از کاریزمای حضور تا جذبه شهادت

افکار عمومی جهان بویژه در افغانستان و پاکستان که زمین حاصلخیز تروریسم و مصائب ناشی از آن به شمار می رود معتقدند که بن لادن ریشه های عمیقی در این دو کشور و برخی کشورهای عربی و افریقایی دوانده است؛ تا جایی که کشته شدن این مرد ثروتمند و ماجراجوی عرب را بر ریشه کن شدن تروریسم بی تاثیر می دانند.

به هر شکل اکنون بر همه محرز شده است که مرد شماره یک القاعده کشته شده و بطور حتم گروه وابسته به وی نیز دچار مشکل خواهد شد. گفته می شود ایمن الظواهری که از لحاظ هوش و ذکاوت، خشونت و صلابت و نیز پایبندی به مذهب و ایدئولوژی کم از بن لادن ندارد، از این پس جانشین رهبر معدوم القاعده خواهد بود. القاعده تلاش می کند همچون همه گروه ها و سازمان هایی که رهبر خود را از دست می دهند، به سرعت دست به واکنش زده و شاکله و استخوان بندی خود را حفظ کند و پیش از قبل روحیه و باورهای سابق را در خدمت اندیشه ها و آرمان هایش هدایت کند. چنین هدف و انگیزه ای به خصوص در مورد گروه های ایدئولوژیک مذهبی که جهاد را سرلوحه برنامه ها و شهادت را آرمان نهایی خود می شمارند، امری پذیرفتنی و باورپذیر است.

در تفکر جهادی، فکر مرگ یا شهادت هر روز و هر ساعت جریان دارد و بنابراین نمی توان گفت که القاعده با مرگ بن لادن دچار شوک مغزی شده است. اگر نگوییم که شهادت نزد مذهبیون افراطی نوعی مظلومیت به شمار می رود و کاریزما و جذبه ای که از آن زاده می شود دست کمی از وجود رهبری مثل بن لادن ندارد، این را هم نمی توانیم بپذیریم که طی ده سال تعقیب و گریز اسامه، تصوری از مرگ یا شهادت قریب الوقوع او نزد پیروانش وجود نداشته و آن را امری محال می شمرده اند.

اکنون این سوال در ذهن همگان پدید آمده است که آیا این اتفاق تازه می تواند بار مصائب را از دوش منطقه بردارد و آب را بر ریشه های تروریسم ببندد؟ آیا ممکن است القاعده بدون اسامه تضعیف و متلاشی شود؟

مقام های اطلاعاتی امریکا و جمله رهبران غرب که در مرگ بن لادن پایکوبی کردند بر این باورند که بدون موجودیت اسامه بن لادن این احتمال وجود دارد که شبکه القاعده به تدریج تضعیف و متلاشی شود. در حال حاضر، هسته اصلی و مهم القاعده در پاکستان دائما درحال گریز بوده و از ترس حمله جنگنده های امریکایی در اختفا به سر می برند. ارتباط میان آنها به حداقل رسیده و توانایی‌شان برای طرح ریزی و جمع آوری پول جهت انجام حملات متقابل کاهش یافته است. شعبه های القاعده در یمن، عراق و الجزایر کشف شده و امید به گسترش یاس و اضمحلال در این گروه فرامنطقه ای را افزایش داده است.

در غرب بیش از همه این باور وجود دارد که مرگ اسامه بن لادن به گروه القاعده صدمه روانی مهلکی وارد کرده است. اما در خود منطقه نگاه دیگری هم وجود دارد. استاد قریب السعید سابق سخنگوی حزب اسلامی افغانستان به رهبری گلبدین حکمتیار می گوید "بن لادن به جز سمبل چیز دیگری نبود." معنی حرف او این است که بن لادن که در تمام این سال ها پنهان شده بود و بدون تلفن و وسایل ارتباطی قابل ردگیری زندگی می کرد، همه مسئولیت رهبری را به ایمن الظواهری واگذار کرده بود و بنابراین جز سمبل به شمار نمی آمد.

اما آیا وجه سمبلیک و سیمای کاریزماتیک بن لادن با مرگش فروخواهد پاشید؟ پاسخ به این سوال با درنظر گرفتن آموزه ها و اعتقادات اسلامی و تفکر افراطی موجود نزد طرفداران القاعده، منفی است. مگر اینکه حمله به شاخه ها و عناصر القاعده همچنان ادامه پیدا کند و ضربات مکرری بر پیکره این گروه و تروریسم اسلامی در جهان وارد آید.

استاد سعید می گوید: "اسامه بن لادن برای مسلمانان جوان تندرو یک منبع الهام بود، اما این گروه اکنون به یک جنبش جهانی تبدیل شده که در حال حاضر بزرگتر از اسامه بن لادن است."

نگرانی بیشتر از این است که بن لادن به یک چهره مظلوم و قهرمان گونه تبدیل شود و کاریزمایی معنوی بیابد و کم کم به عکس روی تی شرت های بنیادگرایان تبدیل شود و هوادارانش قسم یاد کنند که تا پای جان بر رویه جهاد تا شهادت گام برمی دارند.