ایران چگونه به گفت‌وگوی هسته‌ای با غرب ترغیب شد؟
نیمه اسفند 87 کشورهاى آمريکا، انگليس، فرانسه، روسيه، چين و آلمان در بيانيه‌اى که در نشست شوراى حکام آژانس بين‌المللى انرژى اتمى خوانده شد اعلام کردند: ما همچنان نسبت به يک راه حل ديپلماتيک جامع از جمله از طريق گفت و گوى مستقيم متعهد هستيم.
کشورهای موسوم به گروه 1+5 همچنین از ايران خواستند که از اين فرصت براى تعامل با آنها استفاده کند و به اين ترتيب فرصت‌ها را براى به دست آوردن راه حلى از طريق مذاکرات به حداکثر برساند.
هم بیانیه مشترک 1+5 در يکى از نشست‌هاى آژانس بين‌المللى انرژى اتمى و هم درخواست آنان از ایران برای بهره مندی از فرصت پدید آمده، موضوعات تازه ای بود که پایان سال خوشایندی را برای ایران رقم زد و فرصت کافی را در اختیار تهران گذاشت تا راجع به این مسئله بیشتر بیاندیشد.
کشورهای 1+5 البته در مورد پیشرفت برنامه های هسته ای ایران ابراز نگرانی کرده و ضمن تاکید بر رفع ابهام از این برنامه ها، یادآور شده بودند: ما از ايران مى‌خواهيم با ارائه اطلاعاتى که آژانس براى حل اين مسئله به آن نياز دارد، به طور کامل با آژانس همکارى کند.
نکته ای که در بیانیه فوق حائز اهمیت بود، اشاره نکردن به تشديد تحريم‌ها علیه ایران بود؛ چیزی که تا پیش از آن به عنوان تنها راه براى متوقف کردن ايران یاد می شد.
به نظر می رسد بخش عمده ای از تحولاتی که طی دو ماه گذشته درباره ایران رخ داده، نه به عملکرد جدیدی از ایران و یا تغییر شعارها و آرمان های نظام سیاسی جمهوری اسلامی بلکه به وضعیت کشورهای همسایه این کشور مربوط می شود. در شرایط کنونی تعامل با ايران در زمینه حل و فصل مشکلات افغانستان و عراق و شاید بعدها لبنان و فلسطین این امید را ایجاد کرده است که ایالات متحده بخشی از خواسته های اتمی ایران را بپذیرد.
واکنش های تهران نسبت به شعار تغییر اوباما کاملا حساب شده و هوشمندانه بوده است. این کشور این بار نه از طریق موضع گیری های محمود احمدی نژاد بلکه با درایت رهبری سیاسی خود، گام به گام مسئله رابطه با آمریکا و پذیرش مذاکرات را پیش برد و لغتی دال بر رد کامل مذاکره به کار نبرد.
ایران صبر کرد تا اتفاقات آینده نیز حادث شود و در این مدت نه دست رد بر سینه طالبان مذاکره بزند و نه به یکباره خود را مشتاق به آن نشان دهد. هر دو این واکنش ها با پیامدهای منفی و احتمال از دست دادن بخش عمده ای امتیازات همراه بود.
از دیگر سو تعهد دولت اوباما براى همکارى هاى چندجانبه با اروپا و آژانس انرژی اتمی به ویژه در قبال جمهوری اسلامی ایران، این امید را نزد آژانس به وجود آورد که همکاری های ایران نیز افزایش یافته است و می توان آن را از روندی را که کره شمالی طی کرده، بر حذر داشت.
شاید از همین رو بود که شورای حکام نیز در آن بیانیه اسفند از اشاره به تحریم ها خودداری و بر رویکرد دیپلماتیک تاکید کرد. درواقع می توان گفت کلید گشایش نسبی میان ایران و متحدان غربی در همان روزها زده شد. البته بحث تعلیق غنی سازی از سوی ایران همچنان جاری بود. اين کشورها بازهم اعلام کردند که ايران بايد غنى‌سازى را تعليق کرده و اسناد و دسترسى لازم به مکان‌هاى مورد نظر را در اختيار بازرسان آژانس قرار دهد.
عمده ترین تحولاتی که در این فاصله رخ داد تا به قریب الوقوع بودن مذاکرات ایران و 1+5 منجر شود، یکی ادعاى پنهان‌کارى هسته‌اى ايران، دیگر تهدید جدی کره شمالی برای شبه جزیره کره و سپس وخامت اوضاع در افغانستان و چند نشست پیاپی درباره این کشور و همچنین اعلام استراتژی جدید آمریکا در قبال پاکستان و افغانستان بود.
در این حین بحث گفتگوی ایران و آمریکا درباره افغانستان و نیز برداشته شدن شرط تعلیق غنی سازی از سوی گروه 1+5 مطرح شد. در همین روزها محمود احمدی نژاد گفتگوی مهمی با هفته نامه اشپیگل چاپ آلمان انجام داد که در آن کدها و پیام های جالب توجهی مستتر بود. او گفته بود که: "اوباما براى اصلاح و تغییر واقعی به تصميم‌هاى شجاعانه نياز دارد."
