سفارت، هدیه‌ای برای دلجویی

خبری تایید نشده در برخی رسانه‌های داخلی منتشر شده است که از احتمال سفیر شدن چند عضو کابینه نهم خبر می‌دهد. بر اساس این خبر به کامران باقری لنکرانی وزیر بهداشت دولت نهم، پیشنهاد سفارت ایران در چین شده، زاهدی وزیر علوم نیز به عنوان سفیر در امارات متحده عربی انتخاب شده و صادق محصولی وزیر کشور دولت نهم به عنوان سفیر ایران در سازمان ملل منصوب خواهد شد. در ادامه این خبر پرویز فتاح وزیر نیرو نیز که پیشنهاد پذیرش مسئولیت "شرکت صادرات انرژی هسته‌ای" که هنوز تاسیس نشده را دریافت کرده است.

دیپلماسی ایرانی روند انتخاب سفیران در ایران و تاثیر انتخاب‌ سفیران بدون پشتوانه تجربی و تخصصی را بر فرایند سیاست خارجی کشور از چند کارشناس سیاست خارجی جویا شده است.

گفتاری از دکتر علی بیگدلی، استاد دانشگاه و تحلیل‌گر مسائل سیاست خارجی ایران:

در صورت صحت چنین قبل از هرچیز باید اظهار تاسف کرد. این افراد دارای سابقه دیپلماتیک نیستند و از تسلط آنها به زبان‌های بین المللی نیز اطلاعی در دست نیست. حالا معلوم نیست که با چنین وضعیتی انتخاب این افراد برای سفارت در کشورهای مهمی مثل چین تا چه اندازه می‌تواند تامین کننده اهداف سیاست خارجی و منافع ملی کشور باشد. این سوال بزرگی است!

اما نکته قابل توجه این است که دیپلماسی ما چندان در سفارت‌خانه‌ها تنظیم نمی‌شود، در واقع اهداف سیاست خارجی ایران چیزی نیست که سفیران ما به عنوان نمایندگان رسمی ایران در دیگر کشورها به دنبال آن باشند.

سیاست خارجی ایران در مراکز دیگری غیر از دستگاه دیپلماسی تنظیم و به این دستگاه ابلاغ می‌شود.

سفیران ایران به طور کلی نقش موثری در راهبری سیاست خارجی، تنظیم روابط و گسترش مناسبات ندارند. یک دلیل این است که سفارت یک هدیه برای دلجویی از افرادی است که یا از کار برکنار شده و یا دوره مسئولیت‌شان در دولت به پایان رسیده است. این امر طی سی سال گذشته به یک رسم تبدیل شده است.

در مقابل سفارت نیز برای این افراد با امکانات بالا، مسئولیت سبک و مزایای قابل توجه فرصتی می‌شود تا افراد مذکور خستگی مسئولیت قبلی را به در کنند. کادر ثابت در سفارت‌خانه‌ها نیز مسئولیت‌های محوله را در هر حال اجرایی می‌کنند.

از سوی دیگر کشور پذیرنده نیز باید صلاحیت و سابقه فرد معرفی شده به عنوان سفیر را برسی می کند. بر اساس عرف دیپلماتیک زمانی که سفیری به یک کشور معرفی می شود، کشور میزان هم باید سوابق او را بررسی کند؛ به عنوان مثال اگر خبر سفارت آقای محصولی در سازمان ملل متحد صحت داشته باشد، میزبان سوابق او را بررسی می‌کند. حال در مورد آقای محصولی که در انتخابات اخیر ایران نقش داشته و مشکلاتی در این ارتباط مطرح بوده به نظر می‌رسد که برای تصدی سمت نماینده ایران در سازمان ملل با موانعی مواجه باشد.

دو موضوع مطرح است؛ پست سفارت به هدیه‌ای برای دلجویی از افراد بدل شده و دیگر این که سفارت‌خانه‌های ایران در دیگر کشورها نقش کلیدی را در پیشبرد اهداف سیاست خارجی و تامین منافع ملی ندارند.

سیستم دیپلماسی ایران با مشکلات و چالش‌های مختلفی مواجه است. دلیل اصلی این است که سیاست خارجی کشور در مراکزی غیر از وزارت خارجه تنظیم می‌شود و از طریق وزیر خارجه به سفارت‌خانه‌ها ابلاغ می‌شود. به طور کلی سفیران ما نمی‌توانند نقشی در توسعه مناسبات داشته باشند. کمتر در اخبار دیده می‌شود که سفیری از ایران با مقامات ارشد کشور میزان دیدار و گفت و گوهایی داشته و قراردادهایی منعقد کند. این اقدامات صرفا از سوی وزیر خارجه کشور انجام می‌شود.

در صورتی که هیچ ضرورتی ندارد وزیر خارجه یک کشور برای هر مسئله سیاست خارجی به دیگر کشورها سفر کند، در هیچ کشوری به اندازه ایران وزیر خارجه در سفر به سر نمی‌برد. وزیر خارجه ایران همواره در آسمان هاست و دلیل اصلی این است که برای نقش سفارت‌خانه‌ها در سیاست خارجی کشور ارزشی قائل نیستیم.

اگر به زمان ناصرالدین شاه بازگردیم از تهران به سفیر ایران در واشنگتن دستور داده می‌شد که فلان موضوع را بررسی کند، اکنون اصلا این ترتیبات اجرا نمی‌شود.