غرب آفریقا مقصد جدید تروریسم سازمان‌یافته

نویسنده: حمید بیاتی، کارشناس اروپا و امریکا

دیپلماسی ایرانی: صحبت‌ها و هشدار عمر آلیو توره، رئیس کمیسیون جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (اکواس)، در نشست شورای امنیت درباره سرایت تروریسم از منطقه ساحل به غرب آفریقا و  انتشار آمارهای جدید نشان می‌دهد که تروریسم در منطقه وارد مرحله‌ای تازه، پیچیده و نگران‌کننده شده است؛ مرحله‌ای که فراتر از ساحل و دریاچه چاد، اکنون تقریباً تمامی کشورهای غرب آفریقا را در معرض تهدید مستقیم قرار داده است. هشدارهای اخیر عمر آلیو توره، رئیس کمیسیون اکواس، بیانگر آن است که غرب آفریقا عملاً در حال تبدیل شدن به مقصد جدید تروریسم سازمان‌یافته جهانی است.

این هشدار در نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد در نیویورک و در چارچوب گفت‌وگو درباره تقویت همکاری منطقه‌ای برای مقابله با تروریسم مطرح شد؛ نشستی که اهمیت آن به‌دلیل رشد سریع گروه‌های مسلح در منطقه دوچندان شده بود.

موج جدید تروریسم: از بیابان‌های ساحل تا پایتخت‌های منطقه

بر اساس داده‌های ارائه‌شده توسط اکواس، سامانه‌های هشدار اولیه این نهاد تنها در سال ۲۰۲۵ بیش از ۴۵۰ حمله تروریستی و حدود ۱۹۰۰ مورد مرگ را ثبت کرده‌اند.

این ارقام نشان می‌دهد که چرخه خشونت از مناطق بی‌ثبات سنتی مانند: مالی، بورکینافاسو و نیجر به سمت کشورهایی گسترش یافته است که پیش از این تهدیدات را عمدتاً «خارجی» تلقی می‌کردند. امروز:

-    غنا، توگو، ساحل عاج و بنین شاهد نفوذ گروه‌های تروریستی هستند؛

-     نیجریه علاوه بر بوکوحرام، با راهزنان و گروه‌های مسلح فراملی مواجه است؛

-    و گینه، سنگال و کیپ‌ورده نیز با هشدارهای امنیتی رو‌به‌رو شده‌اند.

این گسترش جغرافیایی نشان می‌دهد که مرزهای سنتی تروریسم در غرب آفریقا در حال فروپاشی است.

 چرا غرب آفریقا هدف جدید شده است؟

بررسی عوامل ساختاری و ژئوپلیتیکی

 الف) فروپاشی امنیتی در سه‌گانه ساحل (مالی، نیجر، بورکینافاسو)

کودتاهای متوالی و خروج نیروهای غربی مانند فرانسه، خلأ امنیتی بزرگی ایجاد کرده است. این خلأ مسیر را برای فعالیت آزادانه گروه‌های زیر باز کرده: 

داعش صحرای بزرگ، جماعت نصرة‌الاسلام و المسلمین (JNIM)، و شبکه‌های محلی وابسته به القاعده.

ب) ضعف مرزبانی و نفوذپذیری جغرافیایی

مرزهای وسیع و کنترل‌نشده میان کشورهای غرب آفریقا، عبور گروه‌های مسلح را تسهیل کرده است. تروریست‌ها اکنون از بیابان‌ها تا جنگل‌ها و مسیرهای ساحلی را برای جابه‌جایی انتخاب می‌کنند.

ج) پیوند جرایم سازمان‌یافته با تروریسم

قاچاق سلاح، مواد مخدر، طلا، و انسان، اکنون در همکاری مستقیم با گروه‌های تروریستی انجام می‌شود؛ موضوعی که تهدید را از «ایدئولوژیک» به «اقتصاد جنایی» تبدیل کرده است.

د) بحران‌های سیاسی و اجتماعی

بیکاری، فقر شدید، نارضایتی از دولت‌ها و شکاف‌های قومی بستر مناسبی برای جذب نیرو ایجاد کرده است.

