نعل وارونه سعودی

دیپلماسی ایرانی: محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق روز یکشنبه در سمیناری در حاشیه نشست امنیتی مونیخ از ادامه نشست بغداد با هدف احیای روابط تهران - ریاض خبر داد. السودانی با تاکید بر اینکه عراق کلید حل مشکلات منطقه است گفت که ایران همسایه ما است و روابط تاریخی با آن داریم. وی تصریح کرد که برقراری روابط متوازن و متعادل با ایران و آمریکا بر اساس قاعده منافع ملی عراق امری مطلوب است. نخست وزیر عراق درخصوص مذاکرات تهران و ریاض نیز خاطر نشان کرد که تلاش‌ها برای نزدیک کردن رویکردهای ایران و عربستان ادامه دارد و به زودی دیدارهای دو طرف از سر گرفته خواهد شد. 

پیش از این فواد حسین، وزیر خارجه عراق در گفت‌وگو با التلویزیون العربی تاکید کرد که نشست‌های قبلی مسئولان ایرانی و سعودی در بغداد در سطح امنیتی و اطلاعاتی بود و اکنون درصدد برگزاری نشستی جدید هستیم و روابط تهران و ریاض مثبت تر از قبل شده است. وی بیان داشت که فیصل بن فرحان و حسین امیرعبداللهیان، وزرای خارجه عربستان و ایران درخصوص ازسرگیری دیدارها رایزنی کرده اند.

فواد حسین گفت: «امیدواریم که دو طرف درخصوص برگزاری نشست های دوجانبه توافق کنند و همانطور که محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق گفت ما آماده تسهیل این روند هستیم.» گمانه زنی ها در باره ازسرگیری نشست بغداد زمانی تقویت شد که در همین باره الجزیره به نقل از فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان عنوان داشت که موضع ریاض در روابطش با تهران روشن است و ما درحال گفت وگو با ایران هستیم. 

البته وزیر امور خارجه عربستان مدعی استفاده از پهپادهای ایرانی در جنگ اوکراین هم شد. آنگونه که فیصل بن فرحان گفته است، ما (عربستان) در گذشته نسبت به پهپادهای ایران هشدار دادیم و اکنون از این پهپادها برای ضربه زدن به اوکراین استفاده می شود. وزیر خارجه عربستان در ادامه تاکید کرد که خواهان بازگشت ایران به توافق هسته ای هستیم اما این بازگشت باید با رویکردی جامع و با مشارکت کشورهای شورای همکاری خلیج(فارس) باشد. قبل تر هم یکی از دستور کارهای مهم سفر 13 بهمن ماه فیصل بن فرحان به عراق هم تلاش برای ازسرگیری نشست بغداد عنوان شد.

 نشست ضدایرانی ریاض

در حالی عراقی ها از احتمال برگزاری نشست بغداد برای احیای روابط ایران و عربستان می گویند و مقامات سعودی هم از ادامه رایزنی ها با تهران خبر می دهند که آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس پنجشنبه هفته گذشته و پس از پایان نشست مشترک‌شان در ریاض، در بیانیه‌ای آنچه را سیاست‌های بی‌ثبات‌کننده ایران، حمایت از تروریسم، استفاده از موشک‌های پیشرفته، تسلیحات سایبری و پهپادی و اشاعه آنها در منطقه و جهان عنوان شده است، محکوم کردند. به نوشته روزنامه سعودی گزِت، اعضای شورای همکاری خلیج (فارس) و آمریکا در این بیانیه‌ مشترک عزم خود را برای کمک به امنیت و ثبات منطقه تحت چارچوب همکاری استراتژیک شورای همکاری خلیج (فارس) و ایالات متحده مورد تأکید قرار دارند. آنها همچنین در این بیانیه مدعی شدند که ایران همچنان به ارائه تسلیحات و موشک به حوثی‌ها در یمن ادامه می‌دهد که بنا بر ادعاهای آنها موجب طولانی‌ترشدن جنگ در یمن شده است.

اعضای شورای همکاری خلیج (فارس) و آمریکا با ابراز نگرانی نسبت به پیشرفت‌های برنامه هسته‌ای ایران در اظهاراتی مداخله‌جویانه از تهران خواستند که به طور کامل و مؤثر با تحقیقات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی همکاری کند. در این بیانیه با تکیه بر ادعاها علیه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای کشورمان آمده است که ایالات متحده بار دیگر بر تعهد رئیس‌جمهور بایدن به عدم اجازه دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای تأکید کرد. همچنین در این بیانیه، ایالات متحده و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج (فارس) تعهد خود را به گسترش همکاری‌های دفاعی و قابلیت همکاری برای ارتقای توانمندی‌های خود برای محدود‌کردن آنچه توانایی ایران برای انجام فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده و بازدارندگی آن در آینده خواندند، اعلام کردند.

در مقابل سخنگوی وزارت امور خارجه ایران با رد مطالب مندرج در بیانیه سومین نشست کارگروه مشترک آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس درباره ایران، صدور چنین بیانیه‌هایی را در راستای راهبرد دیرینه رژیم آمریکا در تفرقه‌انگیزی بین کشورهای منطقه دانست. به گزارش وزارت امور خارجه، ناصر کنعانی با رد اتهامات تکراری و ملال‌آور وارده در بیانیه مذکور افزود: «فروش میلیاردها دلار سلاح و جنگ‌افزار از سوی آمریکا به کشورهای منطقه، حمایت از تروریسم تکفیری، استمرار حمایت تمام‌عیار از جنایات رژیم صهیونیستی علیه ملت مظلوم فلسطین و جنگ ویرانگر چندین‌ساله علیه ملت یمن، ماحصل سیاست‌های مخرب و مداخله‌جویانه آمریکا در منطقه غرب آسیا و خلیج فارس بوده و ثبات و امنیت منطقه را بر هم زده است.»

