ایران به امنیت خلیج فارس متعهد است

آقای پانه تا وزیر دفاع امریکا در سخنانی اظهار داشته که خلیج فارس برای امریکا خط قرمز است. به نظر شما چرا خلیج فارس برای امریکا تا این اندازه اهمیت دارد؟

خلیج فارس برای کشورهای پیرامونی آن اهمیت بسیار زیادی از نظر صدور نفت و گاز از منطقه دارد. اکثر منابع در آمدی کشورهای پیرامون خلیج فارس به صادرات نفت و گاز وابسته است و از طرفی عمده نیازهای این کشورها از طریق تنگه هرمز وارد خلیج فارس می‌شوند. بنابراین حفظ امنیت خلیج فارس برای کشورهای پیرامونی به ویژه ایران که بیشترین ساحل را در این منطقه دارد، حائز اهمیت است.

اما امریکا خلیج فارس را جزئی از منافع حیاتی خود تلقی می‌کند و این تلقی غلطی است. چون خلیج فارس مربوط به کشورهای خود این منطقه است. در حالی که تصور امریکا بر این است که بایستی نفت و گازی که در منطقه خلیج فارس است به سوی دنیای صنعتی در جریان باشد. البته این خواست کشورهای منطقه هم هست. ولیکن از سالیان دراز گذشته، یعنی از حدود سی سال پیش، امریکا ناوگان جنگی خود را به بهانه امنیت خلیج فارس در این منطقه مستقر کرده است. اتفاقا از زمانی که کشتی‌های جنگی امریکا وارد خلیج فارس شدند، همیشه بر ناامنی این منطقه افزوده شده و ایران خسارت زیادی را از حضور کشتی‌های جنگی امریکا در خلیج فارس متحمل شده است. به یاد داریم که در سال 1367 امریکایی‌ها هواپیمای مسافربری جمهوری اسلامی‌را با ناو وینسنت در تنگه هرمز مورد حمله قرار دادند و حدود سیصد مسافر آن به قتل رسیدند. یا مثلا به سکوهای نفتی ایران حمله کردند و صدها میلیون دلار خسارت به ایران وارد کردند. در دوران جنگ صدام با ایران که کشتی‌های جنگی امریکا وارد خلیج فارس شدند، صدام به حجم حملات خود به نفتکش‌ها افزود و مین ریزی در خلیج فارس توسعه یافت و بر ناامنی‌ها در این منطقه افزوده شد.

بنابراین به نظر می‌رسد که خلیج فارس و تنگه هرمز، منطقه بسیار مهمی‌در جهان تلقی می‌شود و کشورهای پیرامونی به ویژه ایران نسبت به امنیت آن بسیار حساس هستند. نیازی به این نیست که امریکایی‌ها در مورد اهمیت تنگه هرمز و باز بودن آن صحبت کنند. بلکه این ایران است که از دیرباز همواره خود را متعهد به حفظ امنیت خلیج فارس دانسته و حتی در دوران جنگ تحمیلی عراق با ایران هم تنگه هرمز را برای تردد کشتی‌ها، امن و باز نگه داشته است.

به هر حال حضور کشتی‌های جنگی امریکا در خلیج فارس هیچ کمکی به امنیت منطقه نخواهد کرد و باز بودن تنگه هرمز برای ایران اهمیت بیشتری نسبت به همه کشورها دارد، زیرا تقریبا عمده صادرات نفت ایران و سایر کشورهای حاشیه خلیج فارس و واردات کالاهای مورد نیاز آن‌ها از طریق تنگه هرمز انجام می‌شود.

بحثی درمورد این مطرح است که عربستان و امارات در حال تلاش برای ایجادخط لوله انتقال نفت هستند. آیا این مسئله نقش ژئوپلیتیک ایران را در تنگه هرمز کم نمی‌کند؟ اگر بحث امنیت انرژی مطرح باشد، آن‌ها از این طریق می‌توانند امنیت نفت را تامین کنند.

به نظر می‌رسد که این کشورها با این کار هزینه‌های خود را برای صادرات نفت افزایش می‌دهند. نیازی به چنین اقداماتی نیست و هیچ گاه با چنین اقدامی‌نمی‌توانند نیاز خود را به تردد کشتی‌ها از طریق تنگه هرمز حذف کنند. به جای این که هزینه‌های هنگفتی را در این زمینه انجام دهند و مشکلات شرکت‌های بیکار امریکایی را حل کنند، بهتر این است که با کمک ایران نوعی امنیت دسته جمعی را برای خلیج فارس طراحی کنند و بدون نیاز به حضور کشتی‌های جنگی امریکا و نیروهای فرامنطقه ای امنیت توسط خود کشورهای منطقه تامین شود.

به نظر می‌رسد امریکایی‌ها هرازچندگاهی مسئله امنیت خلیج فارس را مطرح می‌کنند تا بتوانند حضور نظامی‌خود را در منطقه تداوم دهند. هیچ یک از کشورهای منطقه موافق با ناامنی در خلیج فارس به ویژه در تنگه هرمز نیستند و امنیت در این منطقه خواست جمعی همه کشورهای پیرامونی خلیج فارس است.

سخنان آقای پانه تا در زمینه حمله به ایران و واکنش احتمالی ایران مطرح شده است. به نظر شما نقش ایران در خلیج فارس و تهدید ایران مبنی بر بستن تنگه هرمز، تا چه حد می‌تواند برای امریکا جنبه بازدارندگی داشته باشد؟

به نظر می‌رسد که موضوع جنگ، مسئله ای جدا از بحث تنگه هرمز است. هیچ گاه امریکایی‌ها دست به ریسک بزرگ ایجاد یک جنگ جدید در خلیج فارس نخواهند زد. بنابراین بهتر آن است که در سخنان مقامات مسئول امریکایی از ادبیاتی استفاده شود که در آن زبان تهدید از حوزه روابط بین الملل کنار گذاشته شود و ادبیاتی به کار برده شود که همکاری کشورها را به سمت یکدیگر جلب کند.

طبیعی است که ایران وقتی در زمان جنگ هشت ساله تحمیلی که صدام به طور مرتب با کمک هواپیماهای جنگنده فرانسوی خلیج فارس را ناامن می‌کرد، تنگه هرمز را باز نگه داشت و بر امنیت خلیج فارس تاکید کرد، در شرایط فعلی طبیعتا به باز نگه داشتن تنگه هرمز بسیار متعهد خواهد بود. البته این در صورتی است که کشورهای دیگر به ویژه امریکا نخواهند تنگه هرمز را به روی ایران ببندند. طبیعتا اگر تنگه هرمز به روی ایران بسته شود، ایران انگیزه لازم را برای حفظ امنیت تنگه هرمز مانند قبل نخواهد داشت.

ارزیابی کلی شما از طرح این بحث در این شرایط چگونه است؟

وقتی که زبان تهدید و ادبیات زور توسط کشوری مانند امریکا به کار گرفته می‌شود، طبیعتا این نوع بحث‌ها مطرح خواهد شد و واکنش متقابل را بر می‌انگیزد. قبلا هم شاهد چنین بحث‌هایی بوده ایم. بهتر این است که امریکایی‌ها به قسمت اول سخنان خود که اهمیت خلیج فارس و اهمیت باز بودن تنگه هرمز است، بیشتر توجه کنند و از سخنانی که فضای منطقه خاورمیانه را متشنج کند، بپرهیزند و به سابقه تاریخی ایران در حفظ امنیت خلیج فارس و علاقمندی ایران به فعال بودن تنگه هرمز و باز بودن آن توجه بیشتری داشته باشند.