مرحله حساس بازی روسیه و امریکا بر سر ایران

روسیه در تاریخ روابط خود با غرب پس از دوران جنگ سرد نشان داده که مسائل ایران با اهمیت ویژه‌ای که برای امریکا و اروپا دارد، می‌تواند موضوع یا فرصت مساعدی برای بازی بر سر کسب منافع بیشتر باشد. از سوی دیگر ایران با همه قابلیت‌ها و ویژگی‌های منحصر به فردش عرصه‌ای طلایی برای حضور و فعالیت روس‌ها در بخش‌های مختلف بوده و مزیت‌های فراوانی را به سوی مسکو به وجود آورده است.

ایران برای روسیه تاکنون این نقش را حفظ کرده و فرصت بازی با غرب را به این کشور داده است، اما منافع حرف نخست را در تصمیم‌گیری‌های کرملین می‌زند. اگر این منافع حکم به نزدیکی مقطعی یا دائمی با غرب کند، مقامات روس به این سمت گرایش می‌یابند و اگر دوری از امریکا و غرب، تاکید بر استقلال رای در تصمیم گیری پیرامون مسائل ایران یا حتی نزدیکی چشم گیر به تهران منافع بیشتری  را متوجه روسیه کند، طبعا این جهت گیری‌ها را انتخاب خواهد کرد.

حالا این ایران است که با سکوت در مقابل دیپلماسی جامعه جهانی و ابهام آفرینی در ابعاد مختلف موضوع هسته‌ای‌اش، پای منافع مسکو را در نزدیکی به تهران بسته و کرملین را به واکنش واداشته است. برخی تحلیل‌گران مسکو را نگران هدر رفتن فرصت‌های نهفته در همکاری با غرب می‌بینند، برخی دیگر واکنش مسکو در نزدیکی با امریکا را نتیجه بی اعتمادی تهران به روسیه برای انتقال اورانیوم کمتر غنی شده به این کشور می‌دانند.

برخی معتقدند که کرملین از همکاری در فعالیت‌های هسته‌ای ایران سودی نداشته و با آشکار شدن تاسیسات هسته‌ای قم حتی در مظان اتهام پنهان کاری قرار گرفته است. عده‌ای نیز بی اطلاعی مسکو از تاسیسات جدید قم را زمینه ساز بی اعتمادی روسیه به تهران در روند همکاری‌های هسته‌ای دو کشور می‌دانند.

صرف نظر از دلایلی که مسکو را به بررسی همراهی بیشتر با غرب و سخت گیری بیشتر در قبال ایران وا داشته است، باید گفت که اکنون رئیس جمهور روسیه بر خلاف تصور مقامات ایران نگاه مثبتی به روند برنامه‌های هسته‌ای تهران ندارد و زمان زیادی باقی نیست که او و دیگر تصمیم‌گیران کرملین به جمع ناامیدشدگان غربی -در مورد ایران- بپیوندند.

چند روز پیش وزیر امور خارجه فرانسه از پاسخ مثبت ایران به پیشنهاد آژانس اظهار ناامیدی کرد، پیش از او افراد زیادی در داخل نهادهای تصمیم گیری ایالات متحده امریکا نسبت به پاسخ ایران و عملکرد مثبت این کشور در همکاری با جامعه جهانی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های دیپلماسی قطع امید کرده بودند. بریتانیا و آلمان هم چندان نظر مساعدی در این خصوص ندارند و بعضاپیشنهادهای تندی علیه ایران مطرح می‌کنند.

اما روسیه و چین همه روزنه‌های امید را مسدود شده نمی‌دانستند، هنوز چین موضعی همراه با غرب و مخالف با ایران اعلام نکرده و پیش بینی می‌شود با توجه به روند رو به رشد مخالف‌های امریکا و چین در موضوعات مختلفی چون تعامل اقتصادی با ایران، مسائل حقوق بشری و اخیرا مسائل تجاری همچون تعیین نرخ برابری ارزهای دو کشور، پکن همچنان موضعی متفاوت با دیگر اعضای گروه 1+5 در مورد برنامه هسته‌ای ایران داشته باشد. همراهی با غرب برای پکن به معنای همراهی با امریکاست در حالی‌که این دو کشور در ابعاد مختلف رقیب یکدیگر شناخته می‌شوند.

اما روسیه شرایطی متفاوت با چین دارد. برای مسکو بازی با غرب بر سر ایران همواره دارای مزیت‌های قابل توجهی بویژه با توجه به همسایگی دو کشور بوده در حالی که امروز تصمیم گیران در مسکو باید دقت بیشتری به تحولات ایران و شرایط بین المللی و منطقه‌ای داشته باشند.

تهران با عدم پاسخ به پیشنهاد آژانس که البته ابتدا از سوی واشنگتن مطرح شد، فرصت بهره‌برداری‌های سیاسی، اقتصادی، فنی و حتی نظامی را از مسکو محروم ساخته است. ضمن آن که باور غرب را درغیر صلح آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران نیز تقویت کرده است. این شرایط مسکو را به چاره اندیشی وا داشته و همکاری با امریکا می‌تواند گزینه مناسبی باشد. البته تاریخ نشان داده که همکاری روسیه و امریکا می‌تواند راهکاری مقطعی برای دو کشور در راستای منافع بیشتر باشد؛ همان طور که اوباما با به تعلیق درآوردن استقرار سیستم دفاع موشکی در اروپای شرقی زمینه جلب نظر و رضایت مسکو در همراهی بر سر ایران را فراهم ساخت اما بطور کامل این برنامه را از دستور کار خارج نکرد. اقدام متقابل مسکو در به تعلیق درآوردن استقرار سیستم موشکی اسکندر نیز در همین چارچوب قابل بررسی است.

در تازه ترین تحول میان مسکو و واشنگتن بر سر ایران، روسای جمهور دو کشور در حاشیه نشست آسیا-اقیانوسیه در سنگاپور تاکید کردند که فرصت ایران برای پذیرفتن پیشنهادهای مذاکره‌کنندگان بین‌المللی پیرامون برنامه‌ هسته‌ای‌ این کشور در حال پایان است.

اهمیت سخنان جدید روسای جمهور روسیه و امریکا در مورد ایران این است که دو طرف از برخورد ایران ناراضی بوده و گزینه‌های دیگری غیر از دیپلماسی را قابل بررسی عنوان می‌کنند. در این شریط بعید نیست که مسکو و واشنگتن در اجرای تصمیمی مشترک علیه ایران همراهی جدی و بلند مدتی داشته باشند.

این سوال مطرح است که آیا مسکو نهایتا این همکاری جدی با امریکا و غرب را انتخاب خواهد کرد یا ارزش بازی با غرب بر سر ایران بیش از رسیدن به نقطه همکاری است؟ بی تردید پاسخ این سوال در نوع برخورد ایران نهفته است؛ این که ایران چه واکنش‌هایی نسبت به سخت‌گیری‌ها و حتی به تعبیری دیگر بدقولی‌های مسکو دارد، چه پاسخی به پیشنهاد آژانس و کشورهای عضو گروه 1+5 خواهد داد و نهایتا حاصل ارزیابی‌هایش در مورد تعامل با امریکا چه خواهد بود.