سهند ۲۰۲۵: یک رزمایش بین المللی و چند پیام راهبردی

نویسنده: دکتر احمد کاظمی پژوهشگر ارشد مسایل اوراسیا     

دیپلماسی ایرانی: رزمایش مشترک ضدتروریستی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای با عنوان «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» با حضور ده کشور ایران، روسیه، چین، هند، بلاروس، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان به میزبانی نیروی زمینی سپاه به مدت ۵ روز از ۱۰ آذرماه در منطقه عملیاتی تیپ مکانیزه امام زمان (عج) شهرستان شبستر استان آذربایجان شرقی با شعار «تلاش همه‌جانبه برای مقابله با تروریسم» برگزار ‌شد. کشورهای عربستان سعودی، جمهوری آذربایجان و عراق به‌عنوان مهمان و همچنین ۲۰ مقام امنیتی، ۶۰ فرمانده ستادی و ۴۰ فرمانده یگان‌های عملیاتی کشورهای عضو شانگهای در این رزمایش حضور داشتند. 

با توجه به حضور کشورهای مختلف در رزمایش مشترک ضد تروریسم  سهند ۲۰۲۵ می توان آن را  یک رزمایش بزرگ بین المللی خواند که این موضوع، اهمیت آن را دوچندان می کند به دلیل آنکه پس از انقلاب اسلامی ایران برای اولین بار است که رزمایشی در این سطح بین المللی در ایران برگزار می‌شود. برگزاری رزمایش مشترک ضد تروریسم  سهند ۲۰۲۵ پس از جنگ تحمیلی ۱۲ روزه و با توجه به تحولات کنونی منطقه ای و بین المللی از چند جهت قابل ارزیابی است:

اول؛ کمیته ضد تروریسم سازمان همکاری شانگهای، سازمانی که کارکرد بخش نظامی آن، مقابله با گسترش ناتو به منطقه است، هر سال در یکی از کشورهای عضو، رزمایش مشترک ضد تروریسم برگزار می کند. اگرچه برگزاری این رزمایش به عنوان چهارمین رزمایش ضدتروریسم شانگهای در نزدیکی تبریز از سال ۱۴۰۳ برنامه ریزی شده بود اما اجرایی شدن آن پس از جنگ تجاوزکارانه و تروریستی ۱۲ روزه و به‌ویژه طراحی عملیات رزمایش متناسب با جدیدترین شکل تهدیدات از جمله مدرن‌سازی منطقه عمومی رزمایش و ساخت زیرساخت‌های مجهز در منطقه رزمایش، حاکی از توجه جدی تهران به ائتلاف سازی های نوین منطقه ای با هدف شکل دهی به نظم جدید است. این موضوع نوعی تحول در دکترین نظامی و امنیتی ایران را در مقایسه با گذشته نشان می دهد که همواره تلاش داشت تا از ورود مستقیم به ائتلاف های نظامی خود دداری کند؛ تحولی که مکمل دیگر تغییرات در دکترین نظامی و امنیتی تهران پس از جنگ ۱۲ روزه و حملات تجاوزکارانه امریکا و رژیم اسرائیل به مراکز غیرنظامی و هسته ای ایران است؛ اگرچه ایران با روسیه و چین پیش از این در دریای عمان و خلیج فارس چهار رزمایش دریایی برگزار کرده اند؛ اما جنس «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» همزمان با زمزمه های قراردادهای نظامی و تسلیحاتی، حاکی از ارتقاء سطح همکاری نظامی و امنیتی میان این کشورهاست.

