو تبدیل شوند؛ حتی بسیاری از حملات آن‌ها در مرزهای ارتش و با مشارکت برخی گروه‌های خارج از کنترل وزارت دفاع انجام شده‌اند.

همچنین به دلیل موقعیت جغرافیایی اقلیم کردستان، تهدیدهای خارجی بر ثبات و تلاش برای ایجاد بی‌ثباتی در درون حکومت اقلیم، دائمی بوده است.

ناپایداری سیاسی و فساد نهادی  

امنیت سیاسی در اقلیم کردستان پایدار نیست؛ این موضوع به دلیل اختلافات تاریخی عمیق میان احزاب سیاسی است. نبود دولتی واحد و مستقل، خود یک تهدید بزرگ سیاسی است و این امر فرصتی برای دخالت خارجی فراهم کرده است.
  
- فساد: پدیده فساد و غارت درآمدها به عنوان بزرگ‌ترین تهدید سیاسی شناخته می‌شود.

- دوپارگی: اقلیم کردستان در دو سطح وحدت ندارد: سطح مالی و سطح نیروهای مسلح و پیشمرگه، که میان دو طرف اصلی تقسیم شده‌اند. تا زمانی که این موضوع حل نشود، امنیت اقلیم در معرض خطر خواهد بود. در هر بحرانی، احتمال خطر و لغزش وجود دارد، به‌ویژه اگر حمایت کشورهای حامی از هر طرفی قطع شود، به تهدید تبدیل خواهد شد.

امنیت اقتصادی و منابع  

امنیت اقتصادی اقلیم به دلیل مدیریت ضعیف، فساد و نبود استراتژی بلندمدت در معرض خطر قرار گرفته است.  

- بیکاری و فقر: فقر و بیکاری که از کاهش درآمد سرانه ناشی می‌شود، به عنوان دو عامل اصلی برای جرم و خشونت و برهم‌زدن امنیت اجتماعی شناخته می‌شوند.

- سیاست‌های بانکی و مالیات: سیستم بانکی پیشرفته‌ای وجود ندارد و مردم اعتمادشان به بانک‌ها کم است. سیاست مالیات به‌صورت منظم اجرا نمی‌شود و فقط بر مردم ضعیف تحمیل می‌شود؛ همچنین شرکت‌های بزرگ مالیات نمی‌پردازند.

تهدید بر امنیت غذا و آب  

تهدیدهایی بر امنیت غذا و آب برای اقلیم ایجاد شده است:

- امنیت غذایی: نبود استراتژی پایدار و بلندمدت برای تأمین غذا باعث شده که اقلیم همیشه در معرض تهدید کشورهای همسایه باشد. چندین کالای غذایی با کیفیت پایین بدون آزمایش علمی به اقلیم وارد می‌شود. غذا به عنوان نیاز اصلی روزانه مردم، عمدتاً از خارج وارد می‌شود و نتوانسته‌ایم از تولید داخلی حمایت کنیم تا نیازهای روزانه مردم را تأمین کنیم؛ این تهدید در زمان همه‌پرسی سال ۲۰۱۷ نیز آشکار شد.  

- امنیت آب: سیاست‌های مدیریتی ضعیف آب در داخل، یک تهدید بزرگ است. مدیریت نادرست منابع آب در گذشته، نبود سد و ذخیره‌سازی آب، تغییرات اقلیمی و کاهش بارندگی، تهدیدی جدی است؛ همزمان، تصرف آب توسط کشورهای همسایه نیز یک تهدید دیگر است، چون بخش زیادی از آب اقلیم کردستان از ایران و ترکیه سرچشمه می‌گیرد.

تهدیدهای اجتماعی و الکترونیک  

امنیت اجتماعی به دلیل چندین تغییر و پیامد ناخواسته، در معرض خطر است:

- پدیده مهاجرت و طلاق: افزایش نرخ طلاق و جدایی زوجین تأثیر منفی بر امنیت اجتماعی گذاشته است. همچنین مهاجرت جوانان به خارج، که روزبه‌روز در حال افزایش است و در برخی مناطق به‌وضوح احساس می‌شود، باعث کاهش نیروی کار خواهد شد.  

- شبکه‌های اجتماعی: شبکه‌های اجتماعی عموماً به ابزار توهین و دشمنی تبدیل شده‌اند و اعتماد اجتماعی و سیاسی را از بین برده‌اند. از طریق این شبکه‌ها جرایم جدیدی ایجاد شده و تهدیدهایی از سوی زنان در کشورهای دیگر برای جوانان انجام شده است تا پول به‌دست آورند. برخی شرکت‌های اینترنتی و ارتباطی نیز مظنون به جاسوسی از مردم هستند.

- مواد مخدر: استفاده از مواد مخدر روزبه‌روز در حال افزایش است. مصرف این مواد در حال تبدیل شدن به یک پدیده است و علاوه بر آن، در حال تبدیل شدن به ابزاری برای قاچاق و تجارت است. 

- کیفیت بهداشت: مدیریت ضعیف در حوزه بهداشت یک تهدید دیگر است، به‌ویژه تلاش برای خصوصی‌سازی خدمات بهداشتی و واگذاری نهادهای خدمات‌رسان به بخش خصوصی، کاهش اعتماد مردم به خدمات بهداشتی دولتی یا ضعف آن را باعث شده است. گسترش داروهای بی‌کیفیت و ضعیف نیز به دلیل فساد در مدیریت حوزه بهداشت است.