نمایش روسیه یا پاداش عربستان؟

دیپلماسی ایرانی: طی روزهای گذشته مقامات عربستانی با مقامات روسیه دیدار و یادداشت تفاهم های اقتصادی و هسته ای امضا کردند. در همین حال گفته شده ولیعهد عربستان از پوتین به منظور دیدار با مقامات و پادشاه عربستان دعوت رسمی کرده است. این در حالی است که طی دو سال گذشته روابط عربستان و روسیه به میزان قابل توجهی پر تنش بوده است. جرقه آن نیز از سوریه و حمایت های روسیه از دولت اسد و حمایت های عربستان از مخالفان زده شد. اتفاقاتی هم که در روسیه روی داد از جمله حملات انتحاری در ایستگاه مترو نزدیک به برگزاری بازی های المپیک سوچی، موجب تشدید تنش ها شد. روسیه، عربستان را به حمایت از گروه های تروریستی متهم می کرد و عربستان نیز روسیه را به حمایت از دولت بشار اسد. اما آنچه موجب شده طرفین حاضر به نشستن بر سر میز مذاکره و امضای تفاهم نامه ها و قرادادهای اقتصادی و هسته ای شوند، موضوعی است که با دکتر جهانگیر کرمی استاد دانشگاه و تحلیلگر مسایل روسیه به گفت وگو پرداختیم:

روسیه همواره عربستان را متهم به حمایت از گروه های تروریستی در منطقه می کرد. در این زمینه هشدارهای نظامی را نیز متوجه حاکمان عربستان کرده بود. اما چه شده که اکنون روسیه و عربستان بر سر یک میز می نشینند؟

هر ساله  مجمع سن پترزبورگ برگزار می شود که معمولا در این نشست، شرکای اقتصادی روسیه و طبیعتا بخشی از شرکا یا دولت هایی که حتی شریک اقتصادی روسیه نبوده اما زمینه هایی برای همکاری با آنها پیش بینی می شود نیز در این مجمع حضور دارند. معمولا در این نشست قراردادها و یادداشت تفاهم هایی نیز امضا می شود. در نشست اخیر هم هیاتی 500 نفری از عربستان حضور داشتند. ادعای طرف عربستانی این بود که خواهان بازسازی روابط با روسیه هستند. در نتیجه شش قرارداد نظامی، فنی و اقتصادی عمدتا در حوزه های خرید تسلیحات نظامی، خرید سامانه موشکی اسکندر و همچنین یادداشت تفاهم در حوزه راه اندازی رآکتور هسته ای و تحقیقاتی و بعضی موارد در حوزه کشاورزی، به امضا رسید. این ظاهر قضیه است. واقعیت آن است که برگزاری این مجمع، نمایش روسیه در قبال فشارهای اروپا و آمریکا و تحریم هایی است که آنها اعمال کردند. این مساله روسیه را مصمم کرد تا نمایشی بزرگتر و جدی تر برگزار کند تا هم افکار عمومی داخلی و هم به لحاظ رسانه ای در سطح بین الملل، نشان دهند که تحریم ها روسیه را تحت فشار قرار نداده و هنوز کشورهایی به منظور همکاری و امضای قرارداد با مسکو وجود دارد. از طرفی آنچه میان روسیه و عربستان منعقد شده، صرفا یادداشت تفاهم است و قراردادی در کار نیست زیرا تبدیل یادداشت تفاهم به قراردادهای اجرایی و عملیاتی زمانبر خواهد بود. تجربه گذشته روسیه از یادداشت تفاهم با عربستان، تجربه مثبتی نیست. در سال 2007 دولت عربستان برای همراه کردن روسیه در خصوص صدور قعطنامه علیه ایران و جلوگیری از فروش اس- 300، یادداشت تفاهم 4 میلیارد دلاری نظامی را به امضا رساند اما هیچ وقت تبدیل به قرارداد نشد.

