نقض حقوق بشر یا جنایت جنگی؟

دیپلماسی ایرانی: سوریه باز هم شاهد جنایتی هولناک شده است. در یک شب بیش از 134 نفر در شهر کوچکی به اسم الحوله قتل عام شدند تا نگاه‌های جامعه جهانی بیش از هر زمانی به سوریه خیره شود. حکومت سوریه مسئولیت این جنایت را بر عهده نگرفته و اعلام کرده است که گروه‌های شبه نظامی مرتبط با القاعده عامل این جنایت هولناک بوده‌اند. جنایتی که در آن عده‌ای سر بریده شدند و کودکانی نیز به شکل فاجعه باری کشته شدند. این مساله عاملی شد تا اعضای شورای امنیت در سازمان ملل مجددا گرد هم آیند و ابعاد این حادثه را بررسی کنند که در نهایت به صدور بیانیه‌ای در محکومیت این فاجعه انسانی منجر شد. دیپلماسی ایرانی با دکتر محسن عبداللهی، استاد دانشگاه و تحلیل‌گر مسائل حقوق بین‌الملل درباره بار حقوقی این بیانیه گفتگویی داشته است که در زیر می‌خوانید:

بیانیه‌ای که شورای امنیت شب گذشته درباره خشونت‌های اخیر سوریه صادر کرده است، از نظر حقوقی در بعد بین‌الملل چه ارزشی دارد؟

این بیانیه از سوی رئیس شورای امنیت صادر شده که با قطعنامه‌های این شورا متفاوت است. بیانیه شورای امنیت با مشورت اعضای این شورا صادر می‌شود. به بیان دیگر این گونه بیانیه‌ها از قدرت الزامی قطعنامه‌های شورای امنیت برخوردار نیستند. اما اگر به روند صدور این بیانیه‌ها نگاه کنیم، زمینه ساز تصویب قطعنامه‌های جدید در شورای امنیت خواهد شد.

در این بیانیه به چه مواردی اشاره شده و این موارد از چه اهمیتی برخوردار است؟

در این بیانیه به چند نکته اشاره شده است که :

۱. این حملات با اطلاع گزارش ناظران سازمان ملل متحد در سوریه، منتسب به تانک‌ها و توپخانه ارتش سوریه بوده که این مساله نقطه منفی برای دولت سوریه خواهد بود. البته دولت سوریه این حملات را منتسب به گروه‌های تروریستی دانسته است. اما به دلیل آنکه ناظران ملل متحد در صحنه حاضر بودند و به دولت سوریه منتسب کردند از این جهت بیانیه یک پوئن منفی برای دولت سوریه خواهد بود.

۲. در این بیانیه بدون آن که از این حملات به عنوان جنایات جنگی و یا جنایت علیه بشریت نام ببرد، از آن به عنوان توسل به زور علیه غیرنظامیان نام برده که ناقض حقوق بین‌الملل، قابل اعمال و تعهدات شورای امنیت به موجب قطعنامه ۲۰۴۲ و ۲۰۴۳ شورای امنیت در مورد سوریه است. منظور از حقوق قابل اعمال در اینجا با وجود درگیری مسلحانه غیر بین‌المللی در سوریه، هم مقررات حقوق بشر و هم مقررات حقوق بشر دوستانه است. منظور مقررات حقوق بشردوستانه مقررات قابل اعمال در زمان درگیری‌ها از جمله درگیری‌های مسلحانه است.

آیا این موارد در سوریه شامل نقض حقوق بشر و یا حقوق بشردوستانه است؟

همان طور که می‌دانید به موجب مقررات حقوق بشردوستانه اساسا حمله به غیر نظامیان و اهداف غیرنظامی ممنوع است و هیچ توجیهی برای این گونه موارد وجود ندارد و چنین حملاتی جنایات جنگی محسوب می‌شود. در چارچوب حقوق بشر نیز این گونه حمله گسترده به جمعیت غیرنظامی می‌تواند از مصادیق جنایت علیه بشریت در نظر گرفته شود. بنابراین بیانیه شورای امنیت طبقه‌بندی این حملات را به جنایت علیه بشریت و یا جنایت جنگی عنوان نکرده، اما ذکر این عبارت که توسل به زور وحشیانیه‌ای علیه غیرنظامیان نقض حقوق قابل اعمال یعنی حقوق بشر و بشر دوستانه و تعهدات دولت سوریه به موجب قطعنامه‌های شورای امنیت است، زمینه ساز احراز جنایت علیه بشریت و یا جنایات جنگی است که می‌تواند به قطعنامه‌های بعدی شورای امنیت علیه سوریه کمک کند.

آیا می‌توان پیش‌بینی کرد که صدور این بیانیه می‌تواند راه را برای صدور قطعنامه جدیدی علیه سوریه باز کند؟

همان طور که می‌دانید وزیر امورخارجه انگلستان، ویلیام هیگ نیز اعلام کرده که در تلاش است تا اعضای شورای امنیت را برای تصویب قعطعنامه جدید علیه سوریه ترغیب کند. همچنین در بیانیه شورای امنیت از دولت سوریه خواسته است تا افرادی را که مسئول این حملات بودند مورد پیگرد قرار داده و به دستان عدالت بسپارد.

همچنین این بیانیه از نیروهای سازمان ملل متحد در سوریه نیز در خواست کرده تا به تحقیق‌های خود نسبت به این نوع حملات ادامه داده و گزارشی در این زمینه تهیه و به شورای امنیت تقدیم کنند.

در نهایت آخرین نکته‌ای که می‌توان در این چارچوب به آن اشاره کرد این است که علی‌رغم آن‌که با صدور این بیانیه شورای امنیت حمایت خود را نسبت به طرح شش ماده‌ای نماینده ویژه سازمان ملل متحد یعنی کوفی عنان اعلام کرده است، از کلیه طرف‌ها از جمله دولت سوریه درخواست کرده تا کمک کنند و این طرح به نتایج مثبت خود نزدیک شود.

تهیه‌کننده: تحریریه دیپلماسی ایرانی/14