آینده مبهم

برگزاری انتخابات در پاکستان در 18 فوریه سال جاری مسیحی، یکی از مهم ترین تحولات ملی پاکستان در سال های اخیر با تاثیرات عمده منطقه ای و جهانی بوده است. انتخابات پاکستان در ظاهر رقابتی برای به دست آوردن کرسی های پارلمان است اما اغلب کارشناسان اتفاق نظر دارند که جریان پیروز، رشته امور دولت را نیز به دست گرفته و قدرت برتر صحنه سیاسی خواهد بود.

 

دولت آمریکا به خاطر حضور برنامه ریزی شده دراز مدت و سرمایه­گذاری وسیع خود و حضور سازمان ناتو در افغانستان و تأثیری که تحولات سیاسی پاکستان بر افغانستان دارد، مهم­ترین تشویق کننده انتخابات بود.

 

از نظر استراتژیست­های آمریکایی، وجود حکومت نظامی و بی قانونی گسترده و ارتباطات ارتش با مقاومت درون افغانستان، طالبان پاکستانی و نهاد نا آرام جامعه پاکستانی برای به دست آوردن حقوق و آزادی های مشروع، تنها با برگزاری انتخابات مهندسی شده، قابل مدیریت است.

 

از نظرها دور نیست که ژنرال پرویز مشرف عملاً تحت فشار آمریکا انتخابات به این سبک و با حضور رقبای تبعیدی خود را پذیرفت. ژنرال مشرف با برکناری قدرتمندانه رئیس قوه قضائیه - آقای افتخار چودری، تنها مانع برگزاری انتخابات ریاست جمهوری - که منجر به تثبیت خودش شد، به عنوان رئیس جمهور تنها در زمانی حاضر شد لباس نظامی را کنار بگذارد که از امنیت جایگاه سیاسی خود اطمینان های لازم را دریافت کرده بود.

 

قتل بی­نظیر بوتو، برنامه­ریزی­های پیش ساخته سیاسی را تا حد نسبتاً بالایی به هم زد؛ برنامه­هایی که قرار بود در کنار برنامه توسعه اجتماعی و سیاسی پاکستان، اهداف آمریکا را نیز تأمین کند.

 

به هر صورت، شکست قابل پیش بینی حزب مسلم لیگ شاخه قائد اعظم ( حامی مشرف ) از حزب مردم و مسلم لیگ شاخه نواز شریف و اتهامی که هر دو حزب به مشرف مبنی بر دخالت در قتل بوتو یا حداقل کوتاهی در حفاظت از جان وی می زنند، فرصت بسیار محدودی را برای باقی ماندن وی در صحنه سیاسی پاکستان می گذارد.

 

نتیجه چندین دور مذاکرات احزاب پیروز انتخابات، صحنه را برای ابقای مشرف بسیار تنگ کرده است و اگر ارتش به رهبری ژنرال « اشفاق کیانی » همچون همتایان ترک خود در سیاست دخالت نکند ( عدم دخالت ارتش ترکیه در سیاست دریکی دو سال گذشته منجر به رشد حزب توسعه و عدالت تا سطح ریاست جمهوری آن کشور شد )، سقوط بدون خونریزی پرویز مشرف هم جدی­ترین نتیجه تحولات خواهد بود.

 

بر کسی پنهان نیست که مشکلات پاکستان آن قدر عمیق است که تنها سیاست های دراز مدت می­تواند پاکستان را از این چرخه بی­ثباتی، حکومت نظامی و محرومیت­های اجتماعی نجات دهد؛ سیاست­هایی که در ابتدا باید پاسخگوی نیازهای اولیه این جامعه باشند و مشارکت حداکثری جامعه را در خود متبلور کنند.

 

مردم پاکستان مثل بسیاری از مردم این منطقه جغرافیایی، از نظر اعتقادی مسلمان بوده و از زاویه اجتماعی و فرهنگی عقب افتاده و از نظر اقتصادی نیز محتاج به کمک­های خارجی هستند بسیاری از مردم پاکستان به تعبیر سیاسی میانه رو و مخالف خشونت­های اجتماعی هستند و طبیعی است که ذهنیت عمومی و سنتی این مردم، راه حل­هایی را با استفاده از فرهنگ عمومی و ظرفیت­های فکری در پیش رو قرار دهد.