با توجه به حوزه های اختلافی میان عربستان و روسیه، بحث آینده روابط دو کشور با توجه به موضوع همکاری های هسته ای به چه عواملی بستگی دارد؟

روابط عربستان و روسیه طی 25 سال گذشته مثبت نبوده است. با وجود تلاش هایی که روسیه برای ترمیم روابط خود با عربستان داشته اما در این زمینه موفق عمل نکرده است. عربستان همچنان شریک و متحد غرب بوده و تلاش های دولت روسیه به جایی نرسیده است. در آینده نیز مشکل خواهد بود که بتوان گفت روابط می تواند جدی شود. مسایل مختلفی میان دو کشور وجود دارد. فعالیت های عربستان در زمینه حمایت از اسلامگرایان رادیکال در داخل روسیه همواره برای مقامات کرملین آزاردهنده بوده است. از همه مهمتر در دو سال گذشته شاهد روابط پر تشنی میان مسکو و ریاض به ویژه در قضیه سوریه بوده ایم. این تنش ها حتی تا تهدیدهای متقابل هم پیش رفت؛ به نحوی که عربستان به روسیه اعلام کرده بود که اجازه برگزاری بازی های المپیک سوچی را نخواهد داد. همچنین رییس جمهور روسیه از اقدام متقابل نظامی علیه عربستان صحبت کرده بود. با این حال یادداشت تفاهم میان عربستان و روسیه را باید بیشتر در ارتباط با تحت فشار قرار دادن آمریکا تحلیل کرد و اینکه پاداشی برای تطمیع روسیه به منظور کاهش کمک به سوریه و دست برداشتن از حمایت از دولت بشار دانست و حتی می توان در مورد یمن و وادار کردن روسیه به میانجی گری در این باره ارزیابی کرد.

بعضی تحلیل ها نیز مبنی بر این است که عربستان خواهان تطمیع روسیه به منظور جلویگری از توافق هسته ای با ایران است. اینها تحلیل هایی است که به کار برده می شود. اما بعید می دانم چنین یادداشت تفاهم هایی به سادگی بتواند بر سیاست های روسیه و موضوعاتی که برای کرملین حیاتی تلقی می شود، مانند سوریه، اثرگذار باشد. گرچه روسیه در مورد مذاکرات هسته ای نگرانی هایی دارد، اما فکر می کنم اگر قرار باشد مانعی برای توافق در نظر بگیریم، کشورهایی مانند فرانسه مانع بیشتری هستند.

آیا اینگونه موارد _ امضای یادداشت تفاهم های اقتصادی و هسته ای و دیدار مقامات عربستانی از روسیه _ تاثیری ژئوپولتیکی بر نگاه روسیه بر منطقه خواهد داشت؟

اگر این یادداشت تفاهم ها به قراردادهای مشخصی تبدیل و روابطی شکل بگیرد، می تواند در میان مدت بر نگاه روسیه به مسایل خاورمیانه اثرگذار باشد. البته این اثرگذاری فوری نخواهد بود، اما توجه روسیه به منطقه به خصوص در حوزه های اقتصادی از یک طرف و همچنین توجه به عربستان را افزایش خواهد داد. از نگاه دولت روسیه، اگر روابط اقتصادی و نظامی با عربستان مانع حمایت از جریان های رادیکال در روسیه شود، باید این کار صورت گیرد. آنچه تاکنون مانع بوده، نگاه دولت عربستان و تعلل و تزلزل در حاکمیت این کشور در روابط بوده، وگرنه دولت سوریه کاملا مایل به روابط اقتصادی است. اگر این بار به نتیجه برسد، به طور حتم تاثیر خواهد داشت. نه تنها در خصوص روابط اقتصادی با عربستان، بلکه با هر کشوری که بتواند قرارداد اقتصادی با روسیه امضا کند.

انتشار اولیه: سه شنبه 9 تیر 1394 / انتشار مجدد: یکشنبه 14 تیر 1394