دوم، انتخاب منطقه شبستر در نزدیکی تبریز به عنوان کانون برگزاری این رزمایش حاوی پیام های راهبردی است. در جریان جنگ تحمیلی ۱۲ روزه، تبریز یکی از کانون هایی بود که بیشترین حملات رژیم اسرائیل به مناطق مختلف آن صورت گرفت. همکاری شرارت بار باکو با رژیم اسرائیل در جنگ تجاوزکارانه ۱۲ روزه به‌ویژه فراهم کردن ظرفیت برای نشست و برخاست پهپادها و جنگنده ها که ابعاد آن در تحلیل های پیشین تبیین شده است از یک سو، و همچنین پشتیبانی پایگاه های کوره جیک و اینجرلیک امریکا و ناتو در ترکیه از این حملات که با همراهی عملی آنکارا همراه بود، باعث شد که تبریزِ قهرمان، آماج سهمگین ترین حملات رژیم کودک کش اسرائیل قرار گیرد؛ علاوه بر موقعیت راهبردی نظامی تبریز در رصد انواع پرنده های نظامی و مصاف موشکی با رژیم اسرائیل و دارا بودن مزیت فاصله و زمان کمتر در این مصاف در مقایسه با دیگر مناطق، تبریز کانون مقابله با فتنه های ژئوپلیتیکی در قفقاز و گسترش ناتو به این منطقه است؛ بنابراین برگزاری رزمایش در نزدیکی تبریز به معنای عزم کشورهای همسو برای تقویت موقعیت این شهر جهت مقابله با جبهه آنگلوساکسونی است. 

سوم؛ یکی از اهداف حملات گسترده به تبریز و مناطق شمالغرب در جریان جنگ تجاوزکارانه رژیم اسرائیل ، از بین بردن استعداد نظامی ایران در شمال غرب برای جلوگیری از هرگونه واکنش موثر نظامی به پیگیری طرح کریدور جعلی زنگزور توسط باکو و آنکارا بود؛ رزمایش هایی که سپاه و ارتش از سال 1400 در واکنش به تلاش های باکو و آنکارا برای ایجاد تغییرات ژئوپلیتیکی در مرزهای ایران به بهانه کریدور جعلی زنگزور در قالب رهنمودهای مقام معظم رهبری انجام داده اند، پیام روشنی برای باکو و آنکارا داشت که آشکارا تنها مانع کریدور جعلی زنگزور را ایران می خواندند. در جریان جنگ تجاوزکارانه 12 روزه برخی از کشورهای گرگ صفت که با رویای تجزیه ایران، وعده سرزمینی از اسرائیل گرفته بودند، نهایت همکاری را با دشمن برای به خاک و خون کشیدن غیر نظامیان در تبریز و ضربات به زیرساخت های آن انجام داده اند. برخی کشورها که بوقلمون وار با انکار سابقه بیابانگردی اجداد خود و مصادره مفاخر تاریخی ایران، به دنبال هویت سازی برای خود هستند، آرزو دارند که با تجزیه ایران، مانعی برای تاریخ سازی جعلی آنها نماند و به جنگ 12 روزه نیز از این زاویه نگاه می کردند. تصادفی نیست که مساله مسیر ترامپ برای صلح و امنیت بین المللی (کریدور جعلی زنگزور) نیز به فاصله اندکی پس از جنگ 12 روزه صورت گرفت. برگزاری «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵»  در نزدیکی تبریز با مهمات پیشرفته و عملیات های پهپادی و جنگ الکترونیکی نشان داد که شمالغرب به مرکزیت تبریز همچنان آماده مقابله با فتنه های ژئوپلیتیکی، تروریستی و نظامی است و در این روند از حمایت کشورهای همسو مانند روسیه ، چین و هند نیز برخوردار است. 

سوم؛ بگفته مقامات ایران و همچنین اذعان «سرگئی کیسانی» نماینده کمیته اجرایی ضدتروریستی سازمان همکاری‌های شانگهای و «پیائو یانگفان» معاون مدیرکل سازمان همکاری شانگهای، همه کشورهای عضو شانگهای یعنی روسیه، چین، هند، بلاروس، پاکستان، قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان به‌صورت فعال و با میل و رغبت از پیشنهاد ایران برای برگزاری «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» استقبال و در آن مشارکت داشته اند که در مقایسه با رزمایش های پیشین مشترک ضدترورسم شانگهای، اهمیت ویژه ای به آن می دهد. 

