حماس به هر امتیازی تن خواهد داد!

مذاکرات صلح خاورمیانه با آغاز عملیات جنگی اسرائیل علیه غزه در اواخر سال ۲۰۰۸ و اوایل ۲۰۰۹، متوقف شد. پیش از آن، تحت فشار دولت بوش و در ادامۀ روند کنفرانس آناپولیس، دو دولت ضعیف محمود عباس و ایهود اولمرت، با میانجیگری ایالات متحده مذاکراتی را دنبال کردند. پس از حضور جان کری در کسوت وزیر خارجه امریکا، روند مذاکرات بین دو طرف گسترش بیشتری پیدا کرده است. البته نمی شود به آغاز این مذاکرات خوشبین بود، چراکه از یک سو دو طرف اصلی در این گفت وگو ها با اهدافی تاکتیکی وارد مذاکرات شده اند، تا از خود در مورد اشکال تراشی در فرایند صلح اتهام زدایی کنند و از سوی دیگر، آن ها تحت فشار ایالات متحده و سایر قدرت های جهانی حاضر به مشارکت در مذاکرات مستقیم شده اند و رغبتی واقعی برای تداوم چنین مذاکراتی بین دو طرف وجود ندارد.

آشکار است مذاکراتی که تنها با فشار خارجی امکان آغاز شدن یافت و تحت تأثیر این فشار ها و بدون رغبت طرف های درگیرِ مناقشه ادامه یافت، نمی تواند به نتیجه ای برسد که مذاکرات پیشین ـ که گاه با جدیت و اصرار بیشتری دنبال می شد ـ از رسیدن به آن ناتوان ماند. ائتلاف تندرو حاکم در اسرائیل ـ که از دادن هرگونه امتیاز و گذشت از آنچه حقوق مسلم اسرائیلی می داند اکراه دارد ـ در صورت رسیدن مذاکرات به نتیجه با خطر روبه رو خواهد بود. پس از وقفه ای نسبتاً طولانی، می توان دلایل چندی را برای آغاز روند سازش مطرح ساخت. مسألۀ نخست، احتمال رسیدن به بن بست در فرایند صلح است که به شدت امریکا و به دنبال آن طرف های درگیر در این مناقشه را نگران ساخته است. سابقۀ مذاکرات صلح و فراز و نشیب های آن به خوبی نشان می دهد که هرگاه مذاکرات به بن بست خورده و ناامیدی از مذاکره بر مشوق های استمرار آن بیشتر شده، تندروی در هر دو طرف بالا گرفته، به افزایش درگیری و خشونت انجامیده است.

این در حالی است که دهمین سفر جان کری به منطقه خاور میانه برای به ثمر رساندن مذاکرات به اصطلاح صلح نیز به پایان رسید. مذاکرات سازش بین طرف های اسرائیلی و فلسطینی بر پایه برنامه زمانبندی از پیش تعیین شده برگزار می شود. طرف امریکایی و اسرائیلی احتمال می دهد تا نیمه نخست سال ۲۰۱۴ میلادی این توافق حاصل شود. جان کری وزیر خارجه آمریکا در پایان سفرش به منطقه اعلام کرد که به احتمال زیاد هیأت های فلسطینی و اسرائیلی تا پایان آوریل آتی به توافق کامل برای صلح برسند.

از سرگیری مذاکرات صلح پس از وقفه ای نسبتاً طولانی، پرسش های چندی را در چرایی و انگیزه های موجود در ورای چنین تحولی برانگیخته است. این نکته که جنگ غزه به توقف مذاکرات انجامید، روشن است؛ اما اینکه چه مسائل جدیدی از سرگیری مذاکرات را پس از این وقفه ممکن ساخت، نکتۀ دیگری است که برای پاسخگویی به آن لازم است نگرش طرف های مناقشه در ارتباط با از سرگیری مذاکرات و دلایل آن ها برای ورود به چنین مذاکراتی بررسی شود. برای پاسخ به این پرسش ها «تابناک» با صباح زنگنه از کار شناسان خاورمیانه به گفت و گو پرداخته است.

* آقای زنگنه، سفرهای اخیر جان کری، وزیر امورخارجه امریکا به منطقه و پیگیری پروسه صلح خاورمیانه را چگونه ارزیابی می کنید؟

رفت وآ مدهای وزیر خارجه آمریکا به منطقه و به ویژه میان اسرائیل و فلسطینی ها تداوم داشته و این دهمین سفر کری به فلسطین اشغالی و منطقه است. به نظر می آید کری در طرح هایی که ارائه کرده، تلاش داشته موضوع فلسطین را با مجموعه ای از تبلیغات که عمدتا می تواند جنبه روابط عمومی داشته باشد، تبدیل کند؛ بنابراین، عملا هیچ گونه پیشرفتی در این زمینه حاصل نشده است.

اسرائیلی ها همچنان در حال ساخت و ساز واحدهای مسکونی در مناطق و به ویژه پیرامون بیت المقدس و به ویژه در بخش شرقی هستند. اسرائیلی ها با این کار، در واقع این شهر مقدس را احاطه و آن را از بقیه سرزمین های فلسطینی عملاً جدا خواهند کرد. صهیونیست ها هیچ گونه توقفی در عملیات حفاری و تخریب زیر مسجد الاقصی نکرده اند و حفاری ها ادامه دارد و توقفی در آن نشده است.