انتظار ایران برای اتخاذ تصمیمات شجاعانه از سوی باراک اوباما در گفت و گوی رئیس جمهور روشن و پیدا بود. احمدی نژاد گفته بود: "منتظريم آقاى اوباما برنامه‌هايش را اعلام کند تا آن را مورد ارزيابى قرار دهيم. بايد منتظر بمانيم و ببينيم در عمل چه تغييراتى انجام خواهد شد."
او بعد از صحبت درباره گره های سیاسی و نظامی موجود در افغانستان و عراق، به تاثیر رابطه ایران و آمریکا بر جریانات منطقه ای نیز اشاره کرده و گفته بود: "نبايد انتظار داشت مسائلى را که در طول 60 سال اتفاق افتاده است، بتوان در زمان کوتاهى حل و فصل کرد. ما در اين زمينه نه سخت گير هستيم و نه ساده‌انديش بلکه واقع بين و علاقمند به گفتگو و تعامل سازنده هستيم."
پیام مهم بعدی را معاون امور بين‌الملل سازمان انرژى اتمى اعلام کرد. او به نمایندگی از دستگاهی که زیر سوال های جامعه جهانی قرار دارد و عملکردش را پرابهام می خوانند، در آستانه روز ملی فناوری هسته ای در ایران، گفت و گوی مشروحی را در اختیار رسانه ها گذاشت که محتوای آن از خوشنودی ایران نسبت به تداوم مذاکره با کشورهای 1+5 حکایت داشت.
محمد سعیدی در این باره گفت: اگر رويکرد 1+5 به حل و فصل مسئله هسته‌اى ايران مثبت باشد، پيشنهاد ايران به اين کشورها مى‌تواند مورد توجه قرار گيرد.
وى درباره اینکه آیا شرايط بسته پيشنهادى ايران با توجه به تحولات اخير تغييری خواهد کرد؟ گفت: آخرين پيشنهاد ايران توسط سعید جليلى ارائه شد که يک بسته جامع بود که مى‌تواند مبناى مذاکره قرار گيرد. اگر رويکرد آنها به مسئله هسته‌اى ايران و حل آن مثبت باشد، اين پيشنهاد مى‌تواند مورد توجه قرار گيرد؛ چرا که موضوعات منطقه‌اى را مطرح مى‌کرد که مى‌تواند محلى باشد براى آزمايش صداقت 1+5.
دو روز بعد از انعکاس صحبت های احمدی نژاد و سعیدی، خبر رسید که آمريکا از اعلام آمادگى ايران براى گفت و گو با واشنگتن و پنج کشور ديگر عضو گروه 1+5 در مورد برنامه هسته اى اش استقبال کرده است.
رابرت وود سخنگوى وزارت امور خارجه آمريکا اعلام کرد: از اين واقعيت که آنها به انجام گفتگو تمايل دارند استقبال مى کنيم.
تاکید او بر بسته ای بود که از سوی 1+5 به ايران ارائه شده و مطابق گفته وود، بسته ای خوب از مشوق هاست. این بسته محور مذاکرات دو طرف عنوان شده و ایران نیز برای گفتگو درباره آن اعلام آمادگی کرده است.
غرب نیز امیدوار است که طی این گفت و گوها، ايران تضمین های لازم را نسبت به صلح آمیز بودن برنامه هسته ای اش به جامعه جهانى ارائه کند؛ برنامه ای که همواره با تردید و تشکیک به آن نگاه شده است. وود اعلام کرد که کاری که 1+5 در این باره انجام داده، ارائه بسته ای بوده است تا ایران ترغیب به حضور و ارائه توضیح شود و بتواند تضمین های لازم را به جامعه جهانی شود.
خبری که بعد از آن منتشر شد، تماس تلفنی سعید جلیلی دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران تهران با خاویر سولانا مسئول سياست خارجى اتحاديه اروپا بود که از آن این مطلب مخابره شد: "تهران از گفتگو با 1+5 استقبال کرد."
فضای فعلی به وجود آمده و استقبال ایران از گفت و گوهای تازه، این امید را زنده کرده است که مذاکرات آتی دو طرف بدون ملاحظات سابق باشد. حتی اینکه گفته می شود غرب از راه های دیگری قصد دارد ایران را متقاعد به ارائه توضیح و تضمین های بین المللی کند، خود موجب تحولی در روند بررسی مسئله مورد بحث خواهد بود.
مشوق های به میان آمده، تغییر فضای جهانی، نیازهای غرب به مشارکت ایران در امور خاورمیانه و در نقطه متقابل، نیاز ایران به برون رفت از بحران و انزوای چند ساله از سوی اروپا زمینه ساز پذیرش گفتگویی است که هنوز نمی توان درباره میزان تغییر محتوا و تغییر لحن آن قضاوت روشنی داشت. آنچه ظواهر امر نشان می دهد و سیری که در این مجال از نیمه اسفند تا امروز مورد بررسی قرار گرفت، چینش اتفاقات و تحولات منجر به گفتگوی قریب الوقوع ایران و 1+5 را پیش رو می گذارد.
نظر شما :