تأثیرات تغییرات آب و هوایی بر قاره آفریقا

نویسنده: علیرضا محمدی نیگجه، دکتری روابط بین الملل- کارشناس مسائل خاورمیانه و غرب آفریقا

دیپلماسی ایرانی:

COP27 به دنبال تلاش جمعی علیه تغییرات آب و هوایی بود

کنفرانس 2022 سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوایی در مصر برگزار شد. این کنفرانس سی امین سالگرد تصویب کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوایی، UNFCCC بود که به طور موثر جایگاه تغییرات آب و هوا را در دستور کار جهانی قرار داد. این نشست درشرم الشیخ مصر برگزار شد.

کنفرانس امسال در حالی برگزار شد که جهان شاهد رویدادهای شدید آب و هوایی فاجعه‌بار از آتش‌سوزی‌های وحشتناک جنگلی در ایالات متحده گرفته تا امواج گرمای بی‌سابقه در هند، پاکستان و اروپا و سیل‌های شدید در نیجریه بود.

در این کنفرانس از همه کشورها خواسته شد تا برای جلوگیری از بحران بیشتر آب و هوا تلاش کنند. مصر تلاش کرد که چشم انداز ریاست COP27 بر اساس نیازهای انسانی باشد و چشم‌انداز بلندپروازانه‌ای را برای کنفرانس تعیین کرده بود، چشم‌اندازی که نیازهای انسانی را در مرکز تلاش‌های جهانی برای رسیدگی به تغییرات آب‌وهوایی قرار می‌دهد.
 
سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر، در سخنرانی افتتاحیه کنفرانس گفت که قصد دارد توجه جهان را بر عناصر کلیدی متمرکز کند عناصری که اساسی ترین نیازهای مردم در همه جا از جمله امنیت آب، امنیت غذایی، سلامت و امنیت انرژی را برطرف می کند.

شوکری، که همچنین رئیس COP27 بود، گفت: «ما امسال زمانی گرد هم آمدیم که چندجانبه گرایی، مسایل ژئوپلیتیکی، قیمت های مارپیچی و بحران های مالی فزاینده جهان را به چالش کشیده است».

«در حالی که چندین کشور آسیب دیده از همه‌گیری کووید به سختی بهبود یافته‌اند، با بلایای شدید مواجه شده اند و زوال ناشی از تغییرات آب و هوایی در حال افزایش است».

COP27 یک فرصت منحصر به فرد در سال 2022 برای جهان ایجاد می کند تا متحد شود، چندجانبه گرایی با بازگرداندن اعتماد و گرد هم آمدن در بالاترین سطوح برای افزایش انگیزه و اقدام ما در مبارزه با تغییرات آب و هوایی کار کند.

27COP آفریقایی برچسب گذاری شده بود. این به این دلیل نبود که این کنفرانس در آفریقا برگزار شد، بلکه به این دلیل بود که انتظار می رفت این نشست توجه شایسته ای را بر آسیب پذیری و نیازهای اقلیمی ویژه آفریقا بگذارد. کشورهای جنوب صحرای آفریقا مسئول تنها 3.8 درصد از انتشارات گلخانه ای جهانی هستند (در مقایسه با 23 درصد توسط چین و 19 درصد توسط ایالات متحده آمریکا)، اما آفریقا بار نامتناسبی از پیامدهای تغییرات آب و هوایی را متحمل می شود و منابع اضافی برای آن را ندارد تا سازگاری مورد نیاز را انجام دهد.

در آخرین وضعیت آب و هوای جهانی در سال 2022 که در روز یکشنبه منتشر شد، اعلام شدکه موج گرمای شدید، خشکسالی و سیل ویرانگر میلیون‌ها نفر را تحت تأثیر قرار داده و میلیاردها دلار هزینه در این سال داشته است. سازمان ملل متحد اعلام کرده که هشت سال گذشته گرم ترین سال های ثبت شده بوده که ناشی از افزایش غلظت گازهای گلخانه ای و گرمای انباشته شده است.

کنیا، سومالی و اتیوپی به دلیل بارندگی های کمتر از حد متوسط، با کمبود محصولات کشاورزی و ناامنی غذایی مواجه هستند، در حالی که بیش از یک سوم پاکستان در ماه های ژوئیه و آگوست تحت سیلاب قرار گرفت که در نتیجه بارندگی های بی سابقه، تقریبا هشت میلیون نفر آواره شدند.

منطقه جنوب آفریقا در ابتدای سال طی دو ماه تحت تاثیر یک رشته طوفان‌ها قرار گرفت و ماداگاسکار را با باران‌های سیل آسا و سیل‌های ویرانگر به شدت تحت تاثیر قرار داد و در ماه سپتامبر، طوفان یان باعث خسارات و تلفات جانی زیادی در کوبا و جنوب غربی فلوریدا شد. 