 

با این حال در 30 سال پس از انقلاب اسلامی ایران، جامعه پاکستان جهت­گیری­های مختلفی را به خاطر نیاز اقتصادی، با پول و فشار خارجی به خود گرفته است.

 

هم اکنون نتایج آن سیاست­های متناقض - به لحاظ تجربه اندوخته شده جریانات فعال در قالب تشکیل گروه­های مستقل سیاسی خارج دولت و بی اعتنا و بی توجه به روابط بین­الملل - را می­توان مشاهده کرد که برنامه­هایی متفاوت از آنچه « خارجی » می گوید دارند.

 

حـتی ایـن روزها خود ISI -  اداره اطلاعات - و ارتش که ابزار و مسیر تشکیل چنین جریانات و گروه­هایی بوده­اند، اهداف نیروهای جهادی را تشکیل می دهند. گروه « لشگر طیبه » و سازمان « جیش محمد » با پول عربستان برای فشار به ایران در مرحله اول و ترساندن شیعیان پاکستان در مرحله بعد شکل گرفت.

 

هر دوی این گروه­ها در حال حاضر با فاصله گرفتن از سازمان های دولتی پاکستان و بودجه عربستان، دارای پایگاه مردمی و شبکه مساجد وسیعی بوده و با سیاست های جاری سر سازگاری ندارند. گروه طالبان نیز به همین منوال با سیاست، طراحی و حمایت آمریکا و با هدف مبارزه با اشغالگری شوروی در افغانستان تشکیل شد اما این گروه فعلاً مهم­ترین چالش آمریکا، پاکستان وعربستان است.

 

اقدامات انتحاری این گروه نیز بیشتر معطوف به مؤسسات و افرادی است که روزی پشتیبانان آنها محسوب می شدند. از همه مهم­تر اینکه قدرت روز افزون آنها، ترس تسلط آنها بر پاکستان را به کابوسی جدی در دیدگاه کارشناسان غربی بدل کرده است.

 

اگر چه نیروهای مذهبی تا به حال در هیچ انتخاباتی نتوانسته­اند بیشتر از 14 درصد آرا را به خود اختصاص دهند اما مقدمات آمریکایی به خاطر فساد تمام نشدنی طبقه فوقانی جامعه پاکستان، این واقعیت را نیز نادیده نگرفته­اند که امکان دارد جامعه سنتی پاکستان به این نتیجه برسد که نیروهای مذهبی گزینه­ای بهتر از نیروهای سیاسی فعلی برای حکومت هستند واتفاقی چون انقلاب اسلامی ایران تکرار شود.

 

آمریکا بعد از کمکی معادل 20 میلیارد دلار از ( 11 سپتامبر به بعد ) به این کشور، به دنبال پیگیری سیاست « جنگ با ترور » است که مردم عادی در پاکستان به آن توجه دی ندارند؛ اگر که با آن مخالف نباشند. اما نخبگان و تحصیل کردگان در قشر فوقانی جامعه، به این واقعیت توجه جدی داشته و آن را در رقابت های خود مد نظر دارند و طبیعی است که اختلاف فرهنگی و اقتصادی و تضاد قشر فوقانی و لایه های زیرین جامعه، اجازه ثبات به این کشور را ندهد.

 

اسلام گرایان مهم ترین گروه­های متشکل خارج از سیاست جاری پاکستان محسوب می شوند که به دلیل سابقه و رفتار خشونت آمیز خود، شدیداً زیر فشار تبلیغی قرار دارند.

