انتقاد تند از مقاله محمودسریع القلم:آقای دکتر؛ واقعا این چیزها را نمی دانید؟

۲۲ آذر ۱۳۹۵ | ۱۳:۵۵ کد : ۱۹۶۵۳۷۴ سرخط اخبار
 مهدی ذاکریان استاد حقوق و روابط بین الملل در روزنامه شرق به نقد مقاله محمود سریع القلم پرداخت.
 
او نوشت:
 
روز نوزدهم آذر از طریق کانال تلگرام یادداشتی از آقای دکتر سریع القلم با عنوان «آینده برجام» به دستم رسید. بسیار تعجب کردم و از دوست فرهیخته ای که آن را ارسال کرد پرسیدم آیا مطمئنید این مطلب از ایشان است؟ چون چنین اظهارنظری درباره برجام و دستگاه دیپلماسی کشور از یک استاد روابط بین الملل بعید است. پس از آن معلوم شد که در سایت و کانال رسمی ایشان چنین مطلبی ارایه شده است.
از آنجا که هم سابقه همکاری نزدیک با دکتر سریع القلم و هم دکتر ظریف را دارم وظیفه علمی و تخصصی خویش و صد البته وظیفه شرعی خود دانستم تا درباره یادداشت «آینده برجام» سکوت نکنم. من ١٠ سال با دکتر سریع القلم کار کرده ام و به طور غیرمستقیم همین اندازه با دکتر ظریف. متن دکتر سریع القلم به گونه ای تهیه و جهت دهی شده که تصویری سیاه از برجام و عملکرد دستگاه دیپلماسی کشور و کامیابی طیف مقابل ارایه می شود. ایشان مثل همیشه مواردی را لیست کردند ولی این بار شماره نکردند:
-  «دستگاه دیپلماسی در تئوری ضعیف است»
-  «اوباما و کری طیف اختلافات را ٩ گانه خواندند که فعلا ٨ اختلاف دیگر قابل حل نیستند»
-  «١٥٥ نفر در تیم امریکا شامل مورخ و روانشناس حضور داشتند»
-  «سایه انداختن روش سازمان مللی (سخنرانی و تنظیم قطعنامه) بر فرآیند برجام»
-  «نمایش برجام مهم تر از محتوای آن بوده»
-  «در فرآیند حل و فصل موضوعات مهم، باید حداقل تبلیغات به کار گرفته شود»
-  «برای مخاطبان و جامعه مدنی ایران توجیه نشد که برجام حل و فصل مسائل ایران و امریکا نیست»
سپس راهکارهایی موجز که از ایشان به عنوان یک استاد روابط بین الملل بعید است، ارایه می شود که برایم بسیار تعجب آور بود:
«فهم ریاضی گونه و محاسبات خارجی را جایگزین پایکوبی نکنیم»
«درست قالب بندی کردن مسائل کشور و درست درصد بندی کردن آنها»
«این یک غفلت تبلیغاتی دستگاه دیپلماسی بود که مسائل سیاست خارجی با غرب را به موضوع هسته ای تقلیل داد»
«روسیه را ببینید پس از سی سال و...»
«در سیاست بین الملل نه عدالت وجود دارد نه انصاف و نه اعتماد»
«بهترین اهرم ایران... راضی بودن و امیدوار بودن مردم ایران از زندگی است»
«مهم ترین اصل در حکمرانی، نگاه حل المسائلی به گره های داخلی است»
«اگر خود این ابتکار عمل را به خرج ندهیم، با شرایط جدیدی که در امریکا، اروپا و خاورمیانه در حال شکل گیری است، عوامل بیرونی، تئوری حصار را تشدید خواهند کرد.»
و اما نقطه نظرهای اینجانب:
• یکی از دغدغه های جامعه علمی کشور این بوده که وزارت خارجه تخصصی حق ملتی است که در موقعیت ممتاز جغرافیایی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جهان قرار دارد. این امید با انتخاب آقای روحانی عملی شد. دکتر ظریف و تیم اصلی هسته ای کشور دارای تحصیلات عالی در روابط بین الملل و حقوق بین الملل هستند. آثار چاپ شده علمی، شرکت در کنفرانس های بین المللی، تجربه وسیع دیپلماتیک و شناخت عمیق و دقیق این تیم، مستند و چشمگیرند. برپایه کدام دلیل علمی، تیم ایرانی و دستگاه دیپلماسی کشور در تئوری ضعیف نامیده می شود؟ نه تنها ضعف تئوریک در این هسته علمی– اجرایی وجود ندارد بلکه بر عکس، اینکه افرادی هم علمی باشند و هم حرفه ای از معدود دستاوردهای کشور است که این بار در دستگاه دیپلماسی کشور کاملا اتفاق افتاد. تسلط بر تکنیک های حقوقی و تئوری های روابط بین الملل همین تیم یکی از دلایلی بود که شماری از دانشجویان دکترای ما تزهای خویش را با راهنمایی یا مشاوره همین همکاران طی بیست سال گذشته انجام دادند.
• اختلافات ایران و امریکا ٩ گانه نیست. هنگامی که ماهیت یک نظام سیاسی با هژمون نظام بین الملل در تعارض باشد، اختلافات، ذاتی و جوهری می شود. به همین دلیل، هم در ایران و هم در امریکا معمای روابط ایران و امریکا کلاف پیچیده ای است. تلاش های هر دو طرف برای حل آن در نطفه خفه می شود. حتی تلاش های پنهانی و بسیار محرمانه می تواند به رسوایی های گسترده و سقوط یک دولت منجر شود. در چنین وضعیتی، که حتی سلام کردن هم از سوی دو طرف ممنوع بوده، گفت وگو انجام شد. گفت وگو درباره یکی ازمشکل ترین موضوعات درروابط بین الملل: مسائل هسته ای و تحریم های شورای امنیت.
•  در فضایی که حتی سلام و علیک ممنوع، نشست و برخاست ممنوع، مذاکره ممنوع و قس علی هذا بود، برجام به نتیجه رسید. آیا آقای دکتر سریع القلم این را نمی دانند؟ به یاد دارم یک بار آن هم در سال ٧٨ به ایشان پیشنهاد دادم که یک استاد خارجی شناخته شده و متخصص در مسائل خاورمیانه را دعوت به سخنرانی کنیم، آنچنان خندید و آن را غیر عملی (از نظر دستگاه های امنیتی) دانست که از آن همه محافظه کاری و احتیاط ایشان متعجب ماندم.
اما الان به باور ایشان، مسائل هسته ای ده از صد است یا اینکه «اختلافات» را به حل مسائل هسته ای تقلیل داده ایم.
• همه متخصصین روابط بین الملل می دانند و رهبری هم به آن اشاره کردند که مسائل ما و امریکا زنجیره ای و هر حلقه این زنجیر بار سنگینی دارد.
 