سخنگوی دستگاه دیپلماسی، با اشاره به اعتقاد و پایبندی مسئولانه جمهوری اسلامی ایران به دیپلماسی منطقه‌ای و پایان بحران‌ها از طریق راه‌حل سیاسی و نیز روابط مطلوب و رو به رشد ایران با کشورهای همسایه، ابراز امیدواری کرد که کشورهای منطقه با درک صحیح نیات منفعت‌طلبانه و سیاست‌های شرورانه آمریکا در منطقه، در مسیر صلح و امنیت و توسعه پایدار منطقه گام بردارند. کنعانی در پایان تأکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران به پیشبرد برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای خود و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وفق حقوق و تکالیف ذیل معاهده عدم اشاعه و موافقت‌نامه جامع پادمان به صورتی سازنده ادامه داده و تحت تأثیر فشارهای سیاسی و جوسازی‌های تبلیغاتی قرار نمی‌گیرد.»

پالس متناقض

این دوگانگی ها در مواضع عربستان پیرامون روابط با ایران تقریبا گویای آن است که سعودی ها فعلا به دنبال اجرای «دیپلماسی فرسایشی» در برابر تهران هستند. اگر چه دولت السودانی هم مانند اسلاف خود مشتاق به ازسرگیری نشست بغداد است و تهران هم نیم نگاهی جدی به احیای روابط با ریاض دارد، اما فعلا بستر برای این مهم از جانب سعودی ها فراهم نیست.  در خوش بینانه ترین حالت حتی اگر نهایتا نشست بغداد ازسرگرفته شود که در وقوع آن باید تشکیک کرد، اما نفس برگزاری این نشست هم به سرانجام عملی در احیای روابط ایران و عربستان منجر نمی شود. 

باید دید که فضای سیاست خارجی منطقه ای و فرامنطقه ای که طی 6 ماه اخر رنگ و بوی به شدت ضدایرانی پیدا کرده است تا کجا مجال تنفس دیپلماتیک را به تهران خواهد داد. تا به این لحظه که اجماع سازی و تلاش برای انزوای ایران در دستور کار قرار دارد و بسیار غیرمحتمل خواهد بود ریاض هم بخواهد بر خلاف آن عمل کند. این نکته ای است که علی لقمانی هم در گفت گو با «شرق» به آن اذعان دارد و پیروش تاکید می کند که «وضعیت دیپلماتیک تهران در نقطه ای بسیار شکننده قرار گرفته است.» لذا به باور این تحلیلگر مسائل غرب آسیا، نه فضا برای تحرکات مثبت دیپلماتیک مانند نشست بغداد فراهم است و نه حتی در صورت ازسرگیری این نشست ها در عراق و دیدار احتمالی مقامات دو طرف ایرانی و عربستانی می توان به نتیجه ملموس و عملی دلخوش بود. 

این کارشناس وضعیت را بحرانی تر از آن می داند که حتی سفر رئیسی به چین هم بتواند موتور محرکه ای در وضعیت سیاسی، اقتصادی و دیپلمایک ایران ایجاد کند، کما اینکه لقمانی عنوان می دارد که با وجود تمام فضاسازی های رسانه ای و سیاسی حامیان دولت سیزدهم شاهد بودیم که به موازات امضای قراردادها و موافقت نامه های متعدد بین پکن و تهران، بازار ارز داخلی در ایران هیچ واکنش مثبتی به این سفر نشان نداد و حتی دلار سیر صعودی را طی کرد و به رکوردشکنی ها خود را ادامه داد.

تحلیلگر مسائل خاورمیانه عربی این واکنش بازار ارز دالی بر آن می داند که توافقات و قراردادهای انجام شده در سفر رئیسی به چین در صحنه عمل به خروجی و دستاوردی منتج نمی شود، کما اینکه او تاکید می کند اگر نشست بغداد هم ازسرگرفته شود به احیای روابط تهران و ریاض ختم نخواهد شود.

این نکته از دید لقمانی موید آن است که تحرکات صوری دیپلماتیک تهران، چه در قالب انجام سفرهای بیهوده به چین و یا حتی برگزاری نشست بغداد و دیدار مقامات تهران و ریاض که به زعم این تحلیلگر در انجام آن جای تردیدهای زیادی وجود دارد، فعلا به پوست اندازی جدی در سیاست خارجی ایران بدل نمی شود.

البته این کارشناس در ادامه تحلیلش به «شرق» عنوان می دارد: «نه اینکه ایران به عمد نمی خواهد از این وضعیت بحرانی خارج شود، بلکه تخریب چهره کشور و کاهش وزن دیپلماتیک تهران طی ماه های اخیر سبب شده است که تحرکات سیاست خارجی دولت سیزدهم راه به جایی نبرد.» چرا که لقمانی معتقد است: «دیپلماسی ایران با چند موضوع و ابرچالش مواجه است و تا زمانی حل نشدن آنها اتفاقی مهم و ملوس مثبتی روی نخواهد داد.»  

البته تحلیلگر مسائل غرب آسیا این نکته را هم یادآور می شود که عربستان هم به دنبال پیاده کردن سیاست یک بام و دوهوا در قبال ایران و ارسال پالس متناقض است. یعنی همزمان با دراز کردن دست آشتی و ابزار تمایل برای ازسرگیری نشست بغداد از آن سو سعی دارد که مناسبات منطقه ای در خاورمیانه و در سطحی کلان تر تحولات جهانی را به شدت ضدایرانی کند تا عملا به انزوا و اجماع علیه تهران دامن بزند./شرق