حضور هر کدام از این کشورها در «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» دارای پیام های راهبردی مشخصی است که به صورت مجزا قابل تبیین هستند:

۱. حضور روسیه و چین به عنوان دو کشور عضو شورای امنیت در این رزمایش آنهم پس از فعال شدن غیر قانونی اسنپ بک و اعتراضات حقوقی و سیاسی مکرر این کشورها در سازمان ملل و سازمان انرژی اتمی و تلاش های امریکا و متحدانش در تروریستی خواندن سپاه، حاکی از تداوم رویکرد آنها برای حمایت و همکاری نظامی با ایران در قالب تقویت نظام چند قطبی است. هر سه کشور با تهدیدات مشترکی مواجه هستند که متاثر از فتنه های  ژئوپلیتیکی و پان تورانی جبهه آنگلوساکسونی و ناتو برای تغییرات بنیادین در معادلات اوراسیا و دو سوی کاسپین در فرایند گذار به نظم نوین جهانی و منطقه‌ای است. تغییرات اساسی در معادلات انرژی و ترانزیتی منطقه در قالب کریدور جعلی زنگزور یا مسیر ترامپ، و گسترش ناتو به شرق، تهدیدات مشترک علیه هر سه کشور ایران، روسیه و چین ایجاد می کنند. فتنه پان تورانیسم انگلیسی همان جنس خطری برای ایران در تبریز و اردبیل دارد که در داغستان و چچن برای روسیه و در سین کیانگ و اورمچی برای چین دارد؛ بنابراین منافع مشترک و همسو سه کشور در تزاید همکاری های راهبردی است که «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵» جلوه ای از آن محسوب می شود. 

۲. حضور هند در «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵»، به‌خوبی ارتباط برگزاری این رزمایش در شمالغرب ایران و امنیت پایدار کریدورهای منطقه ای و بین المللی ترانزیتی و انرژی را نشان می دهد؛ هند یکی از پایه گذاران دالان شمال – جنوب است که این کشور را از خلیج فارس به ایران، قفقاز، دریای کاسپین ، آسیای مرکزی، روسیه و دریای سیاه وصل می کند؛ کریدور جعلی زنگزور نه تنها بر طرح کمربند –جاده چین، بلکه بر دالان شمال و جنوب و ارتباط ایران با گرجستان و روسیه و دریای سیاه از طریق ارمنستان مخاطرات جدی ژئوپلیتیکی ایجاد می کند. حضور هند در این رزمایش، در ادامه همکاری های نظامی دهلی نو با ارمنستان در 5 سال اخیر قابل ارزیابی است که نشان می دهد که هند علیرغم روابط ویژه با امریکا در برخی از زمینه ها، بمانند روسیه، چین، یونان، گرجستان و برخی از کشورهای اروپایی از هر گونه ابتکار تهران برای مقابله با تغییرات ژئوپلیتیکی در قفقاز و شمال غرب ایران حمایت می کند.     