خصومت ها آنقدر ریشه دار است که تنها برای حل برداشت های نادرست محتاج زمان بسیاری هستیم. در این زمینه تیم هسته ای فراتر از مسائل هسته ای توانست، سوءتفاهم ها را کاهش دهد. این را تیم هسته ای ادعا نمی کند بلکه ١+٥ اذعان دارد.
• به راستی اگر برجام فقط بعضی گشایش ها را تسهیل می کند ولی طیف وسیعی از اختلافات و تحریم ها باقی می ماند، پس چرا اینقدر مخالفان برجام در امریکا از آن نگرانند؟ چرا اسراییل آن را بدترین توافق قرن نامیده؟ چرا فقط شماری از گشایش ها به شکستن تحریم های پیشا هسته ای سرایت کرده؟ چرا اتحادیه اروپا در تلاش برای گشایش سفارت در ایران است؟ برخلاف باور ایشان، من برجام را قراردادی مهم تر از محتوای هسته ای می بینم. برجام اصل یکجانبه گرایی امریکا را هدف گرفت. در زمان هایی که همه سخن از قدرت هایپر امریکا می گفتند، این کشور در مقابل چندجانبه گرایی که ایران در برجام ترسیم کرد، زانو زد. این دستاورد بزرگ دستگاه دیپلماسی کشور بود.
• نمی دانم عدد ١٥٥ نفر در تیم امریکا و روانشناس و مورخ را از چه رفرنس و منبعی آورده اند، ولی چه نتیجه ای مد نظر است. اگر ادعا بر این است که ما شمار بیشتری نیاز داشتیم که ایشان به عنوان مشاور رییس جمهور موظف به ارایه این پیشنهاد بودند، اما به یاد دارم قبلا این باور را تایید می کردند که در حل مسائل و اداره امور باید به جای کمیت افراد، به کیفیت، قدرت و مهارت نیروها توجه کرد.
• فهم ایشان از سازمان ملل متحد، اهمیت آن در تئوری سازی در روابط بین الملل و قاعده سازی در حقوق بین الملل قطعا باید مورد تجدید نظر قرار گیرد. اینکه مجربین و متخصصین سازمان ملل را متهم به اتخاذ روش سازمان مللی (سخنرانی و قطعنامه) بدانند غیرحرفه ای ترین و غیرعلمی ترین جمله ای بود که شنیدم. در راهروهای سازمان ملل شماری از حقوقدانان و بزرگان روابط بین الملل از کشورهای شمال و جنوب وجود دارند که در شکل دهی ماهیت نظام بین الملل اثر گذارند. اساسا در دانش روابط بین الملل و در دانشگاه های پیشرفته دنیا مشارکت در نشست های سازمان ملل معادل کورس دکتری شمرده می شود. زیرا همانجاست که قد و قواره تئوری های روابط و دکترین های حقوقی به محک آزمون گذارده می شود. اتفاقا برجام دستاورد یک نشست سازمان مللی است که طی قطعنامه ٢٢٣١ به تصویب شورای امنیت رسیده و همین امر موجب ایجاد اصل مسوولیت برای همه کشورها در مقابل تعهدات ایران می شود. یکی از معدود افرادی که در ایران سرآمد همین فهم دقیق سیاسی، حقوقی از سازمان ملل است، دکتر محمد جواد ظریف است.
• در فرآیند حل و فصل اختلافات مهم، اتفاقا باید حداکثر تبلیغات به کار گرفته شود. زیرا مهارت تبلیغاتی و فضای روانی و روحی حاکم، در جهت دهی به مسیر نقش آفرین است. ضمن اینکه عین جمله مکتوب ایشان درباره موضوع «شبیه سازی مذاکرات ایران و امارات بر سر جزایر ایرانی» اینگونه است: شبیه سازی مذاکرات به طور عمومی از ویژگی های زیر برخوردار باشد: تبلیغات و هدایت تبلیغاتی (مکتوب دکتر سریع القلم در کتاب: مهدی ذاکریان، شبیه سازی در روابط بین الملل، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی، ص ٨٢)
