پیشنهاد صعود الفیصل و تهدید منافع روسیه

پس از پیشنهاد وزیر امور خارجه عربستان درباره تاسیس کنسرسیومی متشکل از کشورهای خاورمیانه برای تامین سوخت هسته‌ای ایران و دیگر کشورهای منطقه، مقامات روسی پیش از مقامات ایرانی به این پیشنهاد واکنش منفی نشان دادند که این مساله حاکی از اهمیت منافعی است که روسیه از این ناحیه در خطر می‌بینید.

رییس آژانس هسته‌ای روسیه جمعه در واکنش به پیشنهاد وزیر امور خارجه عربستان سعودی درباره تشکیل کنسرسیومی برای غنی‌سازی اورانیوم اعلام کرد تنها کشورهایی که هم‌اکنون چرخه کامل فرآوری سوخت هسته‌ای را در اختیار دارند و صاحب فن‌آوری غنی سازی اورانیوم به شمار می‌روند حق دارند مراکز تولید سوخت هسته‌ای تاسیس کنند.

امیر صعود الفیصل، وزیر امور خارجه عربستان سعودی هفته گذشته در مصاحبه‌ای با مجله اقتصادی «میدل‌ایست اکونومیک دایجست» (MEED) به منظور خاتمه بخشیدن به مناقشه ایران و آمریکا بر سر فعالیت‌های هسته‌ای ایران و کاهش تنش در منطقه که با تهدیدهای آمریکا درباره حمله نظامی به ایران به اوج خود رسیده است، پیشنهاد کرد شش کشور عضو شورای همکاری خلیج [فارس] شامل کویت، بحرین، قطر، عمان، امارات متحده عربی و عربستان سعودی با تشکیل کنسرسیومی به غنی سازی اورانیوم در کشور ثالث و بی‌طرفی مانند سوئیس بپردازند تا اورانیوم غنی شده مورد نیاز رآکتورهای ایران در وهله اول و سوخت هسته‌ای نیروگاه‌های اتمی کشورهای عربی در آینده در مرحله بعد از این محل تامین شود.

صعود الفیصل همچنین در این مصاحبه که در پایان سفر ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی و هیات همراهش به لندن انجام می‌شد، اشاره کرد که با گنجاندن تمهیدات مورد نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در این پیشنهاد می‌توان به نگرانی‌های کشورهای غربی درباره تهدید آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران خاتمه داد. او با ابراز امیدواری از این که ایران این پیشنهاد را بپذیرد گفت بر اساس این طرح هر رآکتور به میزان نیاز خود اورانیوم غنی شده دریافت خواهد کرد و دیگر جای نگرانی برای میزان اورانیوم غنی شده‌ای که کشورها در اختیار دارند و استفاده از آن در ساخت سلاح‌های هسته‌ای وجود نخواهد نداشت.

البته این پیشنهاد که گفته می‌شد ایران مشغول بررسی آن است، به رغم اظهار نظرهای اولیه درباره احتمال پذیرش آن، عصر شنبه از سوی مقامات ایرانی رد شد. ایران پیش از این نیز پیشنهادهای مشابهی از سوی کشورهای اروپایی و روسیه را نپذیرفته بود. سرگئی کریینکو، رییس آژانس هسته‌ای روسیه حتی به ایران پیشنهاد کرده است تا با خرید بخشی از سهام یکی از مراکز غنی‌سازی اورانیوم روسیه در آنگارسک سیبری نه تنها اورانیوم غنی‌شده مورد نیاز خود را از آن محل تهیه کرده بلکه از سود و عواید اقتصادی و سایر خدمات این مرکز نیز بهرمند شود اما پیشنهادش هنوز بی‌پاسخ مانده است.

ایران تمام این پیشنهاد را تا کنون رد کرده و هر بار تاکید کرده است به عنوان یکی از اعضای پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) حق برخورداری و استفاده از فن‌آوری صلح آمیز هسته‌ای را دارد و می‌خواهد از این حق خود به طور کامل استفاده کند، به این معنا که اصرار دارد تمام چرخه تولید سوخت هسته‌ای در خاک ایران انجام شود. پیشنهاد کشورهای غربی برای تاسیس یک کنسرسیوم بین‌المللی که در آن متخصصان ایرانی در کنار بازرسان خارجی و شرکت‌های اروپایی سوخت هسته‌ای مورد نیاز ایران را در منطقه‌ای بین‌المللی تامین کنند تنها به این خاطر رد شد که ایران اصرار داشت این منطقه بین‌المللی در داخل مرزهای جغرافیایی ایران توسط کنسرسیوم خریداری شود در حالی که کشورهای غربی این شرط ایران را نمی‌پذیرفتند.

در واکنش به پیشنهاد صعود الفیصل نیز که ناقض همین شرط ایران است، جواد وعیدی، معاون بین‌الملل شورای عالی امنیت ملی عصر شنبه در نشستی خبری اعلام کرد هرگونه طرحی مبنی بر انجام فعالیت‌های غنی‌سازی در خارج از خاک ايران ، بی‌معنا است. او گفت: «اگر چنین پیشنهاداتی در خصوص غنی‌سازی یا متوقف‌سازی در خاک ايران باشد به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست.»

اما چیزی که در این میان جای تامل دارد این است که مقامات روس یک روز پیش از این که ایرانی‌ها (که به طور مستقیم مورد خطاب این پیشنهاد بودند) به این پیشنهاد واکنش نشان داده و عملی شدن چنین پیشنهادی را زمینه‌چینی برای گسترش فن‌آوری غنی‌سازی هسته‌ای در کشورهای بیشتری دانستند و به طور تلویحی اشاره کردند که این مساله به افزایش تهدیدها علیه غرب منجر می‌شود.