۳. با توجه به نقش پیشگام تبریز در مقابله با فتنه های پان تورانی، حضور قرقیزستان، ازبکستان و قزاقستان بهمراه تاجیکستان در این رزمایش که از قضا حضور پررنگی نیز داشتند، نشان می دهد که برخلاف ادعای برخی از  سران بلندپرواز در منطقه، ایده ایجاد باصطلاح جهان تُرک، جایگاه جدی در کشورهای آسیای مرکزی ندارد. این کشورها بهمراه ترکمنستان اواخر فروردین ۱۴۰۴ (آوریل ۲۰۲۵) نیز در بیانیه مشترکی پس از نشست سران اتحادیه اروپا و آسیای مرکزی در سمرقند به صراحت قطعنامه‌های ۵۴۱ (۱۹۸۳) و ۵۵۰ (۱۹۸۴) شورای امنیت سازمان ملل را تأیید کردند. این قطعنامه ها اعلامیه یکجانبه ترکیه در سال ۱۹۸۳ مبنی بر تأسیس باصطلاح جمهوری ترک قبرس شمال  را محکوم می‌کند و از اعضای سازمان ملل می‌خواهد هیچ دولت دیگری در این جزیره به جز دولت جمهوری قبرس را به رسمیت نشناسند. رویکردی که بار دیگر نشان می دهد بانیان جهان تُرک انگلیسی محدود به دو کشوری است که شوربختانه یکی از آنها با انکار ریشه ایرانی و هویت شریف، اصیل و پرافتخار آذربایجانی بدنبال تبدیل این هویت به یک هویت جعلی و غیربومی در راستای اهداف پان تورانیسم انگلیسی است.

۴. حضور پاکستان در «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵»، همزمان با حضور هند نشان می دهد که دیپلماسی ایران در برقراری روابط متوازان با هر دوکشور به‌ویژه پس از تزاید درگیری میان دهلی نو و اسلام آباد بر سر کشمیر در آوریل ۲۰۲۵، موفق عمل کرده است. در عین حال پاکستان از این طریق تلاش داشته است تا از ابتکار باکو و آنکارا در خصوص «ائتلاف چهار برادران» دوری کند. پس از جنگ دوم قراباغ (۲۰۲۰/۱۳۹۹) باکو از ایجاد ائتلاف چهار برادران شامل «رژیم اسرائیل، جمهوری آذربایجان، ترکیه و پاکستان» خبر داد و همزمان پرچم های آنها را مشترکاً در مناطق مختلف باکو به اهتزاز درآورد؛ موضوعی که مردم صهیونیسم ستیز پاکستان آن را لکه ننگی برای خود می‌دانستند؛ در واقع بنظر می رسد اسلام آباد با این دیدگاه مایکل روبین پژوهشگر اندیشکده امریکن اینترپرایز که «جاه طلبی های الهام علی اف تنها با صدام حسین قابل مقایسه است»، موافق است و زمزمه هایی هم از تجدید نظر اسلام آباد در روند صادرات نظامی به جمهوری آذربایجان وجود دارد. 

چهارم؛ نکته پایانی اینکه دعوت از جمهوری آذربایجان برای حضور به عنوان مهمان در «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵»، و عدم دعوت از ترکیه حاوی پیام‌هایی است. شانگهای هیچ تمایلی برای همکاری با یک کشور عضو ناتو ندارد و به همین دلیل در سالهای اخیر همواره به تحرکات ترکیه برای عضویت در شانگهای پاسخ منفی داده شده است؛ اساسا کارکرد شانگهای در مقابله با ناتوست؛ با وجود این اقبال کلی شانگهای به همکاری جمهوری آذربایجان علیرغم مخالفت برخی از اعضاء، نشان دهنده امیدواری برخی از کشورهای مطرح سازمان شانگهای مانند روسیه و چین به تغییر رویکرد باکو در پیمانکاری برای جبهه آنگلوساکسونی است، هرچند احتمال این موضوع ضعیف است. ضمن اینکه برگزاری «رزمایش مشترک ضد تروریستی سهند-۲۰۲۵»، در تبریز، بهترین پاسخ به برخی از مواضع سطحی تهدیدآمیز ترکیه در خصوص مسایل قفقاز است که هنوز از همکاری سیاه و نابخشودنی با رژیم اسرائیل در ساقط کردن حکومت سوریه و ضربه زدن به محور مقاومت و آرمان فلسطین؛ و رسوایی ناشی از بروز اختلاف در تقسیم ثروت و سرزمین مردم سوریه با این رژیم؛ درس عبرت نگرفته است.