سازمان بهداشت جهانی (WHO) یادآوری کرده بود که بحران آب و هوا همچنان مردم را بیمار می کند و خواستار آن بود که سلامت در هسته مذاکرات آب و هوایی COP27 قرار گیرد. آژانس بهداشت سازمان ملل متحد برنامه ای از رویدادهای سطح بالا را که در طول کنفرانس برنامه ریزی شده بود، با تمرکز بر تهدید سلامت ناشی از بحران، و دستاوردهای بهداشتی عظیمی که از اقدامات آب و هوایی قوی تر در مرکز بحث ها حاصل می شود، اعلام کرد.

موضوع تغییر اقلیم یک مشکل کلاسیک اقدام جمعی است و هیچ کشوری، مهم نیست که چقدر منابع خوبی داشته باشد، به تنهایی نمی تواند آن را پیش ببرد. کشورهای آفریقایی نیاز به حمایت سایر نقاط جهان به ویژه کشورهای توسعه یافته دارند. جهان در مسیر رسیدن به هدف حفظ گرمایش جهانی در 1.5 درجه سانتیگراد قرار ندارد. این خطرات بزرگی را برای همه به ویژه برای قشر آسیب پذیر به همراه دارد.

خشکسالی کنونی در شرق آفریقا باعث سطوح شدید ناامنی غذایی شده که امسال بیش از 50 میلیون نفر را تحت تأثیر قرار داده است. این رویداد که توسط فائو به عنوان "یک رویداد اقلیمی که حداقل در 40 سال گذشته دیده نشده" نامیده می شود، تنها یکی از نمونه هایی از مقیاس بی سابقه بحران آب و هوایی در آینده در آفریقا است.

برای جلوگیری از بلایای آینده، توجه بیشتر در زمینه آب و هوا در سطح جهانی مورد نیاز است. در آفریقا، یکی از مناطقی که به شدت تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی قرار گرفته، این نیاز بیش از هر جای دیگری حادتر است.

سازمان جهانی بهداشت هشدار داد که بین سال‌های 2030 تا 2050، انتظار می‌رود تغییرات آب‌وهوایی باعث مرگ 250000 نفر در سال بر اثر سوء تغذیه، مالاریا، اسهال و استرس گرمایی شود. تخمین زده می‌شود که تا پایان این دهه، هزینه‌های مستقیم سلامتی تا 4 میلیارد دلار در سال افزایش یابد.

اجلاسCOP27 هفته ها پس از کشته شدن بیش از 600 نفر و بی خانمان شدن میلیون ها نفر در نیجریه به دلیل سیل برگزار شد. بسیاری از کارشناسان آن را ناشی از تأثیرات تغییرات آب و هوایی می دانند. مشارکت آفریقا در COP27 با تحولات خاص داخلی این کشورها نیز همراه بود در نتیجه آنها نه تنها باید تغییرات آب و هوایی را جدی‌تر بگیرد، بلکه باید به یکی از سرسخت‌ترین حامیان جلوگیری از تشدید بحران آب و هوا تبدیل شوند. این تحولات داخلی، بشدت بر کشورها تأثیر گذاشته و هزینه های بسیاری را بر آن تحمیل خواهد کرد این تأثیرات شامل:

تلفات مالی و جانی 

سیل وحشتناک اخیر که 33 ایالت از 36 ایالت فدراسیون نیجریه را تحت تاثیر قرار داده و به کشته شدن حداقل 600 نفر منجر شده و بیش از 2.5 میلیون نفر را تحت تاثیر قرار داده است. هزینه های اقتصادی کامل هنوز در حال محاسبه است، اما ممکن است برابر یا بیشتر از 2.6 تریلیون نایرا باشد که در سیل سراسری سال 2012 متحمل شد. تغییر الگوهای آب و هوا به شدت در بروز سیلاب های چند ساله در کشورهای آفریقایی دخیل بوده و بر افزایش قیمت مواد غذایی نقش مهمی ایفا کرده است. پیش بینی می شود که سیل و تاثیر آن با گذشت زمان بدتر شود. فقر درکشورهای آفریقایی بسرعت در حال گسترش است و میلیون ها انسان از آن رنج می برند.