پیامدهای منطقه‌ای: تهدیدی برای ثبات، تجارت و حکومت‌داری

گسترش تروریسم در غرب آفریقا پیامدهایی چندلایه دارد:

• تهدید سرمایه‌گذاری و اقتصاد منطقه

بندرها، معادن، خطوط انتقال انرژی و جاده‌های اصلی اکنون هدف بالقوه هستند.

• تضعیف دولت‌ها و نهادهای مدنی

گروه‌های تروریستی در مناطق نفوذ خود «حاکمیت موازی» ایجاد کرده‌اند.

• افزایش جابه‌جایی جمعیت و بحران انسانی

میلیون‌ها نفر آواره شده‌اند و مناطق مرزی در معرض فرسایش اجتماعی قرار دارند.

• امنیت بین‌المللی

سرعت رشد گروه‌های مسلح باعث شده غرب آفریقا در محاسبات امنیتی جهان جایگاهی مشابه شاخ آفریقا و سوریه–عراق پیدا کند.

واکنش‌ها و ابتکارهای منطقه‌ای
 

عمر آلیو توره در نشست شورای امنیت خواستار: تقویت همکاری‌های امنیتی دوجانبه و چندجانبه، افزایش تبادل اطلاعات، ایجاد مرکز مشترک مقابله با تروریسم و حمایت مالی و لجستیکی بین‌المللی شد.

اکواس همچنین در حال بررسی طرح‌هایی برای: تشکیل نیروی مشترک منطقه‌ای، مقابله با تأمین مالی تروریسم، و کنترل جریان تسلیحات سبک است؛ هرچند اختلافات سیاسی داخلی اعضا مانع پیشرفت سریع این طرح‌ها شده است.

غرب آفریقا؛ در آستانه یک گذار امنیتی خطرناک

تحلیلگران امنیتی هشدار می‌دهند که اگر: بی‌ثباتی سیاسی، خلأ امنیتی در ساحل، و گسترش شبکه‌های جنایی ادامه یابد، غرب آفریقا ممکن است در کمتر از پنج سال آینده به «کانون جدید تروریسم جهانی» تبدیل شود.

این مهاجرت تهدید، تنها یک انتقال جغرافیایی نیست؛ بلکه شکل جدیدی از تروریسم «سازمان‌یافته و مبتنی بر اقتصاد زیرزمینی» را نشان می‌دهد که کنترل آن بسیار پیچیده‌تر از ساختارهای سنتی القاعده و بوکوحرام خواهد بود.

جمع‌بندی

هشدار عمر آلیو توره نه یک هشدار معمول، بلکه زنگ خطری برای تمام منطقه است. تروریسم اکنون از مرزهای ساحل عبور کرده و به مسیرهای تجاری، مراکز شهری و کشورهای ساحلی رسیده است. اگر اکواس، اتحادیه آفریقا و جامعه جهانی به‌سرعت راهبردهای هماهنگ و بلندمدت اتخاذ نکنند، غرب آفریقا ممکن است به صحنه‌ای تبدیل شود که در آن تروریسم، جرایم سازمان‌یافته و بی‌ثباتی سیاسی به هم گره می‌خورند.

در چنین فضایی می توان با دیده تردید درباره نیت آمریکا در خصوص فشار بر نیجریه برای بهبود وضعیت مسیحیان این کشور نگریست. در حالیکه  اوضاع امنیتی نیجریه و کشته شدن افراد از مذاهب مختلف در این کشور در تحولاتی همچون حملات بوکو حرام و داعش غرب افریقا، درگیری دامداران و زمین داران و ... موضوع جدیدی نیست اما هیاهوی رسانه ای که آمریکا در این رابطه به راه انداخته نشان می دهد که واشینگتن هدفی فراتر از مسیحیان نیجریه را در سر دارد و صحبت های یوسف توگار، وزیر خارجه نیجریه، مبنی بر اینکه نگرانی آمریکا در مورد وضعیت مسیحیان نیجریه مشکوک است، چندان بیراه نیست.