البته فارغ از این که روسیه تا چه اندازه نگران تهدیدهایی است که از منطقه خاورمیانه متوجه غرب می‌شود و جدا از این که کشورهای عربی منطقه و در راس آن‌ها عربستان سعودی متحد آمریکا به شمار می‌روند و در نتیجه پیشنهاد آن‌ها در نهایت نمی‌تواند به نفع روسیه باشد، روسیه منافع دیگری را نیز با این پیشنهاد عربستان در خطر می‌بیند که موجب شده مقامات مسکو با این عجله به آن واکنش نشان دهند.

به عقیده تحلیل‌گران شکسته شدن هژمونی انرژی که قدرت سیاسی روسیه در گرو آن است و به اعتقاد برخی کارشناسان پاشنه آشیل برنامه‌های کرملین برای بازگرداندن مجد و عظمت دوران کمونیستی به روسیه به شمار می‌رود، مساله اصلی است که با پیشنهاد فیصل در معرض خطر قرار گرفته است.

ظاهراً روسیه از این بیم دارد که کشورهای عربی که اکنون سال‌ها در بازار انرژی جهان حضور داشته و علاوه بر آشنایی با کارگزاران (بروکر)های عمده، آشنایی با مدل بازار، و در اختیار داشتن منابع پولی سرشار، زمینه و سابقه همکاری با یکدیگر در قالب سبد نفتی اپک را دارند، با تشکیل این کنسرسیوم یک گام به تشکیل نوعی «اپک هسته‌ای» در آینده نزدیک‌تر شوند.

تاسیس چنین کنسرسیومی، در حقیقت برای روسیه به مثابه ظهور رقیبی در آینده نه چندان دور است؛ زمانی که منابع سوخت‌های فسیلی پاسخگوی تقاضای بازار نیست و سوخت هسته‌ای به عنوان یکی از منابع اصلی تامین انرژی به شمار می آید.

روسیه که از معدود کشورهای دارای فن‌آوری تولید سوخت هسته‌ای است برای بازار سوخت‌های هسته‌ای آن دوره (مانند دیگر کشورهای صاحب این تکنولوژی) برنامه‌ریزی کرده و حتی شاید منطقه خاورمیانه را نیز به عنوان بخشی از بازار احتمالی خود در نظر گرفته است. به همین خاطر کرملین اکنون اصرار دارد تنها کشورهایی که هم‌اکنون دارای فن‌آوری تولید سوخت هسته‌ای هستند می‌توانند به تاسیس مراکز و کنسرسیومی نظیر آنچه عربستان پیشنهاد کرده، دست بزنند.

از سوی دیگر به نظر می‌رسد این طرح عربستان تنها با توجه به نیاز ایران به سوخت هسته‌ای و افزایش تنش در منطقه نبوده است. در ماه‌های اخیر شمار قابل توجهی از کشورهای عربی اعلام کرده‌اند که خواستار تاسیس نیروگاه‌های هسته‌ای هستند؛ مراکش در دیدار اخیر نیکلا سارکوزی، رئیس جمهور فرانسه، از این کشور، قراردادی در این باره با فرانسه امضا کرده است، لیبی در صدد تاسیس نیروگاه هسته‌ای برآمده است، حسنی مبارک، رییس جمهور مصر، هفته گذشته با اعلام «تصمیم ملی» خبر از عزم این کشور برای تاسیس چهار نیروگاه هسته‌ای داد، اردن، و لبنان نیز از دیگر کشورهای خواستار ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای هستند و این به معنای بازار گسترده‌ای از تقاضای سوخت هسته‌ای است.

از طرفی دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز که در کنار عربستان چنین پیشنهادی را مطرح کرده‌اند ممکن است با تاسیس این کنسرسیوم و در دسترس بودن سوخت هسته‌ای به فکر تاسیس رآکتورهایی بیافتند برای تامین انرژی خود.

در نتیجه تاسیس این کنسرسیوم ممکن است به معنای بهرمندی شمار قابل توجهی از کشورهای تولید کننده نفت و گاز از انرژی هسته‌ای باشد که بخشی از نیاز داخلی آن‌ها را به نفت تولیدی خودشان حذف کرده و بر میزان صادرات نفت و گاز می‌افزاید. این افزایش صادرات موجب بالا رفتن حجم عرضه در برابر تقاضا در بازار جهانی نفت و در نتیجه کاهش قیمت جهانی آن در دراز مدت می‌شود که برای روسیه به عنوان یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت و گاز به هیچ وجه خوشایند نخواهد بود.

این مساله با توجه به این که روسیه سعی می‌کند از اهرم قیمت نفت و گاز برای تحت تاثیر قرار دادن اروپا و پیشبرد سیاست‌های خود استفاده کند، برای این کشور اهمیت مضاعفی پیدا می‌کند.

روسیه در رو در رویی ایران و آمریکا (و سایر کشورهای غربی مانند فرانسه) متحد ایران به شمار می‌رود و مخالف افزایش فشارهای علیه تهران است. مسکو تا کنون از اعلام مواضع تهران حمایت کرده و بر این مساله پافشاری می‌کند که ادعای تهران درباره صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران صحت دارد. این در حالی است که کشورهای غربی به رغم فقدان وجود سند معتبری که خلاف این مطلب را ثابت کند مدعی هستند ایران تحت پوشش فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای در پی دست یافتن به فن‌آوری تولید تسلیحات اتمی است.