ناامنی و گسترش تروریسم

دومین تأثیر قابل توجه این است که کشورهای آفریقایی به طور فزاینده ای درگیر برخی از درگیری های به ظاهر حل نشدنی هستند که تعدادی از آنها مربوط به آب و هوا هستند. درگیری‌های بین کشاورزان و گله‌داران و ناامنی ناشی از آن که ریشه در کشمکش بر سر زمین و آب دارد و در حال تبدیل شدن به منابع ارزشمند هستند. به عنوان مثال کاهش حدود 90 درصدی دریاچه چاد در 50 سال یک بحران معیشتی ایجاد کرده که به جذابیت اسلام رادیکال و گسترش تروریسم کمک کرده است. تغییرات آب و هوایی یکی از عوامل زمینه ای برای افزایش ناامنی در کشوهای آفریقایی است.

کاهش درآمدهای ارزی کشورهای صادر کننده سوخت های فسیلی

سومین تحول این است که چگونه روایت غالب در مورد انرژی تأثیر منفی بر درآمد دولت و آرزوهای توسعه کشورهای آفریقایی دارد. دور شدن از سوخت‌های فسیلی، درآمدی را که دولت های صادر کننده نفت و گاز می‌توانند از فروش آن کسب درآمد کنند، کاهش خواهد داد. همچنین بر جریان ارز خارجی تأثیر خواهد گذاشت، زیرا بخش نفت و گاز همچنان بیش از 70 درصد صادرات این کشورها را تشکیل می دهد. اما عجیب تر، ممنوعیت سرمایه گذاری در  بخش گاز است، که اگرچه تمیزتر از زغال سنگ و نفت است، اما همچنان به عنوان انرژی کثیف طبقه بندی می شود. کاهش سرمایه گذاری در گاز نه تنها درآمد حیاتی را از بین می برد، بلکه به ظرفیت این کشورها برای استفاده از گاز برای تولید برق برای نیازهای صنعتی، فناوری و خانگی آسیب می رساند.

به این دلایل و دلایل دیگر، قاره آفریقا باید یکی از قوی ترین صداها در فضای تغییرات آب و هوایی در سطح جهان باشد.

سران کشورهای آفریقایی خواستار اقدامات سریع‌تر از سوی کشورهای توسعه‌یافته شدند که منتشر کننده اصلی گازهای گلخانه ای هستند. گازهای گلخانه‌ای که بیشتر بر آب و هوای آفریقا تأثیر می گذارند. کشورهای آفریقایی تعهد خود را از طریق امضای توافقنامه پاریس، ارائه کمک‌های تعیین‌شده ملی (NDCs) بصورت جدی و صرف ۹ درصد از تولید ناخالص داخلی در مقابله با تغییرات آب و هوایی نشان داده اند.

44 کشور در سراسر قاره آفریقا، همکاری های گسترده و امیدواری 

در اینجا پنج نشانه امیدی که در در قاره آفریقا وجود دارد:

1. تعهدات اقلیمی آفریقا قوی تر از میانگین جهانی است

کشورها از مشارکت های تعیین شده ملی (NDCs) خود برای تعیین اهداف خود برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و سازگاری با اثرات آب و هوایی استفاده می کنند. منطقه آفریقا در هر سه بعد کیفیت بالاتر از میانگین جهانی امتیاز کسب کرده است. اکثریت قابل توجهی (89 درصد) از NDC های ارائه شده از آفریقا قوی هستند و (87درصد) مالکیت و فراگیر بودن را نشان می دهند در حالی که NDCها از نظر امکان سنجی اجرای ضعیف ترین بودند (42 درصد)، آنها همچنان امتیاز بالاتری از میانگین جهانی (33 درصد) داشتند.

2. کشورها متعهد به انعطاف پذیری آب و هوا هستند که هرگز قبلاً نبوده است

اکثریت قابل توجهی از کشورهای آفریقایی با آگاهی کامل از این که خطرات ناشی از تغییرات آب و هوایی می‌تواند دستاوردهای توسعه را خنثی کند، دامنه بخش‌های موجود را افزایش داده‌اند یا بخش‌هایی را برای اقدامات سازگاری در NDCهای خود اضافه کرده‌اند. 

کشاورزی و کاربری زمین توسط بسیاری از کشورها برای اقدامات سازگاری در اولویت قرار دارد، زیرا وابستگی معیشت به اکوسیستم های کشاورزی در منطقه همچنان بالاست.

در واقع، حدود 70 درصد از جمعیت آفریقا کشاورزان خرده پا هستند که ظرفیت محدودی برای مقابله با شوک های آب و هوایی دارند. 95 درصد از کشورها متعهد به تقویت همسویی NDC خود با برنامه های سازگاری ملی (NAPs) یا سایر فرآیندها و ابزارهای برنامه ریزی سازگاری هستند. توسعه NAP یک فرآیند مهم است که به دولت ها اجازه می دهد تا خطرات آب و هوایی فعلی و آینده را تجزیه و تحلیل کنند و گزینه های سازگاری میان مدت و بلندمدت را اولویت بندی کنند.