• اینکه برای جامعه مدنی ایران توجیه نشد، برجام حل و فصل مسائل ایران و امریکا نیست به نظراینجانب خطای برداشت ایشان است. هیچگاه، هیچ یک از مقامات ایرانی از رهبری تا رییس جمهور، وزیر خارجه، نمایندگان مجلس، حتی پایین ترین مقام وزارت خارجه چنین ادعایی نکردند. جامعه مدنی و علمی ایران هم از این موضوع آگاه بودند. البته اذعان می دارم با وجود این آگاهی، متاسفانه عامه مردم به علت مشکلات اقتصادی و تبلیغات هدف دار بعضی از رسانه های داخلی، انتظار حل بسیاری از مشکلات کشور را با برجام پیدا کرده بودند.
• از همه نامفهوم تر راهکارهای ارایه شده در آن یادداشت است. آیا آنها حل مساله هستند یا مفاد برجام؟ آیا آنها راهکارهای واقعی هستند، یا راهکارهای فنی سیاسی، حقوقی و دیپلماتیک مندرج در برجام عملگراتر و واقعگراتر هستند؟ جملاتی مانند: دقیق باشیم، فهم ریاضی گونه، قالب بندی درست، نگاه حل المسائلی و راضی کردن مردم را همه نامزدهای شوراها و مجالس از کوچک ترین تا بزرگ ترین شهر تکرار می کنند. اما در این میان تنها این تیم هفت نفره دستگاه دیپلماسی کشور بود که توان تنظیم و نگارش برجام را داشت.
• یک سوال و هشدار مطرح شد:
١. سوال: «کدام تئوری امنیت ایران را تضمین می کند؟» انتظار این بود که آقای دکتر پیشنهاد خود را ارایه کنند. ما این سوال را ممکن است در کلاس برای تحریک اندیشه دانشجو بپرسیم. ولی در یک یادداشت که برجام را ارزیابی می کند باید به آن پاسخ داده شود. به باور من توجه به «تئوری امنیت انسانی»، امنیت ایران را به طور پایدار تضمین خواهد کرد. دلایل آن تفصیل فراوان حقوقی، سیاسی دارد که توضیح آن در مجالی دیگر می تواند ارایه شود. ٢. هشدار: «اگر خود این ابتکار عمل را به خرج ندهیم، با شرایط جدیدی که در امریکا، اروپا و خاورمیانه در حال شکل گیری است، عوامل بیرونی، تئوری حصار را تشدید خواهند کرد.» ایشان «مهار» را به «حصار» ترجمه کردند. این نوآوری نیست. «مهار» از آغاز انقلاب وجود داشت و سپس در دوره بوش به «تغییر رژیم» تبدیل شد. با مهارت دیپلماتیک نماینده ایران در سازمان ملل و تلاش های تیم مذاکره کننده هسته ای در دولت اصلاحات دوباره به «مهار» تبدیل شد. در دولت مهرورزی همین «مهار» به «تحریم و حصار» تبدیل شد و اکنون دوباره «مهار» در حال زنده شدن است. البته اعتقاد دارم همین «مهار»، نقض برجام و نیز نقض قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت است. زیرا بر پایه مفاد برجام و نیز قطعنامه یاد شده، کشورها باید از هر گونه اقدامی که مانع گشایش روابط جدید ایران با جامعه بین المللی می شود، اجتناب ورزیده، از تصویب هرگونه تحریم اضافی خودداری کنند و خواسته های ایران در مسائل صلح آمیز را مورد توجه قرار دهند. در پایان امید دارم مناظرات علمی پیش از آنکه برداشت بر ضدیت و مخالفت شود به نقد عالمانه و بلوغ فکری میان دانشگاهیان تعبیر شود.

کلید واژه ها: سریع القلم دستگاه دیپلماسی کشور ایران و امریکا


( ۴ )

نظر شما :