 

اگر چه این گروه ها حداقل در کوتاه مدت شانس رسیدن به قدرت را ندارند اما مهم­ترین موضوع سیاست بین ­المللی و منطقه­ای آمریکا و نهایتاً پاکستان هستند. برای بسیاری که در واشنگتن به دنبال یک متحد قابل اطمینان می گردند، این گروه­ها جز بی­ثباتی وعدم اطمینان و یأس نوید دیگری ندارند. در واقع به رغم این واقعیت که از دید سیاستمداران آمریکایی،« جنگ با ترور » با برنامه­ریزی در 2 زمینه نظامی و اجتماعی امکان موفقیت دارد. برنامه کمک های اجتماعی و ارتقای دانش و آگاهی­ها، منجر به مقاومت در مقابل سیاست­های مداخله­گرانه و محکومیت اقدامات نظامی از هر نوعی شده است. بنابراین اهمیت شگفت انگیز این انتخابات نیز در این است که پاکستانی ها عملاً 2 پدیده متضاد رقابت سیاسی و جنگ را همزمان تجربه می ­کنند.

 

منطقه قبایل - حد واسط افغانستان و پاکستان - منطقه وسیع و بی قانونی است که با نظام سیاسی سنتی قبیله­ای تاکنون بدون دخالت خارجی سر کرده است. این منطقه محروم و بدوی به دلیل نقش عمده­ای که در حمایت از گروه بن لادن و طالبان بازی کرد، مهم­ترین خطه جغرافیایی روی میز استراتژیست­های غرب محسوب می شود.

 

وقتی درسال 2004 ارتش پاکستان به رهبری مشرف با نارضایتی کامل ولی زیر فشار آمریکا، 80 هزار نفر را به منطقه قبایل با وزیرستان گسیل کرد، هیچ­گاه تصور نمی­شد که ارتش با از دست دادن هزار نفر و تحمل زخمی­های فراوان، چنین ناتوان و ناکارا جلوه کند.

 

در گذشته قبایل همواره از نظر مالی وابسته به دولت بود و از دخالت ارتش هراس داشت، اما با تشکیل گروه های سازمان یافته با ارتباطات بین المللی و وسیع القاعده نه تنها از وابستگی مالی خارج شده که نسل جوان تر قبایل برای مقابله با دولت، واهمه­ای نیز ندارند.

 

این موضوع، تحلیل­گران آمریکایی را به این نتیجه رسانده است رسانده است که احتمال مأمن داشتن القاعده و بن لادن دراین منطقه بسیار جدی است. آمریکا تاکنون 750 میلیون دلار برای تحولات اجتماعی در این منطقه کنار گذاشته و مبلغ 350 میلیون دلار دیگر برای پرداختن به رؤسای قبایل برای خودداری از کمک به مبارزان در نظر گرفته است.

 

همان طور که گفته شد، امکان پیروزی قاطع احزاب اسلام­گرا در پاکستان در حال حاضر دور از دسترس است. اما به دلیل به هم ریختگی­های اجتماعی و دخالت­های مدام خارجی، پتانسیل قدرت گرفتن ناگهانی آنان در یک پروسه هیجانی دور از انتظار نیست.

 

سؤال مهم برای آمریکا به طور خاص این است که قدرت اتمی پاکستان در هر صورت در دستان چه کسی قرار خواهد گرفت.

 

آیا دانشمندان پاکستانی می­توانند آن چنان در انزوا و دور از تحولات اجتماعی به سر برند و تحت تأثیر این روندهای متناقض قرار نگیرند؟

 

آیا این ترس که مقدار کمی مواد رادیو­اکتیو می­تواند در دست گروه­های سیاسی- نظامی به ابزاری هولناک برای مقاصد این گروها تبدیل شود، واقعی است؟

 

انتخابات پاکستان برای ایران نیز از اهمیت ویژه­ای برخوردار است. ایران در بسیاری از موضوعات فوق، دیدگاه­های متفاوتی از آمریکا و منطبق تر با منافع مردم پاکستان دارد. استراتژیک­ترین برنامه ریزی انرژی ایران، در زمانی که اروپا گزینه­های خرید گاز از ایران را مشروط به شرایط نا مرتبط کرده، به خط لوله گاز ایران به پاکستان و هند گره خورده است.

 

بی ثباتی و ناآرامی در این کشور آینده این خط لوله را در ابهام خواهد برد.