3. تلاش های شفاف سازی در حال افزایش است

اکثر کشورهای آفریقایی کار مهمی را برای بهبود در دسترس بودن و کیفیت داده های مربوط به آب و هوا آغاز کرده اند. داده‌های انتشار آب و هوا می‌تواند در طول زمان تغییر کند که داشتن داده‌های به‌روز را برای ردیابی کاهش انتشار مهم می‌کند. با این حال، چندین کشور آفریقایی همچنان پیش‌بینی‌های NDC خود را بر اساس موجودی‌های گازهای گلخانه‌ای قدیمی و فاکتورها و داده‌های انتشار پیش‌فرض استوار می‌کنند. بهبود در کیفیت و در دسترس بودن داده ها سیستم های شفافیت را تقویت می کند و مزایایی مانند حمایت از تصمیم گیری و جذب منابع مالی جدید را به همراه خواهد داشت زیرا کشورها بهتر می توانند پیشرفت های انجام شده در راستای تحقق تعهدات اقلیمی خود را دنبال کنند.

15 کشور در حال حاضر در حال ساخت و به روز رسانی سیستم های اندازه گیری، گزارش و راستی آزمایی (MRV) هستند، که 10 کشور در حال تقویت گنجاندن ابعاد جنسیتی در نظارت بر استراتژی های مرتبط با آب و هوا، مانند ادغام شاخص های پاسخگو به جنسیت هستند.

4. روندهای جدید در حال ظهور هستند، از جمله مشاغل سبز و گذار

تضمین یک تغییر فراگیر و عادلانه به سمت اقتصادهای کم کربن در آفریقا، جایی که فقر و نابرابری چند بعدی همیشه وجود دارد و برنامه توسعه پایدار را به خطر می اندازد، بسیار مهم است. بهره گیری از رشد سبز برای ایجاد یک انتقال عادلانه از طریق فرصت های شغلی مناسب، کلیدی برای آینده جوانان آفریقاست که 70 درصد جمعیت این قاره را تشکیل می دهند. در چند سال گذشته اتفاقات جالبی در این جبهه رخ داده است. نیجریه و زیمبابوه با انجام فعالیت های مرتبط با مشاغل سبز برای اطلاع رسانی به NDC های بازنگری شده خود، راه را برای جریان سازی عادلانه گذار هموار کرده اند.

برای حمایت از این کار، UNDP با سازمان بین‌المللی کار (ILO) همکاری کرد تا به هر دو کشور کمک کند تا داده‌های کمی را حول سناریوهای انتقال از طریق مدل‌سازی ارزیابی مشاغل سبز تقویت کنند. این تلاش‌ها مورد توجه قرار گرفته‌اند و با اراده سیاسی قوی حمایت می‌شوند، زیرا سران کشورهای سنگال، رواندا، نیجریه و آفریقای جنوبی به وضوح نیاز به آفریقا را به عنوان یک سهامدار فعال در بحث پیرامون تعریف «انتقال عادلانه» ابراز می‌کنند. 

5. دسترسی به منابع مالی آب و هوا به عنوان اولویت اصلی تعیین شده است

کشورهای آفریقایی نیازهای مالی گسترده ای را ابراز کرده اند که فراتر از محدوده منابع موجود آنها است. اگر کشورها بخواهند به تعهدات اقلیمی خود عمل کنند و انعطاف پذیری آب و هوا را به طور معناداری افزایش دهند، در این صورت نیاز به تامین مالی در مقیاس از همه منابع موجود، از جمله کمک های مالی دولتی، سرمایه گذاری های بخش خصوصی، و رویکردهای نوآورانه مانند اوراق قرضه سبز و آبی - و همچنین استفاده از حفاظت از جنگل ها برای پتانسیل خود را به عنوان حذف کربن حفظ می کنند.

کشورهای آفریقایی تلاش های چشمگیری برای حرکت دادن بسیج منابع برای آب و هوا انجام می دهند. حدود 20 کشور در سراسر منطقه در حال توسعه استراتژی های مالی یا برنامه های سرمایه گذاری هستند و شش کشور در حال انجام اقداماتی برای تقویت مشارکت بخش خصوصی هستند. در همین حال، یافته های یک نظرسنجی اخیر UNDP در مورد نیازهای حمایتی برای اجرای NDC نشان می دهد که تقریباً نیمی از کشورهای تحت حمایت Climate Promise در آفریقا به حمایت های آتی برای تأمین مالی اجرای NDC نیاز دارند. برای اکثر افراد، این به معنای افزایش تلاش ها برای بسیج مالی برای اقدامات آب و هوایی است.

منابع: