ایران و روسیه، نزدیک اما دور

 شعیب بهمن*

آرمان: سفر وزیر امورخارجه کشورمان به روسیه در فاصله 15 روز تا شروع دور جدید مذاکرات ایران با گروه 1+5 می‏تواند تحولی مهم باشد. به خصوص آنکه در هفته های اخیر صحبت‏های زیادی از سوی مقامات ایران و آمریکا درخصوص تغییر مناسبات میان دو کشور انجام شد. اصولا قدرت‏های بزرگ و به خصوص آمریکایی‏ها در زمینه روابط ایران و روسیه حساسیت‏هایی دارند که بیشتر از سیاست خارجی خود این کشورها به چارچوب‏های حاکم در روابط بین الملل مربوط می‏شود. در طول تاریخ در روابط ایران و روسیه یک سه ضلعی وجود داشته که به جز این دو کشور نیروی سومی نیز در آن حاضر و تاثیرگذار بوده است. تا قبل از جنگ جهانی دوم این ضلع سوم انگلستان بود و بعد از آن آمریکا جای او را گرفت. بر همین اساس در روابط ایران و روسیه هرگاه یکی از طرفین به سوی ضلع سوم گرایش پیدا می‏کردند، مستقیما بر مناسبات طرف دیگر با ضلع سوم تاثیر منفی بر جای می‏گذاشت. به طور مثال تا پیش از انقلاب و در جریان جنگ سرد نزدیکی ایران و آمریکا یکی از عوامل مخاصمه میان آمریکا و روسیه بود. درحال حاضر این نگرانی برای روس‏ها وجود دارد که چرخش ایران به سمت غرب باعث تضعیف نقش آنها در ایران و منطقه شود. از نظر ایران، روسیه مهم ترین قدرتی است که با کشورمان رابطه خیلی نزدیک دارد و حتی در دستگاه دیپلماسی ایران صحبت از این است که این روابط به سطح روابط استراتژیک ارتقا یابد. در هیچ کدام از اسناد دکترین سیاست خارجی روسیه چنین تعریفی از جایگاه ایران صورت نگرفته و مهم تر اینکه روس‏ها همپیمانان دیگری شبیه ایران در همین سطح نیز در منطقه و جهان دارند. این اما به معنای بی اهمیت بودن ایران در منظر دیپلماسی خارجی روس‏ها نیست، این بدان معناست که آنها به اندازه‏ای که ایران روی روسیه حساب می‏کند، در عرصه بین الملل کارت‏های خود را خرج ایران نمی‏کنند. یکی از زوایای اهمیت ایران برای روسیه این است که در مناسبات ایران با غرب و به خصوص در جریان پرونده هسته‏ای، این کشور همواره نقشی میانجی بین ایران و غرب را بازی کرده است. این نقش جایگاه آنها را در سطح منطقه و جهان ارتقا می‏دهد و وجهه ای مثبت برای آنها به همراه دارد. روسیه دوست دارد این موقعیت را کماکان حفظ کند و اگر ایران به سمت غرب چرخش داشته باشد عملا این امکان برای روسیه از دست می‏رود. در همین دور آتی مذاکرات ایران و 1+5 نیز شاهد بودیم که تلاش مستمر روسیه باعث از سر گیری مذاکرات شد. در همین حال روسیه دوست ندارد تا روابط ایران و غرب بیش از حد ممکن تیره شده و به مرز خطر نزدیک شود. در آن صورت با به هم خوردن معادلات منطقه روسیه نیز خود از این جریان متضرر خواهد بود. به نظر می رسد روس‏ها بر این باورند که ایران از سر ناچاری و با هدف ورود به یک ائتلاف بین المللی خود را به آنها نزدیک می‏کند و ارتباط می‏گیرد، آنها می‏خواهند روابط ایران با کشور خودشان و همچنین با دنیای غرب و آمریکا به همین شکل و در همین حدود باقی بماند تا کماکان به عنوان قدرت اول میانجی کننده منطقه شناخته شوند.

* کارشناس مسائل روسیه