همچنین دیده می شود که ورود یهودی ها به صحن مسجد الاقصی با حمایت نظامیان اجازه داده شده است. باید گفت در این میان سرکوب شدیدی بر فلسطینیان معترض در جریان است. به این دلایل به نظر می آید که مذاکرات بین فلسطینی ها و اسرائیلی تنها یک سرپوشی بر تعدیات و تجاوزات این رژیم به حقوق فلسطینی هاست و در جریان این مذاکرات، هیچ گونه امتیازی به فلسطینی ها داده نخواهد شد.

* وضعیت غزه چگونه است؟

غزه همچنان در حال محاصره است و این رفت و آمد ها در پایان یک موج تبلیغاتی بیش نخواهد بود.

* جان کری اعلام کرده به شدت به دنبال به سرانجام رسیدن طرح دو دولت در سرزمین های اشغالی است. آیا این طرح به صورت عملیاتی در خواهد آمد؟

تشکیل دو دولت یک ابزار و یک محتوای بسیار کمرنگی از واقعیات در فلسطین بیش نخواهد بود. دولت به معنای تشکیلاتی دولتی است که مرز مشخص، دارای مبادی ورود و خروج، فرودگاه، گذرنامه مستقل و دارای نیروی نظامی و انتظامی مستقل باشد. این در حالی است که هیچ کدام از مشخصات یک دولت مستقل در این طرح دیده نشده و عنوان دو دولت مستقل عملاً در حد اقدامات اداری بسیار ـ بسیار محدود است. این طرح همراه خود چیزی از خصوصیات یک دولت و حتی یک نهاد را نخواهد داشت.

* موضع سایر گروه های فلسطینی پیرامون مذاکرات چیست؟

حماس در عمل به هر امتیازی که حاصل می شود تن خواهد داد. در مورد همین طرح دو کشور که در جریان است وحدت نظر بین احزاب و جریان ها و تشکیلات فلسطینی وجو ندارد. بنابراین همین طرح از آغاز با نا رضایتی و یا مخالفت سایر احزاب و جریان ها روبه رو خواهد شد.

* حماس طرح دو دولت را نمی پذیرد؟

البته شاید هم این طرح را نپذیرد.

* آقای دکتر، از آغاز روی کار آمدن جان کری به عنوان وزیر خارجه امریکا، همواره وی یکی از دغدغه های خود را به سرانجام رسیدن موضوع صلح خاورمیانه دانسته است؟ به نظر شما اهداف جدید امریکا از مطرح کردن این موضوعات چیست؟

دمکرات ها، همواره به طور سنتی کمتر از خواسته های اسرائیل پیروی می کنند. البته این بدین معنا نیست که دمکرات ها بتوانند موضوع اسرائیل را به سرانجامی برسانند. در شرایطی آقای کری، به موضوع خاورمیانه اظهار علاقه کردند که دو بحران عظیم در سوریه و مصر به وجود آمده است. این دو کشور بال های شرقی و غربی فلسطین را تشکیل می دهند که به شدت تضعیف شده اند و از طرف دیگر، اعتراضات شدید به اسرائیلی ها در مورد ادامه شهرک سازی بروز کرده است.

از سوی دیگر، در زمینه های گوناگون، فلسطینی ها مورد اعتراض و انتقاد قرار گرفتند و از طرف دیگر نرمشی در بین کشورهای عربی نسبت به اسرائیل حاصل شده است. این شرایط، فضای مناسب تری برای امریکایی ها ایجاد کرده تا در نهایت فرصتی بیابند که تا به بقیه پرونده های بحرانی در منطقه رسیدگی بکنند.
 
امریکایی ها می خواهند، از طریق بحران های خاورمیانه بتوانند بحران تبلیغاتی به دست آورند و بحران های اصلی در این منطقه را تحت الشعاع قرار دهند.
در نهایت امریکایی ها از بروز در گیری و بحران جدید در خاورمیانه که کشورهای متعددی را تحت پوشش قرار داده است، احساس نگرانی می کنند. به همین دلایل رفت آمدهای خودشان را به منطقه و به خصوص کشور فلسطین افزایش داده اند.

* آینده مذاکرات صلح به کجا خواهد رسید؟

اسرائیلی ها به دنبال یک فرصت تنفسی هستند تا از این مرحله بگذرند و به وضعیت مناسب تری برسند. امریکا هم تلاش می کند از این فرصت به دست آمده استفاده نماید و از وضعیت بحرانی که هم در داخل اسرائیل وجود دارد و هم در منطقه بین ملت های مسلمان وجو دارد، بتواند گریزگاهی برای برون رفت از مشکلات خود بیابد. روشن است که اسرائیل مذاکره با محمود عباس و دادن هر گونه امتیاز به فلسطینی ها را با وجود ائتلاف تندروی حاکم برنمی تابد و در صورت وقوع چنین امری، دولت نتانیاهو احتمالاً سقوط خواهد کرد.